لکه سیاه گلابی که در بعضی از کشورها «نقطه سیاه گلابی» هم نامیده می‌شود در کشورهای به‌ویژه اروپای متحد بسیار شایع است. آن‌ها می‌گویند که هر جا گلابی کشت می‌شود، این بیماری هم شیوع دارد. در ایران خسارت آن زیاد نیست و مناطق انتشارش در شهرهای حوزه خزر آذربایجان غربی و شرقی، منطقه کرج و ساوجبلاغ، باغ‌های واقع در کوهپایه‌های استان تهران و خراسان است. خسارت آن در سال‌هایی که در بهار بارندگی زیاد باشد قابل‌توجه است. لکه سیاه گلابی در قوچان خسارت زیادی به این محصول وارد می‌سازد.
VENTURIA PIRINA PEAR SCAB
نشانه‌های بیماری
نشانه‌های لکه سیاه گلابی می‌تواند روی برگ، میوه و سرشاخه‌ها به وجود آیند. لکه‌هایی که روی برگ تشکیل می‌شوند مشخص، مدور، قهوه‌ای‌رنگ و به قطر ۵ تا ۱۰ میلی‌متر هستند و در هر دو سطح برگ به وجود می‌آیند. لکه‌های بیماری گاهی روی دم برگ نیز تشکیل می‌شوند. عفونت‌های اولیه و نیز آلودگی‌های زودهنگام ثانوی در برگ‌ها به‌صورت لکه‌هایی که حالت مخملی دارند و به رنگ سبز زیتونی‌اند به وجود می‌آیند و تعداد زیادی کنیدی روی آن‌ها تشکیل می‌شود. لکه‌های روی میوه، ابتدا در حوالی گلگاه و بعداً در سطح جانبی میوه بروز می‌کنند. اندازه لکه‌ها بسته به زمان وقوع عفونت، شرایط آب و هوایی و حساسیت ارقام، تغییر می‌کند. گاهی لکه‌ها بسیار بزرگ بوده، قسمتی از سطح جانبی میوه را فرا می‌گیرند.
در این حالت میوه‌ها دچار بدشکلی می‌شوند. عفونت‌های دیرهنگام بهاری به شکل لکه‌های کوچک در میوه‌های عفونی ظاهر می‌شوند. لکه‌های روی سرشاخه‌های جوان در حال رشد و قوی ارقام حساس گلابی به رنگ قهوه‌ای که حالت مخملی دارند، در اوایل فصل رویش بروز می‌کنند. در اواخر فصل رویش، لکه‌های مذکور چوب پنبه‌ای می‌شوند. در بهار سال بعد پوسته پیرامون لکه‌ها پاره شده، لکه‌های محتوی کنیدی ها، حالت زخم و شانکر پیدا می‌کنند.
عامل بیماری
عامل بیماری لکه سیاه گلابی Venturia pirina و شکل غیرجنسی (آنامورف) آن Fusictadiumn pyrorum نام دارد. این قارچ به شاخه آسکومایکوتا، رده Loculoascomycetes و راسته Pleosporales تعلق دارد. پریتس های دروغی (پزودوتس ها) به قطر ۱۰۰ تا ۲۴۰ میکرومتر، کروی تا مخروطی و خیلی شبیه پریتس های حقیقی هستند و ممکن است خارهایی در انتهای گردن کوتاه آن‌ها وجود داشته باشد. آسک های داخل پزودوتس ها استوانه‌ای، دو غشایی و هر یک محتوی هشت آسکوسکپورند. آسکوسپورها تخم مرغی و هنگام بلوغ به رنگ سبز روشن و دو سلولی‌اند که بند آن‌ها در ثلث پایینی اسپور قرار دارد و یاخته کوچک‌تر به‌طرف پایه آسک مستقر است.
کنیدی های F . pyrou از نوع سیمپودولوسپور، بیضوی تا گلابی شکل و نوع دو سلولی، ولی بیشتر آن‌ها یک یاخته‌ای هستند. کنیدی برها تیره‌رنگ، افراشته و در سطح آن‌ها برآمدگی‌هایی که محل تشکیل و جدا شدن کنیدی هاست، مشاهده می‌گردد. کنیدی های جوان قارچ یکی پس از دیگری در نوک نقاط جدید رویشی به‌طور همپایگی (سیمپو دیال) تشکیل می‌شوند.
چرخه بیماری
قارچ V . pirina ریسه ناجور (هترو تالیک) است و لذا پریت های دروغی آن وقتی تشکیل می‌شوند که میسلیوم های با تیپ جنسی مخالف وجود داشته باشند. پریتس های دروغی در ماه‌های زمستان در برگ‌های آلوده افتاده بر زمین تشکیل می‌شوند و در بهار سال بعد در آن‌ها آسکوسپورها به وجود می‌آیند. خروج آسکوسپورهای اولیه هم‌زمان با مرحله نوک سبزی است. بیشترین تعداد آسکوسپورهای رسیده هم‌زمان با باز شدن گل‌ها دیده می‌شود، ولی تولید آسکوسپورها در پریتس ها، ۶ تا ۸ هفته بعد از این مرحله هم ادامه پیدا می‌کند. هنگام بارندگی، آسکوسپورهای رسیده از پریس های دروغی داخل برگ‌های زمستان گذرانده خارج و در هوا پخش می‌شوند.
بیشتر آسکوسپورها به هنگام روز از پریتس های دروغی خارج می‌شوند و آسکوسپورهای خارج شده با باد به برگ‌های تازه باز شده و میوه‌های جوان منتقل می‌شوند. خیس شدن کف باغ با شبنم یا آب آبیاری ممکن است منجر به کاهش خروج آسکوسپورها از پریتس های دروغی شود. همچنین، قارچ عامل بیماری می‌تواند در بعضی از ارقام به شکل | میسلیوم، داخل زخم سرشاخه‌های آلوده، زمستان گذرانی کند؛ این میسلیوم ها در بهار سال بعد تولید کنیدی می‌کنند. کنیدی های تولید شده، با باران روی برگ‌ها و میوه‌ها منتشر می‌شوند. در این حالت نیز شرایط جوی مناسب برای پیدایش عفونت همان است که در مورد اسکوسپور گفته شد.
اپیدمیولوژی
طول مدت خیس بودن اندام‌ها و دمای موردنیاز برای وقوع عفونت بسیار نزدیک به مقادیری است که برای بیماری لکه سیاه سیب نوشته شد. اگر سطح بافت‌های برگ مرطوب و دمای محیط ۵ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد باشد، عفونت می‌تواند ایجاد شود (دمای بهینه، ۱۶ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد است). طول مدت خیس بودن اندام‌ها برای وقوع عفونت به دما بستگی دارد. برای وقوع عفونت با کنیدی، اندام‌ها باید حداقل ۱۰ ساعت در دمای ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد یا ۲۴ ساعت در دمای ۷ درجه سانتی‌گراد خیس باشند. در چنین شرایطی، اسپورها تندش پیدا کرده، لوله تندشی در کوتیکول رخنه می‌کند. دوره نهفتگی برای ظهور لکه‌ها در برگ‌های جوان ۸ روز و در برگ‌های مسن بیش از ۶۰ روز است.
مبارزه
۱- برای احداث باغ‌های جدید، استفاده از ارقام متحمل یا مقاوم در برابر بیماری – اگر در محل موجود باشند – مغتنم است.
۲- جمع‌آوری و انهدام برگ‌های آلوده افتاده بر کف باغ، مقدار مایه قارچ را کاهش می‌دهد.
۳- بیماری لکه سیاه گلابی با قارچ‌کش‌هایی مانند کاپتان، بازدارنده‌های بیوسنتز ارگوسترول و دی تیانون به‌خوبی کنترل می‌شود. دو دین و اتیلن بیس دی تیوکاربامات ها روی بعضی از ارقام گلابی گیاه‌سوزی ایجاد می‌کنند؛ ازاین‌رو در مناطقی که استفاده از ارقام حساس گلابی به این قارچ‌کش‌ها معمول است، قارچ‌کش‌های اخیر توصیه نمی‌شوند. برای کنترل بیماری لکه سیاه گلابی سم‌پاشی حفاظتی از هنگام مرحله نوک سبزی جوانه‌ها شروع و هفته‌ای یک بار در دوره خروج آسکوسپورها تکرار می‌شود. در باغ‌هایی که عفونت قبلاً روی داده باشد، استفاده از قارچ‌کش‌های جلوگیری کننده بیوسنتز ارگوسترول به دلیل خاصیت معالجه کنندگی نسبت به قارچ‌کش‌های حفاظتی ارجح است. تا ۴ روز بعد از شروع عفونت می‌توان از قارچ‌کش‌های بازدارنده بیوسنتز ارگوسترول استفاده کرد.
