گیاه بادرنجبویه (Lemon balm) بومی آمریکا است. بذر بادرنجبویه به آسانی در زمین قابل کاشت است. یک گیاه شیرین و معطر از خانواده نعنا است. از گیاه بادرنجبویه به‌عنوان چاشنی استفاده می‌شود. همچنین این گیاه در برخی از نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. مواد مؤثر بادرنجبویه اثر آرام‌بخشی اعصاب و بیماری‌های معدی و قلبی دارند. از آن به‌عنوان آرام‌بخش استفاده می‌شود و اثر سنبل‌الطیب (Valeriana officinalis) را تشدید می‌کند. از اسانس آن استفاده‌های فراوانی در صنایع آرایشی بهداشتی و داروسازی می‌شود. گل‌های آن‌که در خرداد تا اواسط مرداد ظاهر می‌شود، رنگ سفید یا گلی دارند و به تعداد ۶ تا ۱۲ تایی نیز در کنار برگ‌ها ظاهر می‌شوند. این گیاه ارزشمند مقاوم به خشکی بوده و آفتاب دوست است.
بادرنجبویه گیاهی است پایا، پرشاخه و پرپشت به ارتفاع ۳۰ تا ۸۰ سانتی‌متر و حتی بیشتر به حالت وحشی و خودرو در ایران می‌روید و همچنین در نواحی مختلف پرورش می‌یابد. از مشخصات آن این است که ریشه کوچک و استوانه‌ای شکل، سخت و منشعب دارد. برگ‌های پوشیده از تار، متقابل، بیضوی، به شکل قلب و دندانه‌دار (دندانه‌های فاصله‌دار) است. درازای برگ‌های آن ۵ تا ۸ سانتی‌متر و پهنای آن ۴ تا ۵ است. بعلاوه در سطح پهنک برگ آن رگبرگ‌های متعدد به وضع مشبک دیده می‌شود. رنگ برگ‌های آن در سطح فوقانی پهنک، سبز تیره ولی در سطح تحتانی آن سبز روشن است. کاسه و جام آن دارای دو لب است که در آن لوب فوقانی جام شامل دو لوب ولی لوب تحتانی مرکب از ۳ لوب است. درون گل نیز ۴ پرچم (۲ بزرگ و ۲ کوچک) جای دارد. میوه‌اش چهار فندقه‌ای قهوه‌ای‌رنگ است. گیاه بادرنجبویه از طریق بذر به آسانی در زمین قابل کاشت است. در هر گرم، حدود ۲۰۰۰ بذر بادرنجبویه وجود دارد. بادرنجبویه تا ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر رشد می‌کند و در آخر تابستان گل‌های کوچک دو لبه‌ای در این گیاه به وجود می‌آید. برگ‌های گیاه بادرنجبویه عطر و بوی دلپذیری منتشر می‌کنند. در سایت گیاهان دارویی ارزشمندی نظیر گل‌گاوزبان ایرانی، خاکشیر ایرانی، مریم گلی و… موجود است که امیدواریم از کاشت این گیاهان پرخاصیت بهره‌مند شوید.
خاک
گیاه بادرنجبویه خاک حاصلخیز با زهکشی خوب را ترجیح می‌دهد. خاک‌های رسی یا لوم شنی برای کاشت بادرنجبویه مناسب هستند.
کاشت
تکثیر توسط بذر به دور روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌گیرد:
کشت مستقیم: بادرنجبویه را در زمان مناسب (اواخر پائیز) به‌صورت ردیفی کشت می‌کنند بذرهایی که اواخر پائیز کشت می‌شوند پس از طی دوره سرمای زمستان در اوایل بهار سبز می‌شوند. رشد اولیه بادرنجبویه بسیار کند است و علف‌های هرز می‌توانند بدون رقابت به‌سرعت توسعه یابند و رویش گیاهان را تحت پائیز قرار دهند. لذا کشت مستقیم مناسب نیست و تنها در سطوح کوچک این کشت توصیه می‌شود.
کشت غیرمستقیم: در اواسط بهار (اواخر فروردین اوایل اردیبهشت) بذر را در خزانه هوای آزاد و اواخر بهمن در خزانه زیر پلاستیک کشت می‌کنند پس از کاشت به‌منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک، غلتک مناسبی زده می‌شود. آبیاری منظم و مبارزه با علف‌های هرز در طول رویش گیاهان نقش عمده‌ای در سرعت رشد بادرنجبویه دارد. اواخر تابستان (شهریور) زمان مناسبی برای انتقال نشاء از خزانه هوای آزاد و اواسط اردیبهشت نیز زمان مناسب برای انتقال نشاء از خزانه زیر پلاستیک به زمین اصلی است.
تکثیر رویشی: تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می‌گیرد. گیاهان دو تا سه‌ساله را باید از خاک خارج کرد. پس از تمیز کردن ریشه از علف‌های هرز و جدا کردن قسمت‌های پوسیده و آلوده برحسب اندازه پایه مادری آن را به سه تا چهار قطعه تقسیم می‌کنند. هر بوته شامل ریشه ساقه و چند برگ باشد به علت هزینه و کار زیاد، تکثیر رویشی فقط در شرایط خاص کاربرد دارد.
مدت‌زمان جوانه‌زنی: بذر بادرنجبویه بعد از گذشت ۱۲ تا ۲۱ روز جوانه می‌زند.
داشت
در سال اول رویش تا قبل از بسته شدن فواصل بین ردیف‌ها بر اثر رشد گیاهان دو تا سه بار باید اقدام به وجین مکانیکی علف‌های هرز نمود. در سطح کوچک روش مکانیکی و در سطوح وسیع کشت علاوه بر وجین مکانیکی باید از علف‌کش‌های مناسب استفاده نمود. در کشت مستقیم اوایل بهار و در کشت غیرمستقیم پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی از علف‌کش مرکازین به مقدار ۳ تا ۴ کیلوگرم در هکتار می‌توان استفاده نمود. برای مبارزه با علف‌های هرز گیاهان دوساله و یا بیشتر اوایل بهار قبل از رویش مجدد از علف‌کش مرکازین به مقدار چهار تا شش کیلوگرم در هکتار یا از علف‌کش پاتوران (patoran) به مقدار ۵/۳ تا ۵ کیلوگرم در هکتار به‌صورت محلول باشی می‌توان استفاده نمود. از این علف‌کش‌ها تا اولین برداشت پیکرو رویشی چند بار می‌توان استفاده نمود. پس از اولین برداشت می‌توان از علف‌کش مرکازین به مقدار ۳ کیلوگرم استفاده کرد. برای مبارزه با لارو بعضی حشرات می‌توان از بازودین Basudin 5G به مقدار ۳۰ کیلوگرم در هکتار یا بازودین ۱۰ گرم به مقدار ۱۵ کیلوگرم در هکتار به‌صورت محلول‌پاشی در خاک استفاده نمود. برای مبارزه با کک نباتی شلغم و زنجره و شته سبز می‌توان از محلول یک درصد بی، آی ۵۸ یا محلول ۱/۰ تا ۲/۰ درصد فوسیدری استفاده نمود. ۲۵ روز قبل از برداشت محصول باید از بکار بردن این سموم خودداری شود. برای مبارزه با بیماری قارچ لکه برگی می‌توان از محلول فوندازول یا برستون به‌صورت محلول‌پاشی استفاده کرد.
برداشت
در سال اول یک‌بار ولی از سال دوم به بعد دو یا حتی سه مرتبه پیکر رویشی بادرنجبویه را می‌توان برداشت کرد. زمان مناسب برای اولین برداشت مرحله گل‌دهی (اواخر تیر) است. دو بین برداشت معمولاً اواسط شهریور انجام گیرد چنانچه شرایط آب و هوایی مناسب باشد اواخر مهرماه نیز می‌توان سومین برداشت را انجام داد. پیکر رویشی گیاهان از ۴ تا ۵ سانتی‌متری از سطح زمین برداشت می‌شوند. پیکر رویشی باید هنگامی برداشت شود که قطرات شبنم موجود بر سطح گیاهان بر اثر تابش آفتاب خشک شده باشند. به‌منظور افزایش کیفیت مواد مؤثر فقط برگ‌های این گیاه باید برداشت شوند. برگ‌ها پس از برداشت به‌سرعت سیاه و یا قهوه‌ای‌رنگ می‌شوند، لذا پس از برداشت باید بلافاصله در حرارت ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد خشک شود. عملکرد پیکر رویشی تازه ۱۰ تا ۲۰ تن در هکتار است که پس از خشک شدن ۲ تا ۴ تن پیکر رویشی خشک حاصل می‌شود. عملکرد برگ خشک ۷/۰ تا ۱ تن در هکتار است. اگر هدف از گیاه جمع‌آوری بذر باشد محصول را یک‌بار برداشت می‌کنند و آن هنگام رسیدن بذرها است. بذرها از اوایل شهریور به‌تدریج می‌رسند از آنجائی که بذرهای رسیده به اطراف پراکنده می‌شوند از این‌رو قبل از رسیدن باید آن‌ها را جمع‌آوری نمود. اندام‌های برداشت‌شده را در سایه خشک و پس از بوجاری بذرها را تمیز کرده و انبار می‌کنند. عملکرد بذر ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار است.
نحوه کاشت در منزل
شش تا هشت هفته قبل از پایان سرما بذرها را در خانه بکارید. بذر را به‌آرامی در خاک فشار دهید و با لایه بسیار نازکی خاک بپوشانید، زیرا بذرها برای جوانه‌زنی به نور نیاز دارند. سپس با استفاده از آبپاش خاک را مرطوب کنید. بعد از پایان سرما نهال‌ها را به زمین منتقل کنید.
مدت‌زمان رشد و باردهی
رشد شاخه‌های بادرنجبویه به مدت ۶ هفته به پایان می‌رسد ولی این شاخه‌ها بعد از ۵ هفته هم قابل‌فروش هستند.
آفات و بیماری‌ها
بادرنجبویه مستعد ابتلا به مگس سفید، کنه‌های عنکبوتی و کپک پودری است. برای مقابله با آن‌ها و حفظ سلامت گیاهان دارویی می‌توان از حشره‌کش و قارچ‌کش‌های ارگانیک استفاده کرد.
خواص بادرنجبویه
بادرنجبویه به‌طور سنتی برای بهبود خلق‌وخو و عملکرد شناختی مورداستفاده قرار می‌گیرد اما مزایای آن به همین‌جا ختم نمی‌شود. برخی از مزایای احتمالی این گیاه به این شرح است:
۱- می‌تواند استرس را تسکین بخشد
بادرنجبویه می‌تواند نشانه‌های استرس را بهبود ببخشد، به شما در آرام شدن کمک کند و خلق‌وخویتان را بهتر کند. یکی از مطالعات انجام‌شده در سال ۲۰۰۴ نشان می‌دهد مصرف این گیاه باعث بهبود اثرات خلق‌وخوی منفی در شرایطی که فرد استرس دارد می‌شود. شرکت‌کنندگان در این مطالعه که بادرنجبویه مصرف کرده بودند احساس آرامش بیشتری داشتند و حس استرسشان کاهش یافته بود. بااین‌حال این مطالعه اندازه کوچکی داشت و برای تائید این یافته‌ها به تحقیقات بیشتری نیاز هست. چگونه از این گیاه برای کاهش استرس استفاده کنیم؟ ۳۰۰ میلی‌گرم از بادرنجبویه به شکل کپسول را دو بار در روز مصرف کنید. شما می‌توانید در دوره‌های استرسی حاد و شدید از یک دوز ۶۰۰ میلی‌گرمی استفاده کنید.
۲- این گیاه باعث کاهش اضطراب می‌شود
از بادرنجبویه می‌توان برای کاهش نشانه‌های اضطراب همچون عصبی بودن و هیجان‌زده شدن استفاده کرد. تحقیقات منتشرشده در سال ۲۰۱۴ خلق‌وخو و اثرات شناختی غذاهای حاوی این گیاه را بررسی کرده‌اند. مکمل‌ها در نوشیدنی‌ها و ماست به همراه شیرین‌کننده‌های طبیعی یا مصنوعی ترکیب شدند. شرکت‌کنندگان در هر دو گروه اثرات مثبتی بر روی جنبه‌های مختلف خلق‌وخو همچون کاهش اضطراب گزارش کردند. اگرچه این موضوع بسیار امیدوارکننده است اما برای تائید دقیق اثرات این گیاه باید تحقیقات بیشتری انجام شود. چگونه از بادرنجبویه برای کاهش اضطراب استفاده کنیم؟ ۳۰۰ الی ۶۰۰ میلی‌گرم از این گیاه را سه بار در روز مصرف کنید. شما می‌توانید در دوره‌های اضطرابی شدید دوزهای بالاتری را مصرف نمایید.
۳- می‌تواند عملکرد شناختی را بهتر کند
مطالعه انجام‌شده در سال ۲۰۱۴ جنبه‌های مختلف این گیاه در بهبود عملکرد شناختی را موردبررسی قرار داده است. از شرکت‌کنندگان در این مطالعه خواسته شد کارهای شناختی همچون به یاد سپردن، ریاضیات و تمرکز را انجام دهند. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد افرادی که از بادرنجبویه استفاده کرده‌اند عملکرد بهتری از آن‌هایی که این گیاه را مصرف نکرده‌اند دارند. اگرچه این شرکت‌کنندگان سطح هوشیاری و عملکرد بالاتری را تجربه کردند اما هنوز ممکن است با گذشت زمان خسته شوند. ترکیب این گیاه با غذاها می‌تواند بر روی نرخ جذبش اثر بگذارد. برای تائید همه این موارد به تحقیقات بیشتری نیاز هست. چگونه از این گیاه برای افزایش قدرت شناختی استفاده کنیم؟ ۳۰۰ الی ۶۰۰ میلی‌گرم از این گیاه را سه بار در روز مصرف کنید.
۴- می‌تواند به بی‌خوابی و سایر اختلالات خواب کمک کند
ترکیب بادرنجبویه با سنبل‌الطیب می‌تواند بی‌قراری و اختلالات خواب همچون بی‌خوابی را تسکین ببخشد. محققان در یکی از مطالعات انجام‌شده در سال ۲۰۰۶ دریافتند کودکانی که دوز ترکیبی را مصرف می‌کنند ۷۰ الی ۸۰ درصد نشانه‌هایشان بهبود یافته است. هم والدین و هم محققان بادرنجبویه را به‌عنوان درمان خوبی برای این شرایط در نظر گرفتند. برای تائید این یافته‌ها هنوز هم تحقیقات بیشتری نیاز هست. چگونه از این گیاه برای بهبود خواب استفاده کنیم؟ یک فنجان چای بادرنجبویه به همراه سنبل‌الطیب را قبل از خواب بنوشید.
۵- ممکن است به درمان تب‌خال کمک کند
شما می‌توانید برای کاهش نشانه‌های تب‌خال این گیاه را به‌صورت موضعی بر روی موقعیت مدنظر بمالید. شرکت‌کنندگان مطالعه انجام‌شده در سال ۱۹۹۹ این گیاه را به‌صورت موضعی بر روی موقعیت مدنظر مالیدند. گروهی هم از کرم‌های دارونما استفاده کردند. محققان دریافتند افرادی که از کرم این گیاه استفاده کرده بودند نشانه‌های کمتری داشتند و شرایط شان سریع‌تر بهبود یافته بود. محققان همچنین نشان دادند که استفاده از بادرنجبویه و کرم آن می‌تواند دوره‌های طولانی بین تب‌خال را بهتر کند. برای تائید این موضوع به مطالعات بیشتری نیاز هست. چگونه از این گیاه استفاده کنیم؟ کرم حاوی بادرنجبویه را چند بار در روز بر روی ناحیه مدنظر اعمال کنید. مطمئن شوید که قبل از این کار تستی بر روی پوستتان انجام می‌دهید. اگر التهاب یا حساسیتی در عرض ۲۴ ساعت نداشتید می‌توانید از این کرم استفاده کنید.
۶- می‌تواند به بهبود سوءهاضمه کمک کند
اگر مدام دردهای شکمی و ناراحتی شکمی دارید، بادرنجبویه می‌تواند تأثیر مثبتی بر روی گوارشتان داشته باشد.
مطالعه کوچک انجام‌شده در سال ۲۰۱۰ اثرات یک دسر سرد حاوی این گیاه بر روی گوارش را بررسی کرده است. شرکت‌کنندگان این مطالعه بعد از خوردن این دسر نشانه‌هایشان بهتر شده بود. البته برای تائید به مطالعات بیشتری هم نیاز هست. چگونه از این گیاه برای بهبود مشکلات گوارشی استفاده کنیم؟ یک قاشق چای‌خوری پودر بادرنجبویه را به یک کاسه بستنی یا اسموتی اضافه کنید و از آن لذت ببرید.
۷- می‌تواند حالت تهوع را درمان کند
همان‌طور که قبلاً نیز بیان کردیم این گیاه بر روی سیستم گوارش اثر خوبی دارد. بادرنجبویه می‌تواند احساس حالت تهوع را تسکین ببخشد. مطالعات انجام‌شده در سال ۲۰۰۵ نشان می‌دهد این گیاه برای درمان نشانه‌های رودی معده‌ای همچون حالت تهوع مفید است. اگرچه این موضوع امیدوارکننده‌ای است اما باید محدودیت‌های مطالعه را هم در نظر داشت. بیشتر مطالعات بر روی مصرف این گیاه به همراه سایر گیاهان تحقیق کرده‌اند. برای تائید مؤثر بودن بادرنجبویه باید مطالعات بیشتری انجام شود. چگونه از این گیاه برای بهبود حالت تهوع استفاده کنیم؟ یک فنجان چای بادرنجبویه را بنوشید. می‌توانید از چای آماده هم استفاده کنید.
۸- ممکن است گرفتگی‌های دوره قاعدگی را تسکین ببخشد
برخی از مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد بادرنجبویه می‌تواند درد و نشانه‌های دوران قاعدگی را تسکین ببخشد.
مطالعه منتشر شده در سال ۲۰۱۵ اثر این گیاه در کاهش شدت گرفتگی‌ها در ۱۰۰ دختر دبیرستانی را موردبررسی قرار داد. دخترانی که از این گیاه استفاده کرده بودند شدت نشانه‌های سندرم پیش از قاعدگی‌شان کمتر بود. برای تائید این یافته‌ها به مطالعات بیشتری نیاز هست. چگونه از بادرنجبویه برای کاهش نشانه‌های دوران قاعدگی استفاده کنیم؟ ۱۲۰۰ میلی‌گرم بادرنجبویه را به‌صورت روزانه مصرف کنید. این کار به گیاه اجازه می‌دهد قبل از فرارسیدن دوره قاعدگی به‌خوبی جذب سیستم تان شود. برای کاهش نشانه‌ها در گذشت زمان به مصرف ادامه دهید.
عوارض جانبی و خطرات بادرنجبویه
بادرنجبویه می‌تواند این عوارض جانبی را به همراه داشته باشد: سردرد، ادرار دردآور، افزایش دمای بدن، حالت تهوع، استفراغ، درد شکمی، سرگیجه، خس‌خس، تحریک پوست و واکنش‌های آلرژیک. می‌توانید عوارض جانبی همچون ناراحتی شکمی را با مصرف بادرنجبویه به همراه غذا کاهش دهید. شما می‌توانید عوارض جانبی را با مصرف کمتر از ۲ گرم بادرنجبویه در روز کاهش دهید. بادرنجبویه را باید برای دوره کوتاهی مصرف کنید. به‌عنوان یک قانون کلی بعد از هر سه هفته مصرف یک هفته به خودتان استراحت بدهید. نباید بادرنجبویه را بیشتر از ۴ ماه بدون استراحت مصرف کنید. اگر موارد زیر را مصرف می‌کنید حتماً با پزشکتان مشورت کنید: داروهای آب‌مروارید، داروهای تیروئیدی، مسکن‌ها، باربیتورات، داروهایی که بر روی سروتونین اثر می‌گذارند. اگر شرایط زیر را دارید قبل از مصرف بادرنجبویه حتماً با پزشکتان مشورت کنید: باردار هستید، به کودکتان شیر می‌دهید، می‌خواهید بادرنجبویه را به نوزاد یا کودک زیر ۱۲ سال بدهید و جراحی پیش رودارید.
نتیجه‌گیری
بادرنجبویه را نمی‌توان جایگزین داروهای تجویز شده توسط پزشک کرد. به خاطر داشته باشید که با مشورت با پزشک می‌توانید از اثرات تکمیلی این گیاه بهره ببرید. درباره وضعیتی که دارید با پزشک مشورت کنید. اگر در حال پرورش گیاه بادرنجبویه هستید یا از برگ‌های خشک شده برای چایتان استفاده می‌کنید خطرات اندکی پیش روتان قرار دارد اما اگر از کپسول، پودر یا سایر محصولات استفاده می‌کنید بهترین کار این است که از شرکت‌های معتبر خریداری کنید. اگر شروع به استفاده از بادرنجبویه کرده‌اید بهتر است تجربیاتتان را یادداشت کنید. هر گونه بهبود یا عارضه جانبی را بنویسید. به کمک این روش می‌توانید ببینید بادرنجبویه برایتان مفید بوده است یا خیر.
