شناسایی و مبارزه با بیماری‌ها و آفات مهم مرکبات در ایران

بیماری‌های مهم مرکبات در ایران

بیماری تریستزای مرکبات

نشانه‌های بیماری و میزبان‌ها

۱- زردی در نهال‌های بذری
هر گاه بعضی از جدایه های CTV به ارقام معینی از گونه‌های مرکبات مانند نارنج، گریپ فروت و لیمو آب مایه‌زنی شوند، سبزردی و کمرشدی شدید در آن‌ها پدیدار می‌شود. چند هفته پس از پیوند زدن نهال‌های لیمو آب با پیوندک مبتلا به تریستزا، قسمت‌هایی از رگبرگ‌های برگ‌های جوان روشن می‌شوند (vein clearing). به دنبال روشن شدن رگبرگ‌ها ساقه آبله‌ای نیز ممکن است و بروز کند.
۲- زوال درختان مرکبات پیوند شده روی پایه نارنج
هر گاه پیوندک‌های پرتقال، گریپ فروت یا تانجرین آلوده به بعضی از سویه‌های CTV به پایه‌های نارنج پیوند شوند، نهال‌های ایجاد شده کم‌رشد و سبز رد می‌شوند و در بیشتر موارد از بین می‌روند. علت زوال درختان آلوده، اثر مخرب ویروس روی آوندهای آبکشی پایه نارنج، درست زیر محل اتصال پایه و پیوندک است. زوال ممکن است در خلال دوره‌ای چندساله روی دهد (زوال تدریجی)،
یا خیلی سریع (زوال سریع) باشد. درختان مبتلا به زوال تدریجی معمولاً در بالای محل پیوند بر آمادگی دارند و مبتلا به ساقه آبله‌ای از نوع لانه زنبوری در محل پایه نارنج هستند (عکس ۶-۱۹). درختانی که دچار زوال سریع هستند، نشانه‌های لانه زنبوری در آن‌ها دیده نمی‌شود، ولی ممکن است در زیر پوست آن‌ها نوعی خط قهوه‌ای در محل اتصال پایه و پیوندک به وجود آید که با کندن پوست درخت، قابل دیدن است.
٣. ساقه آبله‌ای در لیمو آب، گریپ فروت و پرتقال
درختانی که به CTV شدیداً آلوده باشند دچار کم‌رشدی می‌شوند و حالت درختچه‌ای پیدا می‌کنند. برگ‌ها سبز رد و سرشاخه‌های آن‌ها شکننده می‌شوند، به‌طوری‌که با خم کردن آن‌ها به آسانی می‌شکنند. هر گاه پوست این نوع سرشاخه‌ها برداشته شود، حفره‌های کشیده در چوب آن‌ها دیده می‌شود در آلودگی درختان با سویه‌های شدیدتر ویروس، حفره‌ها ریزتر و با انگوم همراه‌اند. بروز ساقه آبله‌ای شدید موجب کاهش کمیت و کیفیت میوه می‌شود. لیموی رانگپور و راف لمون ارقام متحمل به CTV شناخته شده‌اند.

تریستیزای مرکبات

عامل و چرخه بیماری تریستیزای مرکبات

عامل بیماری ویروسی عضو گروه کلستروویروس، به شکل رشته‌ای خمش پذیر، این بیماری توسط حشرات ناقل و پیوند منتقل می‌شوند بنابراین مبارزه با حشرات ناقل آن از جمله شته استوایی مرکبات T. aurantii، Toxoptera citricida و شته پنبه (Aphis gossypii) واجب است.

مبارزه با بیماری تریستیزای مرکبات

۱-قرنطینه و جلوگیری از انتقال بیماری به مناطق دیگر
۲- در صورت مشاهده در باغ، مبارزه با حشرات ناقل به محض دیده شدن، در این شرایط برای این حشرات آستانه اقتصادی مبارزه‌ای وجود ندارد
۳- استفاده از پیوندهای مناسب و عاری از بیماری پایه همسان‌های نارنج سه برگچه‌ای به تریستزا مقاوم است
۴- از ریشه درآوردن درختان بیمار و سوزاندن آن‌ها

بیماری جاروک لیموآب (لیموترش، مرکبات)

جاروک لیموآب که عامل آن نوعی فیتوپلاسماست، یکی از بیماری‌های بسیار زیان‌آور درختان لیمو آب است. این بیماری اولین بار در دهه ۱۹۷۰ در سواحل شمالی سلطان نشین عمان دیده شد، شده است. دامنه انتشار آن در سال ۱۹۸۹ به امارات متحده عربی رسید و اخیراً از هندوستان هم گزارش شده است.

عامل و نحوه انتقال

برای عامل جاروک لیموآب و مرکبات نام دو اسمی Candidatus Phytoplasma aurantifolia پیشنهاد شده است. فیتوپلاسماها معمولاً با زنجرک و پسیل منتقل می‌شوند. انتشار طبیعی فیتوپلاسماها سریع است و در باغ‌های میوه انتقال از درختی به درخت دیگر صورت می‌گیرد. این روش انتشار مؤید آن است که نوعی حشره تغذیه کننده از درختان مرکبات این فیتوپلاسم را انتقال می‌دهد. زنجرکی به نام Hishimonus phycitis از تعداد زیادی درختان لیموآب مبتلا به جاروک در عمان، امارات متحده عربی و ایران گرفته شده و در ۲۵ در حساب آن‌ها وجود فینو پلاسما به اثبات رسیده است.

در ایران فیتوپلاسمای عامل جاروک با پیوند به لیمو ترش، با کمک سس از لیمو ترش به پروانش و از پروانش به لیمو ترش انتقال داده شده است. همچنین شامل این بیماری با پیوند و سپس به گیاهان علفی بادنجان، بادنجان زینتی، تاجریزی، توتون، داتوره و گوجه فرنگی متنا گردیده است. انتقال عامل جاروک با زنجرک تاکنون ثابت نشده است.

مبارزه

۱. برای انتقال مواد ازدیادی درختان مرکبات مقررات و ضوابطی ضروری‌اند تا از ورود این بیماری به کشورها یا نواحی عاری از جاروک جلوگیری شود.
٢. در نواحی‌ای که این بیماری شایع است، درختان آلوده باید به‌سرعت ریشه‌کن شوند و در باغ‌های جدید ارقام مقاومیا حداقل متحمل بکارند. بررسی‌های صالحی و دیگران (۱۳۸۳) نشان می‌دهند که تمام انواع لیموترش، لیمو بی تیغ، لیموی خیاری، بکرائی، ماکروفیلا، رانگپور، لایم، بالنگ، لیمو لامپی و راف لمون به جاروک فیتوپلاسمایی حساس‌اند، ولی لیمو لیسبون، لیمو ایرانی و نارنج در برابر این بیماری متحمل هستند.

شانکر باکتریایی مرکبات

این بیماری به برگ‌ها، میوه‌ها و سرشاخه‌ها حمله می‌کند و لکه‌های زخم مانند برجسته‌ای روی آن‌ها به وجود می‌آورد. لکه‌های شانکر باکتریایی کوچک هستند، لکه‌های تازه تشکیل شده روی میوه‌ها معمولاً برجسته و جوش مانند هستند. بعداً جوش‌ها چوب پنبه‌ای و مانند قله آتش‌فشان می‌شوند، یعنی مرکز جوش‌ها فرو رفته و پیرامون آن‌ها برآمده می‌شوند. جوش‌های روی میوه و سرشاخه‌ها سطحی‌اند و عمق آن‌ها ۱ تا ۳ میلی‌متر بیشتر نیست از ویژگی‌های لکه‌های شانکر باکتری‌ای این است که حاشیه زردرنگی پیرامون آن‌ها وجود دارد. این هاله زرد به‌تدریج که سن اندام‌ها افزایش می‌یابد، محو می‌شود.

عامل بیماری

عامل تیپ آسیایی شانکر باکتریایی مرکبات Xanthomonas axonopodis pv. citri است که قبه X. campestris pv. citri نامیده می‌شد. این باکتری میله‌ای شکل، گرم منفی و دارای یک تاژک قطبی و هوازی اجباری است.

مبارزه با شانکر باکتریایی مرکبات

۱. حتی‌الامکان با رعایت اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای از ورود بیماری به مناطق سالم ممانعت شود.
٢. در مناطقی که بیماری شایع است، از ارقام مقاوم مرکبات، مانند پرتقال والنسیا و انواع نارنگی (در باغ‌هایی که جدید احداث می‌شوند) بهره گرفته شود.
۳. غرس درختان بادشکن به‌منظور جلوگیری از وزش باد و در نتیجه انتشار عامل بیماری مفید است.
۴. بریدن شاخه‌های بیمار، انهدام اندام‌های آلوده‌ی قطع شده و سم‌پاشی درختان بهسازی شده با قارچ‌کش‌های مسی در کنترل بیماری مؤثرند.

گیاهچه میری مرکبات

نشانه‌های تیپ گیاهچه میری در سطح خاک روی طوقه گیاهچه ها (دان نهال‌ها) پدیدار می‌شوند. بافت‌های جوان و حساس طوقه گیاهچه ها در سطح خاک فاسد، قهوه‌ای رنگ شده، گیاهچه ها خشک می‌شوند. اگر گیاهچه میری بر اثر Rhizoctonia solani باشد ریشه‌های گیاهچه های بیمار نیز دچار پوسیدگی می‌شوند. بیمارگرهای گیاهچه میری می‌توانند موجب پوسیدگی یا فساد جوانه‌های بذر پیش از سبز شدن هم بشوند که در این حالت درصدی از بذرهای کاشته شده در خزانه سبز نمی‌شوند.

مبارزه با گیاهچه میری

اساس کنترل گیاهچه میری مرکبات بر (۱) انتخاب بذر و زمین بکر و سالم و (۲) سالم‌سازی و ضدعفونی خاک خزانه‌ها استوار است. برای ضدعفونی خاک خزانه‌ها قبل از بذرکاری می‌توان از متیل بروماید به مقدار توصیه شده با استفاده از اپلیکاتور و پوشش سطح خزانه با پلاستیک استفاده کرد. گیاهچه میری در خاک‌هایی که بعد از ضدعفونی، مجدداً آلوده شوند، نسبت به گیاهچه میری در خاک‌های معمولی شدیدتر بروز می‌کند، زیرا در خاک‌های ضدعفونی شده، بیمارگرهای رقیب و هیپرپارازیت ها بر اثر ضدعفونی منهدم شده‌اند. همچنین نباید خزانه‌های مرکبات بیش از نیاز آبیاری شوند.

کپک دوده‌ای مرکبات

کپک دوده‌ای یا دوده مرکبات، در شمال بسیار شایع است و بروی سطح میوه و برگ و شاخه حالت دوده سیاهی فرامی‌گیرد. عامل این بیماری که کاهنده میزان فتوسنتز گیاه است و گیاه را از رشد باز می‌دارد قارچی به نام Capnodium citri است. حشرات مکنده‌ای که عسلک تولید می‌کنند مانند شته‌ها و… باعث چسبندگی این قارچ‌های موجود در هوا به سطوح درخت مرکبات است بنابراین در قدم اول مبارزه با این بیماری ابتدا باید با حشرات مکنده روی درخت مبارزه کرد و برای این کار توصیه می‌شود ۲ الی ۳ بار در سال سم‌پاشی صورت گیرد، یک بار در اسفند ماه، یک بار هم در بهار زمانی که میوه درخت اندازه فندق شده است و دفعه سوم در شهریور و استفاده از سموم حشره‌کش فسفره تماسی و گوارشی و سیستمیک و روغن سم‌پاشی.

انگومک مرکبات

انگومک که به آن پوسیدگی فیتوفترایی طوقه و ریشه میگویند و ریشه مرکبات و گموز مرکبات نامیده می‌شود.

نشانه‌های بیماری

پوسیدگی طوقه و تنه مرکبات: بروی طوقه و بن درخت مشاهده می‌شود ولی اگر گیاه رقم مقاوم باشد قسمت پیوندی درخت از پایه به بالا بروز می‌کند و قسمت‌های عفونی دیده می‌شود. انگوم خارج شده از درخت در آب انحلال‌پذیر است و ممکن است بعد بارندگی شدید از بین برود.
پوسیدگی ریشه: فساد ریشه‌ای از ویژگی‌های مهم فیتوفترا است. رنگ ریشه عوض شده و نرم می‌شود. آبگز شده و به‌صورت رشته‌ای می‌شود که به‌راحتی کنده می‌شود.
پوسیدگی میوه: باعث ایجاد پوسیدگی قهوه روی میوه می‌شود. بافت میوه چرمی می‌شود. در ایران میوه‌هایی که اغلب نزدیک به میوه هستند آلوده می‌شوند.

مبارزه انگومک مرکبات

الف) پیشگیری
۱- استفاده از ارقام مقاوم، ۲- محل پیوند باید ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر از خاک بالاتر باشد. ۳- از انباشتن خاک و کود در اطراف طوقه جلوگیری شود ۴- آیش ۶ تا ۱۲ ماهه میزان فیتوفترا را کاهش می‌دهد ۵- مدیریت صحیح آبیاری در اقلیم خشک ضروری است.
ب) بهسازی درختان بیمار
۱-ابتدا خاک اطراف طوقه برداشته شود، درختان بیمار باید به‌صورت جداگانه آبیاری و با تعبیه مرز پشته خاکی مناسب از رسیدن آب جلوگیری شود
۲- محل آلودگی باید با چاقو تراشیده تا به بخش سالم برسد. سپس با محلول بردو ۲ درصد یا قارچ‌کش مسی دیگر محل را ضدعفونی کنید و پس از خشک شدن با چسب باغبانی بپوشانید.

ریزبرگی یا استابورن مرکبات

در باغ‌های جوان مناطق خشک و گرم جهان شیوع دارد. نشانه‌های بیماری به‌صورت شاخ و برگ‌های فشرده، برگ‌های فنجانی شکل شده و نقوش سبزرد روی آن‌ها ظاهر می‌شود که با نشانه‌های کمبود اشتباه گرفته می‌شود. میوه‌ها کم رشد و کوچک شده و مخروطی شکل و نامتقارن می‌شوند. رنگ میوه تا زمان برداشت سبز می‌ماند و نارنجی نمی‌شود.

عامل بیماری

میکوپلاسمایی به نام Spiroplasma citri است.

مبارزه با بیماری

۱-در مناطقی که شایع نیست، می‌توان از پیوندک سالم استفاده کرد و از انتشار بیماری جلوگیری کرد
۲- در جایی که ناقلان آن بومی هستند و در غیرمرکبات بیماری وجود دارد مبارزه مشکل است و ریشه‌کنی درختان آلوده در سنین اولیه و استفاده از رقم مقاوم و پیوند سالم و عاری از بیماری توصیه می‌شود
۳- تیمار درختان با تتراسیکلین هم نتیجه خوبی در سطح کوچک داشته است.

نماتد ریشه مرکبات و زوال مرکبات

نماتد باعث مرگ نمی‌شود اما نوعی زوال تدریجی ایجاد می‌کند. درختان جوان را ضعیف کرده و اگر هجوم زیاد باشد میوه را کم‌رشد و کوچک و برگ آن‌ها را کم کند. برگ‌ها ممکن است زرد شوند. میزان آلودگی به فاکتورهای زیادی مرتبط است از جمله تیپ خاک، عملیات زراعی، رطوبت، شوری و رقم پایه. نشانه‌های اختصاصی روی ریشه درختان مرکبات مشاهده می‌شود و ریشه‌ها کلفت شده و بر روی سطح آن‌ها آلودگی‌های گل مانند زیادی دیده می‌شود.

عامل بیماری

نماتد عامل Tylenchulus semipenetrans است که نماتد ماده بالغ غیرمهاجر و گلابی شکل است. به‌صورت گروهی کم جمعیت در سطح ریشه رشته‌ای مرکبات در زیر پوشش ژلاتینی بقایای تخم دیده می‌شوند. لاروهای جوان‌تر سن دوم در داخل تخم می‌مانند و تکامل می‌یابند. این جانوران تنها با میکروسکوپ قابل‌مشاهده هستند.

مبارزه

– استفاده از زمین‌های بکر و آلوده نشده
– انتخاب نهال عاری از بیماری
– در صورتی که در مجاورت باغ آلوده هستید از ورود خاک، آب و نهال آلوده از آن باغ جلوگیری به عمل آورید
– استفاده از نماتدکش‌های بعد از کاشت درخت مثل آلدیکارب، فنامیفوس، در کشورهایی که مجاز هست در کاهش جمعیت نماتد مؤثر است. توجه به این نکته که نماتدکش‌ها در شرایط خاص آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کنند بسیار مهم است.

اگزوکورتیس مرکبات

بیماری ویروئیدی است که مرکبات پیوند شده روی پایه‌های سیترنج مشاهده می‌شود. در درخت‌های بیمار رشد متوقف شده و تنه پوسته پوسته می‌شود. در لیمو شیرین، لمون و بالنگ این بیماری بیشتر دیده می‌شود. اگر روی پایه‌های مقاوم پیوند شده باشد گیاه دچار پاکوتاهی می‌شود.

عامل بیماری

ویروئید اگزوکورتیس CEvd نام دارد. بزرگ‌ترین ویروئید مرکبات است و متعلق به جنس Pospoviroids است. در برابر تیمار حرارتی و شیمیایی مقاوم است و با پیوند منتقل می‌شود.

مبارزه

درختان بیمار را نمی‌توان سالم ساخت برای همین بایستی روش پیشگیری را مدنظر قرار داد. استفاده از پیوند و نهال سالم ضروری است. لوازم باغبانی هم باید با سدیم هیدروکسید ضدعفونی شوند.

بیماری لکه قهوه‌ای آلترناریایی

عامل ایجاد این بیماری نوعی قارچ به نام آلترناریا است. این بیماری در برگ، میوه و سرشاخه‌ها آلودگی ایجاد می‌کند. در برگ لکه‌های کوچک با حاشیه زرد، نکروزه شدن برگ‌ها و ریزش آن‌ها، در میوه جوش‌های کوچک چوب پنبه‌ای با حاشیه زرد و نهایتاً ریزش میوه‌ها.

علائم کمبود عناصر در مرکبات

کمبود آهن در مرکبات

در بیشتر مناطق کمبود آهن معلول نامحلول بودن ترکیبات آهن در خاک است تا ناکافی بودن آن. مقدار در دسترس بودن آهن برای گیاه در خاک اسیدی بیشتر از خاک‌های خنثی است. نشانه‌ها نخست سبزردی روی برگ‌های جوان؛ در این حالت تمام سطح برگ سبز روشن تا زرد می‌شود. مصرف ترکیبات معدنی و غیرکلاتی آهن باعث می‌شود آهن در دسترس گیاه نباشد بنابراین نباید استفاده شود. در خاک‌هایی که کمبود آهن دارند توصیه می‌شود از پایه نارنگی رقم کلئوباترا استفاده شود.

کمبود روی Zinc در مرکبات

روی شاخساره ها جوان و تازه روئیده ظاهر می‌شود، سبزردی، کوچک شدن برگ‌ها، کوتاه شدن فاصله گره‌ها در سرشاخه‌ها. اگر کمبود شدید باشد سرشاخه‌های تازه روئیده بیشتر و افراشته‌تر می‌شود و اگر خفیف باشد روی تعدادی از شاخه‌های انتهایی و به‌طور پراکنده ظاهر می‌شود. اگر شدید باشد برگ‌ها ریخته و شاخه‌ها دچار شکستگی می‌شوند. محلول‌پاشی روی تنها روی برگ تأثیر دارد و اثری بر اندازه برگ‌ها ندارد.

کمبود مس در مرکبات

کم‌رشدی، کوچکی و تیرگی رنگ سبز برگ‌ها علائم کمبود مس است. ممکن است حفره‌های صمغ به رنگ قهوه‌ای در شاخه و شاخچه‌ها دیده شود که در این حالت شاخچه‌ها از انتها به سمت بن خشک می‌شوند. در میوه نشانه‌ها به‌صورت لکه‌های چوب پنبه‌ای به رنگ قهوه‌ای است که در سطح یا داخل پوست به وجود می‌آید. برای جلوگیری از کمبود مس در درختان در مناطق مرکزی و جنوبی ایران، سم‌پاشی با قارچ‌کش‌های مسی مثل بردوی ۱-۱-۱۰۰ توصیه شده است.

کمبود منیزیم در مرکبات

بیشتر در باغ‌هایی که در خاک‌های شنی ایجاد شده‌اند دیده می‌شود. در این گونه خاک‌ها منیزیم کم است. به‌طور معمول در خاک‌های آهکی دیده می‌شود. بارزترین نشانه کمبود منیزیم زردی برگ‌ها از نوک و حاشیه برگ‌هاست و به سمت دم برگ می‌رود. به گونه‌ای تمام پهنک برگ زرد می‌شود. کمبود منیزیم را در خاک‌های اسیدی را می‌توان به آسانی با مصرف کودهای شیمیایی منیزیم دار قابل حل در آب برطرف می‌شود. بهسازی درختان در خاک‌های آهکی دشوار است. اگر حالت بحرانی باشد باید محلول‌پاشی شاخساره ها درخت با ترکیب منیزیم کنترل شود. استفاده از ترکیبات کلاتی منیزیم دار همراه با محلول‌پاشی مؤثر است.

آفات مهم مرکبات در ایران

کنه زنگار مرکبات (Phyllocoptruta oleivora)

کنه زنگ مرکبات روی برگ و سرشاخه‌های جوان تغذیه کرده و علامت Brownzing برنزه شدن را به وجود می‌آورد. این کنه با تغذیه از سطح رویی برگ باعث ایجاد لکه‌های کوچک قهوه‌ای می‌شود که به آن زنگار Russeting می‌گویند. بیشترین خسارت برگ وقتی است که از سطح زیرین برگ تغذیه می‌کنند. خسارت به برگ‌های پایین‌تر باعث ریزش برگ مخصوصاً در اواخر پاییز می‌شود. بروی میوه باعث کاهش اندازه میوه و بازارپسندی و نیز افزایش ریزش میوه می‌گردد. میوه‌های خسارت دیده والنسیا و گریپ فروت آب بیشتری از دست می‌دهند و در نتیجه ریزش میوه افزایش می‌یابد. میزان ریزش با افزایش درجه حرارت، کمی افزایش می‌یابد.

Phyllocoptruta oleivora – Citrus rust mite damage on an Orange

مبارزه

مبارزه با این آفت، زمان مشخصی نداشته بلکه به محض مشاهده اولین آثار خسارت آفت می‌توان مبارزه را شروع نمود. بارها مشاهده گردیده به دلیل تأخیر در مبارزه شیمیائی علیه این آفت ظرف یک هفته تا ۱۰ روز قسمت‌های وسیعی از باغ آلوده شده است.
نکته مهم دیگر در اصول مدیریت با این کنه ارزیابی مبارزه انجام شده و ادامه بازدیدهای هفتگی پس از مبارزه است تا در صورت مشاهده کنه و علائم خسارت، مبارزه با ترکیب دیگری از کنه‌کش‌های مؤثر انجام پذیرد.
از کنه‌کش‌های مؤثر ذیل می‌توان در مبارزه شیمیائی با این آفت استفاده نمود:
نئورون ۱/ ۵ در هزار
آمیتراز ۲ در هزار
انویدور ۰/ ۳ در هزار
ورتیمک ۰/ ۲۵ در هزار
زینب یا مانکوزب ۲ در هزار
سان مایت ۰/ ۵ کیلو در هزار

حلزون های مرکبات

راب بزرگ خانگی
حلزون قهوه‌ای مرکبات
حلزون کوچک مرکبات (حلزونِ سفید باغ‌ها)
خسارت و تغذیه آن‌ها به‌صورت ایجاد سوراخ‌های متعدد و خوردگی از برگ‌ها و میوه‌ها می‌باشد که به علت تغذیه از میوه‌های مرکبات شرایط ریزش و پوسیدگی زودهنگام آن‌ها را در داخل باغ فراهم می‌کنند. همچنین در نهالستان‌ها به دلیل تغذیه از جوانه‌ها و برگ‌های جوان سبب از بین رفتن نهال‌های جوان می‌شوند.

 

مبارزه

زراعی
علف‌های هرز به‌ویژه علف‌های هرز برگ پهنی که در خزانه‌ها، نهالستان‌ها و سایه‌انداز درختان مرکبات می‌رویند و بقایای گیاهی درون باغ از مهم‌ترین مکان‌های تغذیه و استراحت نرم‌تنان در باغ‌های مرکبات است. از بین بردن علف‌های هرز خزانه‌ها و زیر درختان به‌وسیله وجین کردن و شخم زدن، شرایط را برای فعالیت راب ها و حلزون‌ها نامساعد می‌سازد. محلول‌پاشی با علف‌کش‌های توصیه شده بر روی علف‌های هرز، یکی دیگر از روش‌های نامساعد کردن شرایط محیطی برای راب ها و حلزون‌ها است.
شیمیایی
متالدئید به‌صورت نواری در اطراف طوقه درختان نارنگی قرار داده می‌شود تا را بها و حلزون‌ها هنگام نزدیک شدن به تنه درخت از آن تغذیه نمایند. در باغ‌های با سابقه آلودگی، جهت کنترل را بها و حلزون‌های بالغ قبل از تخم‌ریزی نیز بهتر است این کار انجام شود.
فیزیکی
استفاده از تله‌های جاذب بطری‌های پلاستیکی حاوی ۱۰-۵ میلی‌لیتر ماءالشعیر به‌عنوان تله جاذب در سایه‌انداز درختان قرار داده می‌شود. بطری‌ها در عمق ۵ سانتی‌متری داخل خاک قرار گرفته و در دو طرف بطری در سطح خاک شیاری به ابعاد ۳ در ۳ سانتی‌متر ایجاد می‌گردد تا راب ها وحلزون‌ها بتوانند به‌راحتی وارد بطری‌ها شوند.

بالشتک مرکبات (Pulvinaria aurantii)

بالشتک مرکبات علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی، با ترشح مقدار زیادی عسلک سبب جذب قارچ فوماژین (دوده) می‌گردد.

کنترل بالشتک

نقاط اوج جمعیت پوره‌های سن اول که حساس‌ترین مرحله آفت هستند در نسل‌های اول و دوم به ترتیب د ر اواخر خرداد تا اوایل تیر و اواخر شهریور تا اوایل مهرماه است. بنابراین پیشنهاد می‌گردد که کنترل شیمیایی طبق دستورالعمل کمیته پیش آگاهی آفات مرکبات هر استان در این زمان‌ها و همچنین در اسفند ماه با استفاده از روغن امولسیون شونده صورت پذیرد. کفشدوزک کریپت مهم‌ترین حشره شکاری بالشتک مرکبات در باغ‌های مرکبات شناسایی گردید.
پیشنهاد می‌گردد که نسبت به پرورش و نگهداری این کفشدوزک در زمستان و رهاسازی آن در اواسط بهار و هم‌زمان با فعالیت آفت اقدام شود. با توجه به تغذیه بالای لارو کفشدوزک کریپت از تخم‌های بالشتک، رهاسازی آن‌ها در اواسط خرداد، هم‌زمان با اوج حضور کیسه‌های تخم توصیه می‌گردد. هرس زمستانه درختان مرکبات با بریدن شاخه‌های آلوده به شپشک و نیز حذف شاخه‌های خشک و نرک سبب کاهش تراکم جمعیت آفت در بهار سال بعد می‌شود.

شپشک استرالیائی (Icerya purchase)

شپشک استرالیائی یکی از مهم‌ترین آفات باغ‌های مرکبات استان مازندران و شرق استان گیلان است و بر روی ارقام مختلف مرکبات مشاهده می‌گردد. تراکم آفت در باغ‌های انبوه و روی درختان مسن به‌ویژه لیمو شیرین بیشتر است. این آفت علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی، با ترشح مقدار زیادی عسلک سبب جذب قارچ فوماژین (دوده) می‌گردد. تراکم آفت در باغ‌های انبوه و روی درختان مسن به‌ویژه لیمو شیرین بیشتر است. در باغ‌های آلوده با تراکم بالای آفت تمام سطح شاخه درختان با مراحل مختلف آفت پوشیده می‌شود.

کنترل شپشک استرالیایی

مؤثرترین راه کنترل آفت استفاده از کفشدوزک استرالیائی است R. Cardinalis که طی ۴ تا ۶ هفته جمعیت شپشک استرالیائی را کنترل می‌کند. از آنجا که کفشدوزک مذکور در باغ‌های مرکبات استان به‌ویژه باغ‌هایی که سم‌پاشی نمی‌شود، به‌طور پراکنده وجود دارد لذا حفظ و حمایت این کفشدوزک در باغ‌ها و پرورش و رهاسازی آن در کانون‌های آلوده از اهمیت بسزایی برخوردار است. هرس داخلی تاج و حذف شاخه‌های خشک و متقاطع به‌ویژه در درختان مسن که مکان‌های مناسبی برای آفت محسوب می‌شود و هرس قسمت‌های پایینی تاج در درختان جوان از روش‌های مبارزه زراعی است که در کاهش جمعیت و میزان خسارت آفت مؤثراست.

سپردار قهوه‌ای مرکبات (Chrysomphalus dictyospermi)

این آفت بیشتر به برگ و میوه و گاهی به شاخه‌های سبز مرکبات حمله و از شیره گیاهی تغذیه می‌کند. در اثر تغذیه آفت برگ‌ها ریزش نموده و میوه‌ها کوچک می‌مانند. آفت مذکور بر روی میوه منتقل شده و با ایجاد لکه‌های زرد رنگ در محل تغذیه، موجب کاهش بازارپسندی محصول می‌گردد. در بین درختان مرکبات، نارنج و پرتقال و سپس نارنگی بیش از سایر ارقام موردحمله واقع می‌شوند.

کنترل سپردار قهوه‌ای مرکبات

یکی از شکارچی‌های Chilocorus bipustulatus کفشدوزک نقاب‌دار دو لکه‌ای مفید و مؤثر در کاهش جمعیت این آفت است که در باغ‌های مرکبات به‌طور پراکنده وجود دارد. حشرات کامل این کفشدوزک از حالات مختلف سپردار قهوه‌ای و سایر سپردارها تغذیه می‌کنند. روغن پاشی در حضور حداکثر پوره‌های متحرک سن یک روش مناسب کنترل آفت است.

مگس میوه مدیترانه‌ای (Ceratitis capitate)

این حشره در مرحله لاروی از گوشت میوه مرکبات تغذیه می‌کند و با ایجاد زخم در سطح پوست میوه موجب نفوذ قارچ عامل کپک آبی و باکتری‌ها می‌شود که به نوبه خود باعث پوسیدگی و لهیدگی میوه می‌شود. میوه‌های آلوده پوسیده و معمولاً ریزش می‌کنند.

کنترل مگس مدیترانه‌ای

– قرنطینه
– جمع‌آوری تمامی میوه‌های نارنج باقی مانده از سال قبل و انهدام میوه‌های آلوده و مشکوک باعث کاهش انتقال آلودگی به سال بعد می‌شود.
– با توجه به زمستان گذرانی آفت به‌صورت شفیره در عمق ۱ تا ۵ سانتی‌متری خاک استفاده از شخم سطحی به شکلی که به ریشه درختان آسیب وارد نکند باعث ایجاد تلفات در شفیره‌ها می‌گردد.
– عدم نگهداری میوه‌های آلوده یا مشکوک به آلودگی در انبارها شکار انبوه در شکار انبوه درصورتی‌که از جل بکننده حشره نر (تریمدلور) استفاده شود، جمعیت حشره نر کاهش میابد ولی خسارت به محصول به علت وجود حشرات ماده ادامه می‌یابد. استفاده از جلب‌کننده‌های تغذیه‌ای یا سنتزی مسموم برای جلب و کشتن جنس نر و ماده آفت در سطح وسیع با استفاده از سراتراپ، بیولور و یا پروتئین هیدرولیزات مسموم می‌تواند آفت را به‌طور مؤثری کنترل کند.

سم‌پاشی شیمیایی

۱۰۰ لیتر آب + ۳ لیتر (طعمه پاشی با پروتئین هیدرولیزات ۳% و مالاتیون ۲ در ۱۰۰۰ پروتئین هیدرولیزات + ۲۰۰ سی‌سی مالاتیون) در ساعات صبح که معمولاً تمام درخت ر ا پوشش نمی‌دهند و سمت نورگیر درخت را با این طعمه پوشش می‌دهند و سم‌پاشی نیز در هر چند ردیف یک‌بار انجام می‌شود.

پسیل آسیایی مرکبات (Diaphorina citri)

آفت با تزریق بزاق سمی رشد معمول شاخساره های جوان متوقف و بدشکل می‌شوند. در این آفت با فعالیت تغذیه ه ای مستقیم خو د روی مرکبات خسارت میزند. در اثر تغذیه اثر فعالیت آفت برگ‌ها پیچیده و با عسلک زیاد پوشیده می‌شوند. این پسیل ناقل بیماری (Greening) میوه سبز مرکبات کنترل است.

مبارزه و کنترل پسیل آسیایی

-استفاده از تله‌های زرد چسبنده در باغ‌ها و کشت یونجه در پای درختان مرکبات به دلیل افزایش رطوبت و ایجاد پناهگاه برای دشمنان طبیعی نقش مهمی در کاهش جمعیت دارد. همچنین کوددهی و آبیاری مناسب جهت تقویت درختان مرکبات از عوامل مهم و مؤثر در کاهش خسارت پسیل آسیایی مرکبات است.
-کنترل شیمیایی در زمان اوج جمعیت این آفت طبق دستورالعمل کمیته پیش‌آگاهی آفات مرکبات هر استان انجام گیرد. بر اساس آمار و بررسی‌های انجام شده، این آفت داری ۳ اوج جمعیت در منطقه سرباز بلوچستان در اواخر بهمن ماه، اواخر ادیبهشت ماه و اواخر مرداد ماه بوده که باید در زمان مناسب و بر اساس هر منطقه و نوع میزبان کنترل صورت گیرد. شایان ذکر است در صورت هم‌زمانی اوج جمعیت آفت با شکوفه دهی باغ‌های مرکبات با توجه به تأثیر سوء سموم شیمیایی بر روی ریزش گل ها و حشرات مفید باید از ترکیب شیمیایی کم خطر استفاده کرد.

مینوز برگ مرکبات (Phyllocnistis citrella)

لاروهای مینوز برگ مرکبات بعد از تفریخ با ایجاد کانال در اپیدرم برگ از پارانشیم داخل آن تغذیه می‌کند. تغذیه آفت باعث چین نخوردگی بر گ ها و ایجاد دالان‌های رنگ پریده روی آن‌ها می‌شود. خسارت عمده این آفت در خزانه‌های بذری انتظار و پیوندی مرکبات و باغ‌های جدیدالاحداث است. در صورت شدت آلودگی پروانه مینوز در بعضی مواقع روی میوه خسارت می‌زند. کنترل با توجه به تحقیقات صورت گرفته این آفت فقط در نهالستان‌ها و درختان زیر ۵ سال دارای خسارت اقتصادی است و در باغ‌های مسن‌تر به‌هیچ‌وجه کنترل شیمیایی توصیه نمی‌شود.

Citrus leafminer adult moth.

کنترل و مبارزه با مینوز برگ

-هرس شاخه‌های آلوده از تراکم نسل بعدی آفت می‌کاهد.
-حذف پاجوش‌ها و جوانه‌ای دیرهنگام به‌منظور حذف انتقال آفت به نسل بعد
-استفاده از کودهای ریزمغذی به‌منظور تکمیل رشد سرشاخه‌های جوان در کمترین زمان ممکن.
سم‌پاشی فقط در نهالستان‌ها و باغ‌های جوان غیر بازده انجام شود.
کنفیدور ۰٫۳۵ در هزار
دیمیلین ۰٫۵ در هزار

پروانه برگ‌خوار مرکبات (Papilio demoleus)

پروانه‌ی برگ‌خوار مرکبات یکی از آفات مهم اقتصادی نهالستان‌ها و درختان جوان مرکبات در بیشتر نقاط ایران و جهان است. پروانه برگ‌خوار مرکبات تقریباً در کلیه نقاط مرکبات خیز کناره‌های خلیج فارس و دریای عمان وجود دارد. در استان هرمزگان، خوزستان و بلوچستان به مرکبات خسارت وارد می‌کند. در استان فارس این آفت خصوصاً در نواحی جهرم، فیروزآباد، داراب، شیراز و کازرون انتشار دارد. در استان کرمان نیز در شهرستان‌های جیرفت، بم، بافت و کهنوج انتشار دارد.

کنترل

معمولاً روی درخت تراکم لاروها زیاد نیست و بندرت خسارت آن‌ها ارزش اقتصادی دارد. لذا توصیه می‌شود که حتی‌المقدور از مبارزه شیمیایی روی این آفت خودداری شود. زنبوری با نام Pteromalus puparum شفیره‌های این آفت را پارازیته می‌کنند. اما در صورتی که جمعیت زیاد باشد به‌محض دیده شدن لارو روی برگ‌ها از سموم حشره‌کش فسفره استفاده می‌توان کرد.