تمبر هندی (به عربی تمبر هندی، به معنای خرمای هندی) درختی گرمسیری از تیره پروانه‌داران و زیرخانواده ارغوانیان است. خاستگاه این گیاه مناطق استوایی قاره آفریقا است. میوه این درخت به شکل لوبیایی درشت و قهوه‌ای و ترش‌مزه و سرشار از قند است. تمبر هندی در میان ساکنین ماداگاسکار درختی مقدس و پادشاه درختان تلقی می‌شود. درخت تمبر هندی بین ۱۰ تا ۲۰ متر طول دارد. رشد این گیاه کُند، ولی عمر آن بسیار طولانی است. تمبر هندی در خاک‌های رسی، ماسه‌ای، ابلیزی و اسیدی به‌خوبی رشد می‌کند. این درخت مخصوص مناطق حاره بوده و به سرما حساس است، اما مقاومت بالایی در برابر خشکی و باد دارد. تمبر هندی در اواخر ماه اردیبهشت گل‌هایی دارای ۵ گل برگ و زردرنگ با خطوط نارنجی یا قرمز می‌دهد. در ماه مهر این درخت میوه‌هایی به شکل لوبیا می‌دهد.
تمبر هندی متعلق به خانواده باقلاییان (Fabacaea) است و بومی شرق آفریقا می‌باشد و در هند نیز کاشته می‌شده است. برخی از مردم می‌گویند درخت تمبر هندی بومی هند است. امروزه این گیاه در تمامی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری دنیا پرورش داده می‌شود. ارتفاع متوسط این درخت ۱۰ تا ۱۵ متر است ولی می‌تواند به ارتفاع ۲۵ متر نیز رشد کند. درخت تنه کاملاً ضخیمی دارد و گاهی اوقات دارای چند تنه می‌باشد. برگ‌های درخت پرمانند بوده و به رنگ سبز تیره است. طول برگ‌ها ۵ تا ۱۲ سانتیمتر می‌باشد و شامل ۴۰ برگچه است. درخت تمبر هندی همیشه سبز است ولی اگر شرایط محیطی بد باشد برگ‌های درخت می‌ریزند. گل‌های تمبر هندی به‌صورت خوشه‌ای در گل آذین هستند. قطر هر یک از گل‌ها ۵ میلی‌متر و اندازه گل آذین ۱۵ سانتیمتر است. میوه تمبر هندی به‌صورت یک غلاف است که به طول ۱۵ سانتیمتر می‌باشد. پالپ تمبر هندی خوراکی است که به‌طور عمده از آب و کربوهیدرات‌ها تشکیل شده و طعم ترشی دارد. در هند از این پالپ آب میوه درست می‌شود. تمبر هندی در برخی موارد به‌عنوان سس در غذاها مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در مالزی اعتقاد دارند که تمبر هندی موجب افزایش هوش و دانایی می‌شود، به همین دلیل زمانی که یک کودک تازه متولد می‌شود مقداری تمبر هندی با شیر نارگیل در دهان کودک می‌گذارند. درخت تمبر هندی برای رشد به آفتاب کامل و خاک حاصلخیز با زهکشی خوب نیاز دارد. این گیاه در تمامی خاک‌هایی که زهکشی خوبی دارند رشد می‌کند. درختان بالغ در طول زمستان قادر به تحمل دمای ۳- درجه سانتی‌گراد هستند.
درخت تمبر هندی بین ۱۰ تا ۲۰ متر طول دارد. رشد این گیاه کُند، ولی عمر آن بسیار طولانی است. برگ‌های این درخت همیشه سبز و به رنگ سبز روشن هستند. برگ‌ها مرکب بوده به‌صورت فراهم قرار گرفته‌اند. تمبر هندی در اواخر ماه اردیبهشت گل‌هایی دارای ۵ گل برگ و زردرنگ با خطوط نارنجی یا قرمز می‌دهد. در ماه مهر این درخت میوه‌هایی به شکل لوبیا درشت و قهوه‌ای و ترش مزه و سرشار از قند است. هر میوه دارای بین ۱ تا ۱۲ هسته است که توسط گوشتی ترش مزه، خمیرمانند و رشته و فیبردار احاطه شده است. میوه‌ها پوستی قهوه‌ای رنگ و سخت دارند و می‌توانند تا ۱۵ سانتیمتر طول داشته باشند. تمبر هندی‌های شبه جزیره هند میوه‌هایی بزرگ‌تر با ۶ تا ۱۲ هسته می‌دهند، در حالی که تمبر هندی‌های آفریقایی و مناطق آمریکای جنوبی بین ۱ تا ۶ هسته دارند. این هسته‌ها قهوه‌ای رنگ، پهن و صاف هستند.
کاشت و تکثیر
قبل از کاشت، بذر تمبر هندی را به مدت یک شب در آب گرم قرار دهید سپس آن را به عمق ۱۲ میلی‌متر در یک خاک استارتر باکیفیت بکارید. دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذر تمبر هندی ۲۳ درجه سانتی‌گراد است. تا زمان جوانه‌زنی خاک را مرطوب نگه‌دارید، بعد از جوانه‌زنی هفته‌ای یک بار آب برای گیاه کافی است. جوانه‌زنی ۲ تا ۸ هفته طول می‌کشد. درخت جوان باید از سرما حفظ شود و در زمستان نباید خارج از خانه نگهداری شود. برای درختان جوان هر سه ماه یک بار در طول فصل رشد از یک کود NPK 6-6-3 استفاده نمایید. درختان بالغ به کود نیاز ندارند ولی گاهی اوقات می‌توان از یک کود NPK 8-3-9 برای آن‌ها استفاده نمود.
از بذر این گیاهان می‌توان برای تکثیر استفاده کرد. بذرها را زمانی باید برداشت کرد که میوه‌ها رسیده باشند. میوه‌ها زمانی رسیده هستند و می‌توانند برداشت شوند که اگر با کنار ناخن اگر روی میوه‌ها را خراش دهیم قسمت زیرین نیز قهوه‌ای رنگ باشد. برخی از پرورش دهندگان مطرح می‌کنند که نیاز به تیمار برای کاشت بذر نیست. همچنین بذرها برای چند ماه می‌توانند خاصیت جوانه‌زنی خود را حفظ کنند اما بیش از یک سال توانایی جوانه‌زنی آنان بسیار کم می‌شود. گیاه حاصل از رشد بذر می‌تواند شبیه گیاه مادری باشد یا نباشد. به هر حال بذر را می‌بایست از میوه‌هایی رسیده و بالغ بیرون آورد و اطراف آن را به‌خوبی تمیز کرد. خیساندن به مدت ۲۴ ساعت به جوانه‌زنی بذرها کمک می‌کند. همچنین پرورش دهندگانی که تجربه دارند سطح سخت بیرونی بذر را کمی می‌خراشند و زخمی می‌کنند تا نازک‌تر شود اما توجه کنید که این کار مهارت می‌خواهد تا به قسمت‌های درونی بذر آسیب وارد نیآید. برای کاشت می‌توان از مخلوط خاک برگ +شن استفاده کرد و بذرها را در عمق حدود ۲-۱ سانتیمتری کاشت کرد. گیاه جوان در سال اول حدود ۶۰ سانتیمتر رشد می‌کند و در سال دوم به حدود ۱۲۰ سانتیمتر می‌رسد. روش دیگر تکثیر این گیاه پیوند زنی است که پایه را با استفاده از کاشت بذر به دست می‌آورند و زمانی که گیاه جوان که قرار است به‌عنوان پایه استفاده شود به قطر ۸ میلی‌متر تا یک سانتیمتر رسید با استفاده از روش پیوند، پیوندک‌هایی را که از درختانی با کیفیت خوب میوه دهی و خصوصیات رشد تهیه کرده‌اند بر روی پایه پیوند می‌زنند. پیوندک‌ها نیز به شکل شاخه‌هایی به طول ۱۵-۸ سانتیمتر هستند که جوانه در طول خود دارند. پیوند اسکنه‌ای یکی از روش‌های متداول پیوند زدن این گیاه است.
از قلمه این گیاهان نیز می‌توان استفاده کرد و معمولاً از قلمه چوب نرم (قلمه سبز) این گیاه استفاده می‌شود که به طول حدود ۱۵ سانتیمتر از انتهای یک شاخه سالم از درخت مادری تهیه می‌شود قلمه چوب نیمه سخت نیز به طول ۲۰ سانتیمتر که حداقل سه گره (محل اتصال برگ به ساقه) را دارد نیز قابل استفاده است در هر دو نوع قلمه ابتدا برگ‌های موجود در پایین قلمه جدا می‌شوند و سپس در مخلوط خاک برگ +شن کاشته می‌شوند. توجه کنید که در مورد قلمه‌های این گیاه کاربرد هورمون‌های ریشه‌زایی و مکانی با رطوبت هوای بالا (کاربرد دستگاه‌های تولیدکننده رطوبت) لازم است در غیر این صورت ریشه‌زایی ضعیفی خواهند داشت. دمای مناسب ریشه‌زایی ۲۲-۲۰ درجه سانتی‌گراد است و ریشه‌زایی در صورت مناسب بودن تمامی شرایط ۶-۴ هفته طول می‌کشد.
برای شکستن خواب دانه‌ها باید ابتدا آن‌ها را تمیز کنید. بذر آلوچه هندی باید کاملاً تمیز مثل لوبیا شده باشد. سپس آن‌ها را داخل آب گرم بریزید. سپس بگذارید تا به دمای اتاق برسد. سپس باز دوباره چند بار این کار را انجام دهید. زمانی که لایه روی بذر کنده شد کافی است. حتی با کمک انگشتان دست هم می‌توان پوست رویی بذر را جدا کرد. سپس ظرفی که ته آن سوراخ داشته باشد برای خروجی آب اضافه انتخاب کنید. داخل آن دوسوم کوکوپیت (پیت نارگیل) و یک سوم پیت ماسه بریزید. بعد مخلوط کنید. سپس دانه‌ها را به فاصله چند سانتیمتر از هم بکارید. خیلی زیر خاک نکنید. به اندازه دو برابر اندازه دانه.
گاهی لازم است برای جلوگیری از ازدحام بیش از اندازه ساقه‌ها و شاخسار، نسبت به قطع و حذف برخی از آنان اقدام کرد. باید توجه کرد که در هر مرتبه هرس در طی سال نمی‌بایست بیش از ۳۰ درصد از حجم کل شاخسار این گیاه جدا کرد.
شرایط اکولوژیکی
آب
درختان بالغ و استقرار یافته می‌توانند خشکی خاک را تا حد قابل قبولی تحمل کنند درحالی‌که درختان جوان را بهتر است زمانی که سطح خاک تا عمق حدود ۱۰ سانتیمتر خشک شد آبیاری کرد تا به رشد و توسعه سیستم ریشه‌ای گیاه کمک شود. از نظر رطوبت هوا باید به یاد داشت که اگرچه این درخت به مناطق گرمسیری تعلق دارد اما برای توسعه میوه‌ها نیاز به هوایی با رطوبت پایین دارد یعنی اگر در زمان رسیدن میوه‌ها هوای منطقه رطوبت بالایی داشته باشد کیفیت میوه‌ها کاهش می‌یابد البته این مسئله مانع از میوه دهی نیست.
دما
این درخت در مناطق گرمسیری می‌روید و دمای پایین‌تر از ۲- سانتی‌گراد درخت را از بین میبرد؛ بنابراین اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که اصولاً سرد است و زمستان‌هایی با دمای زیر صفر دارد کاشت این درخت را می‌بایست فراموش کرد.
نور
درخت تمبر هندی باید در جایی کاشته شود که حداقل ۸-۶ ساعت نور مستقیم آفتاب داشته باشد. کمبود نور از دلایل ریزش میوه‌های جوان و گل‌ها و یا عدم گلدهی این درختان است.
خاک
تمبر هندی را حتماً باید در فضای باز و خاک کشت کرد. نگهداری از آن در گلدان اگرچه برای چند سال اول ممکن است اما چنین گیاهی در نهایت رشد خوبی نخواهد داشت و به گلدهی و میوه دهی نمی‌رسد زیرا به‌طور کل سیستم ریشه‌ای بزرگ و گسترده‌ای دارد و چنین سیستم ریشه‌ای نیاز به فضای کافی جهت رشد و توسعه دارد که در فضای محدود گلدان برایش میسر نیست. فاصله مناسب درختان از هم نیز بسته به اندازه درختان و حاصلخیز بودن خاک بین ۱۰ متر تا ۲۰ متر است.
برای تغذیه این درختان می‌توان اوایل فصل رشد یعنی بهار لایه‌ای از کود پوسیده حیوانی به ضخامت حدود ۱۵-۱۲ سانتیمتر در اطراف تنه درخت پخش کرد. البته بهتر است که فاصله حدود ۳۰ را با تنه اصلی رعایت کرد زیرا وجود مواد ارگانیک در این قسمت می‌تواند موجب ماندگاری رطوبت و کمک به پوسیدگی طوقه گیاه شود. درختان تمبر هندی بدون استفاده از کودهای شیمیایی نیز میوه می‌دهند البته استفاده از کود مناسب می‌تواند این درختان را سرحال‌تر نگه دارد. به‌عنوان مثال برخی از پرورش دهندگان برای درختان جوانی که به تازگی به محصول دهی رسیده‌اند میزان ۵۰۰ گرم از کود ۱۴-۱۴-۱۴ را دو بار در سال توصیه کرده‌اند. یک درخت بالغ ممکن است به ۳ کیلوگرم از این کود در طی سال نیاز داشته باشد.
مصارف خوراکی
میوه کال تمبر هندی دارای گوشتی سبز و بسیار ترش است که اغلب به‌عنوان چاشنی و برای ترش کردن غذا استفاده می‌شود. تمبر هندی رسیده که شیرین‌تر است در بسیاری از مناطق به‌عنوان میوه مصرف می‌شود. تمبر هندی هم چنین برای تهیه دسر، مربا، شربت، بستنی، آب میوه و نوشیدنی مورداستفاده قرار می‌گیرد. برای تهیه بسیاری از سس‌ها نیز از تمبر هندی استفاده می‌شود. در هند، نه تنها میوه، بلکه گل و برگ‌های تمبر هندی برای پخت غذا مورداستفاده قرار می‌گیرند. در مکزیک، از تمبر هندی برای تهیه خوراکی‌های متنوعی به‌صورت نمک زده، خشک شده، فلفل زده، آب نبات و غیره استفاده می‌شود. مصریان نیز از این میوه برای تهیه نوشیدنی خنک و ترشی استفاده می‌کنند که در تابستان بسیار مصرف می‌شود.
مواد معدنی و ویتامین
تمبر هندی خام سرشار از ویتامین B، آهن، منیزیم و پتاسیم است که تمامی آن‌ها برای سلامتی مفیدند و غنی از ویتامین C، کلسیم است، اما ویتامین A و سدیم ندارد. پتاسیم، بیش‌ترین چیزی است که در آن وجود دارد و درنتیجه میوه‌ای مفید برای مبتلایان به پرفشاری خون است. مهم‌ترین مواد شناخته شده موجود در تمبر هندی ترکیبات اسیدی از جمله اسید سیتریک، مالیک و تارتاریک و مواد معدنی نظیر پتاسیم و کمی پکتین است. در پوست درخت تمبر هندی نیز مقداری تانن وجود دارد و سرشاخه‌های جوان و سبز است. این میوه حاوی مقادیر قابل ملاحظه‌ای کاروتن، ویتامین C و برخی فلاونوئیدها است. به طوری که می‌تواند جایگزین خوبی برای ویتامین C در افرادی باشد که دچار کمبود این ویتامین هستند اما فراموش نکنید که خشک شده این میوه دارای مقادیر کمتری از این ماده مغذی است.
ترکیبات مقدار
انرژی (کیلوکالری) ۲۳۸
آب (گرم) ۸/۳۵
پروتئین (گرم) ۳/۲
کربوهیدرات (گرم) ۵/۵۶
چربی کل (گرم) ۳/۰
ویتامین A (میکروگرم) ۲
ویتامین C (میلی‌گرم) ۳
سدیم (میلی‌گرم) ۱۵
پتاسیم (میلی‌گرم) ۶۰۰
کلسیم (میلی‌گرم) ۷۷
فسفر (میلی‌گرم) ۹۴
آهن (میلی‌گرم) ۸/۱
خواص گیاه تمبر هندی
تمبر هندی و گوارش
خوردن تمبر هندی به همراه غذا به هضم غذا کمک می‌کند، تمبر هندی میزان تهوع را کاهش می‌دهد ازاین‌رو مصرف آن برای افرادی که مشکلات گوارشی دارند توصیه می‌شود.
تمبر هندی و چربی خون
از آنجا که این ماده فاقد کلسترول و چربی است ازاین‌رو مصرف آن برای افراد مبتلا به چربی خون مناسب است.
تمبر هندی و استخوان
تمبر هندی غنی از ویتامین ث است، در هنگام کمبود ویتامین ث استئوبلاست ها ماده زمینه تازه استخوانی را ترشح نمی‌کنند، در نتیجه استخوان‌های شکسته جوش نمی‌خورند. مدت‌هاست که پزشکان از نقش ویتامین ث برای تشکیل استخوان، کلاژن و غضروف آگاه هستند. مواد آنتی‌اکسیدان برای حفاظت علیه استرس اکسیداتیو موردنیاز هستند و بنابراین از ایجاد التهاب جلوگیری می‌کنند و از آن جا که التهاب منجر به تجزیه استخوان‌ها می‌گردد، کمبود ویتامین ث به کاهش روند تجزیه استخوان‌ها کمک می‌کند. ازاین‌رو مصرف این ماده غذایی برای همه گروه‌های سنی به‌خصوص کودکان و نوجوانان می‌تواند بسیار مفید باشد. خوردن تمبر هندی به همراه غذا به هضم غذا کمک می‌کند، تمبر هندی میزان تهوع را کاهش می‌دهد ازاین‌رو مصرف آن برای افرادی که مشکلات گوارشی دارند توصیه می‌شود.
تمبر هندی و عفونت
طبق مطالعات انجام شده در سال‌های اخیر این میوه خاصیت ضددرد، ضدباکتریایی و ضدویروسی داشته و برای از بین بردن انگل‌ها و کرم‌ها توصیه می‌شود. از آنجا که میوه گیاه تمبر هندی دارای خاصیت ضدمیکروبی است، احتمال آلودگی آن پایین است، بنابراین آن را با خیالی راحت در وعده‌های غذایی روزانه‌تان مصرف کنید. ضمادی که از تمبر هندی درست می‌شود برای تسکین ورم، برطرف کردن سستی عضلات و قسمت‌های دردناک بدن مفید است.
تمبر هندی و یبوست
از دم‌کرده تمبر هندی می‌توان برای رفع یبوست در تمام افراد مبتلا، استفاده کرد. برای تهیه دم کرده تمبر هندی چند تکه از آن را با آب جوش مخلوط کنید و یک ساعت بگذارید بماند و سپس این دم کرده را مصرف کنید.
تمبر هندی و سرماخوردگی
تمبر هندی دارای مقادیر قابل توجهی کاروتن، ویتامین ث و برخی فلاوونوئیدها است؛ لذا اگر به دفعات دچار سرماخوردگی می‌شوید، می‌توانید برای کاهش بیماری و بهبودی سریع‌تر در میان وعده‌هایتان تمبر هندی میل کنید.
تمبر هندی و ویتامین ث
همان گونه که ذکر شد این میوه سرشار از ویتامین ث است، از این رو مصرف آن برای افراد سیگاری که ویتامین ث بدن آن‌ها تحلیل رفته توصیه می‌شود. ویتامین ث موجود در این میوه دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی است که به جذب آهن، ترمیم زخم‌ها و نگهداری عروق خونی کمک می‌کند. البته به یاد داشته باشید که مقدار ویتامین ث در خشک شده این میوه کمتر است.
تمبر هندی و آسم
ویتامین ث اگرچه آسم را درمان نمی‌کند ولی می‌تواند جلو حمله آسم را بگیرد و با تقویت سیستم ایمنی و کمک به آن برای مبارزه با مواد حساسیت‌زا علائم آسم را کاهش دهد. چرا که حملات آسم هنگامی صورت می‌گیرد که ریه‌ها به‌وسیله مواد حساسیت‌زا تحت فشار قرار بگیرند و در این هنگام ویتامین نقش آنتی‌اکسیدان اولیه را دارد.
تمبر هندی و بیماری‌های چشمی
ویتامین ث در زلالیه به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند و چشم را در برابر آسیب‌های سلولی حفاظت می‌کند. اکسید شدن عدسی نقش مهمی در تشکیل آب مروارید وابسته به سن دارد. یک رژیم غذایی غنی از آنتی اکسیدان‌هایی مثل ویتامین ث میزان بروز این بیماری را کاهش می‌دهد. در ضمن مصرف بالای ویتامین ث مانع از پیشرفت این بیماری می‌شود. با توجه به مطالب فوق مصرف این میوه برای افرادی که احتمال بروز این بیماری‌ها در آن‌ها بالاست توصیه می‌شود.
خواص درمانی دیگری از تمبر هندی
* آب این میوه به‌عنوان ملین عمل می‌کند.
* آب تمبر هندی برای درمان اختلالات صفراوی مؤثر است.
* اگر گوشت آن را در آب نرم کرده و بخورید، برای رفع مشکل بی‌اشتهایی مؤثر است.
* قطره‌های اشکی که از هسته‌های این میوه تهیه می‌شود برای درمان سندروم خشکی چشم مؤثر است.
* برگ‌های این گیاه برای درمان سوختگی‌ها به کار می‌رود.
* دارای آنتی‌اکسیدان قوی است ازاین‌رو برای پیشگیری و درمان انواع سرطان‌ها مفید است.
تمبر هندی دارای مقادیر قابل‌توجهی کاروتن، ویتامین ث و برخی فلاوونوئیدها است؛ لذا اگر به دفعات دچار سرماخوردگی می‌شوید، می‌توانید برای کاهش بیماری و بهبودی سریع‌تر در میان وعده‌هایتان تمبر هندی میل کنید
عوارض
خوردن زیاد تمبر هندی باعث خراش روده و ایجاد سرفه می‌شود.
ناشتا خوردن تمبر هندی مضر است، خام، تازه و نورس آن بسیار نفاخ و دیرهضم است.
با افراط در مصرف تمبر هندی زخم روده، سنگینی معده و سرفه به وجود می‌آید.
مصرف این میوه برای افراد سردمزاج توصیه نمی‌شود، چرا که زیاده‌روی در مصرف آن باعث سستی عضلات و ضعف اعصاب می‌گردد.
تمبر هندی‌های فرآوری شده دارای نمک فراوانی می‌باشند که برای افراد دارای فشارخون مناسب نیست. هنگام خرید این محصول به‌خصوص انواع خارجی آن به برچسب فارسی نویس که از طرف وزارت بهداشت تائید شده توجه کنید. غیربهداشتی بودن این محصول منجر به بروز تب، تهوع، دل پیچه و در نهایت اسهال خونی می‌شود.
حواستان باشد تمبر هندی را نباید در آب زیاد مالید زیرا موجت تهوع و استفراغ می‌شود، بلکه باید آن را در آب خیساند، وقتی در آب حل شد آن را صاف کرده و با کمی نبات یا شکر آشامید.
تمبر هندی برای ریه و طحال خوب نیست و در اشخاصی که ریه و طحال ضعیف دارند ممکن است تولید اشکال کند. این‌گونه اشخاص بهتر است که تمبر هندی را با کتیرا بخورند.
خوردن زیاد تمبر هندی باعث خراش روده و ایجاد سرفه می‌شود.
