بیماری زنگار یا چوب پنبه ای شدن سطح میوه و مبارزه با آن
بیماری زنگار یا چوب پنبه‌ای شدن سطح میوه‌ها در بیشتر مناطق سیب کاری جهان مخصوصاً در اروپا و آمریکا شیوع دارد. در ایران بیشتر روی میوه سیب‌های زرد لبنانی دیده می‌شود و موجب می‌شود قیمت، بازارپسندی و مدت نگهداری میوه‌ها در انبار و سردخانه‌ها کاهش یابد.
نشانه‌های بیماری
تشکیل لایه‌ای از بافت چوب پنبه‌ای، بیشتر به نقش شبکه‌ای، در سطح میوه سیب از بارزترین نشانه‌های این بیماری است. قسمت‌های چوب پنبه‌ای درست به رنگ مازویی، مایل به قهوه‌ای است. لایه چوب پنبه‌ای بیشتر در گودی دمگاه و نواحی اطراف آن ظاهر می‌شود، ولی ممکن است بخش‌های دیگر میوه سیب را هم به‌طور لکه‌ای بپوشاند. در ارقام حساس مانند سیب «گلدن راست» (و گلابی بوره بوسک) لایه چوب پنبه‌ای تمام سطح میوه را می‌پوشاند. بروز زنگار در تمام یا بخشی از سطح میوه‌هایی که به‌طور معمول عاری از زنگار هستند مانند زرد لبنانی مطلوب نیست. در این بیماری لایه چوب پنبه‌ای کاملاً سطحی و گوشت میوه سالم است.
علل بیماری زنگار
زنگار بیشتر نوعی بیماری فیزیولوژیکی است و در پی یک سری تغییرات در بافت پوست میوه در دوره کوتاهی بعد از گل‌افشانی درخت روی می‌دهد. به نظر می‌رسد که از موقع باز شدن گل‌ها تا ۳۰ روز پس از ریزش گلبرگ‌ها یعنی دوره‌ای که هم‌زمان با تشکیل و تکامل پوستک (کوتیکول) روی میوه است، حساس‌ترین دوره ابتلای میوه به زنگار باشد. وجود شرایط خاص آب و هوایی مانند بارندگی و رطوبت زیاد، قطره‌های باران یا شبنم روی میوه و دما موجب رشد، تقسیم و ازدیاد بیش از معمول یاخته‌های اپیدرم میوه و درنتیجه پاره شدن کوتیکول می‌شوند.
در این حالت لایه‌ای چوب پنبه ساز در پوست میوه تشکیل و فعال شده، در محل پارگی کوتیکول، لایه‌ای از یاخته‌های چوب پنبه‌ای تشکیل می‌دهد. این لایه چوب پنبه‌ای در قسمت‌های بدون کوتیکول میوه نقش حفاظتی دارد. به این نوع زنگار، زنگار فیزیولوژیکی گفته می‌شود. همان‌طور که قبلاً نوشتیم عوامل مهم مؤثر در پیدایی زنگار فیزیولوژیکی، آب آزاد و رطوبت زیاد، دمای محیط و نوع تغذیه درخت هستند که به‌اختصار نقش آن‌ها را در زیر شرح می‌دهیم.
نقش آب آزاد و رطوبت زیاد در ایجاد زنگار
آب نقش مهم و تعیین‌کننده در بروز زنگار دارد. این بیماری فقط در شرایط رطوبتی بالا و باران‌های مکرر یا شبنم به وجود می‌آید. در نواحی خشک، شکاف برداشتن و پاره شدن کوتیکول منجر به زنگار نمی‌شود. در شرایط خیلی مرطوب در سطح میوه سیب کوتیکول بسیار نازکی تشکیل می‌شود و یا اصلاً کوتیکول تشکیل نمی‌شود.
اثر گرما در ایجاد زنگار
میوه شب هنگام رشد می‌کند و دما در آن مؤثر است. احتمال بروز زنگار در نواحی‌ای که دمای شب در آنجا بالاست (۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد) بیشتر از مناطقی است که شب‌ها سرد است. هوای خنک معمولاً باعث افزایش ضخامت کوتیکول می‌گردد.
اثر تغذیه درخت در بروز زنگار
کود نیتروژنی که رشد سلول‌ها را افزایش می‌دهد، شدت بیماری زنگار را نیز افزایش می‌دهد. میوه درختان سیبی که فسفر کافی به آن‌ها داده شود کمتر به زنگار مبتلا می‌گردد.
علاوه بر عوامل مهم فوق‌الذکر
بسیاری از آفت‌کش‌ها مانند ترکیب‌های مسی، گوگردی و برخی سموم آلی مخصوصاً به فرم امولسیون، بعضی از بیماری‌ها مانند سفیدک پودری، ویروس‌ها و باکتری‌ها هم موجب ایجاد زنگار می‌شوند.
مبارزه با زنگار
انتخاب ارقام مقاوم: در مناطقی که شرایط بروز بیماری فراهم باشد باید حتی‌الامکان از ارقامی که به‌طور وراثتی به زنگار حساس نیستند، استفاده شود. Goldspur Redspur و Sungold مخصوصاً در برابر بیماری زنگار مقاوم هستند.
استفاده از آفت‌کش‌های مناسب از آفت‌کش‌هایی که موجب اختلال در پوست میوه و درنتیجه بروز زنگار می‌شوند. مخصوصاً از موقع ریزش گلبرگ‌ها تا ۶ هفته پس از آن نباید استفاده شود. امولسیون گوزایتون زنگار را تشدید می‌کند ولی پودر وتابل آن اثر سویی ندارد. سموم مسی و گوگردی اثر تحریک‌کننده در بروز بیماری زنگار دارند، ولی کاپتان، زینب و کلتان نه‌تنها مضر نیستند بلکه موجب کاهش شدت بیماری زنگار می‌شوند.
حفظ تعادل عناصر مغذی، خودداری از مصرف زیاد نیتروژن و استفاده از کودهای فسفری به‌اندازه لازم، هرس کردن درخت به‌گونه‌ای که موجب تهویه و خشک شدن سریع تاج پوشش درخت شود، همچنین سم‌پاشی نکردن درختان در مواقعی که شرایط برای وقوع بیماری زنگار مساعد است ازجمله دیگر اقدامات مؤثر در کاهش خسارت زنگار و تقلیل بیماری‌اند.
