بیماری زنگ درختان میوه انتشار جهانی دارد و بیشتر در مناطق گرم که اقدام به کاشت درختان میوه هسته‌دار می‌شود شیوع دارد. در ایران از مناطق گنبد، گرگان، اردبیل، لاهیجان، آستارا، رشت، بابل، آمل، کرج، بابلسر، بندر انزلی، همدان، اطراف تهران و اصفهان روی میزبان‌های مختلف هلو، آلو، گوجه، بادام، زردآلو گزارش شده است.
نشانه‌های بیماری
نشانه‌های زنگ روی برگ در همه درختان میوه هسته‌دار شبیه هم هستند. شروع بیماری همراه با پیدایش لکه‌های سبز متمایل به زرد کم‌رنگ در دو سطح برگ است. لکه‌ها کم‌وبیش زاویه‌دار هستند و رنگشان زرد براق می‌شود. روی لکه‌های واقع در سطح زیرین برگ، جوش‌های تیپ مولد یوریدیوسپور به رنگ قهوه‌ای- نارنجی تشکیل می‌شوند. گاهی تلیوسپورهای سیاه‌رنگ این بیماری می‌آیند و این به نوع میزبان و فصل بستگی دارد. آلودگی سرشاخه به زنگ، در همه انواع درختان میوه هسته‌دار واضح و نمایان نیست، ولی وقوع آلودگی سرشاخه‌ها در هلو نسبت به آلو و گوجه بیشتر و رؤیت آن‌ها آسان‌تر است.
در آغاز سرشاخه‌های آلوده کمی آب‌گز و متورم می‌شوند. سرانجام جوش‌های یوریدیوم، پوست را پاره می‌کنند و یوریدیوسپورها نمایان می‌گردند. به‌تدریج که سرشاخه به رشد خود ادامه می‌دهند و یا رشد خود را در بهاره دوباره آغاز می‌کنند. پوست سرشاخه‌های بیمار به‌طور طولی ترک می‌خورد و یوریدیوسپورهای بیشتری به وجود می‌آیند و نمایان می‌شوند. زخم‌های سرشاخه‌ها سطحی بوده، به خودی خود اثر مخرب ندارند، ولی ممکن است از کانون‌های مهم زمستان گذرانی مایه به‌حساب آیند.
عامل ایجاد بیماری
دو گونه قارچ عامل بیماری زنگ در درختان جنس prunus یافت می‌شود. قارچ Tranzcshelia discolor که انتشار جهانی دارد و عامل شایع زنگ درختان میوه زراعی است و گونه T. pruni-spionosae (Pers.:Pers.) Dietel که در اروپا و بعضی از مناطق دیگر یافت می‌شود و معمولاً به گونه‌های غیر زراعی جنس prunus حمله می‌کند.
تشخیص این دو گونه از روی تفاوت‌های مرفولوژیکی تلیوسپورهای آن‌ها مقدور است. دو سلول تلیوسپورهای T. pruni-spionosae، به‌طور یکنواخت پوشیده از زگیل، هم‌اندازه، هم‌شکل و هم‌رنگ هستند و ضخامت دیواره آن‌ها یکنواخت است. دو سلول تلیوسپورهای T.discolor از نظر شکل و رنگ با هم متفاوت هستند و دیواره خارجی آن‌ها به‌طور یکنواخت پوشیده از زگیل نیست. سلول بالایی به‌وضوح زگیل دار و کروی است و اغلب دیواره آن در انتها ضخیم می‌شود. سلول پایه بیضوی کشیده یا بیضوی- تخم مرغی است که به سمت پایه بتریک می‌شود و کم‌رنگ‌تر از سلول بالایی است. زگیل روی سلول پایه بسیار کم است و یا وجود ندارد. تلیوسپورهای هر دو گونه تقریباً هم‌اندازه هستند.
چرخه بیماری و اپیدمیولوژی
در بیشتر موارد قارچ T.discolor به‌عنوان یک زنگ غیرجنسی عمل می‌کند. مرحله ایسیدی دار این قارچ که روی آنمون تاجدار (Anemone coronaria.L) تشکیل می‌شود، در بسیاری از مناطقی که زنگ میوه‌های هسته‌دار شیوع دارد شناخته نشده است و از این رو پیدایش و مشاهده این مرحله بیماری چندان اهمیتی ندارد. این قارچ به شکل میسلیوم در سرشاخه‌ها یا به شکل یوریدیوسپور روی سرشاخه‌ها و برگ‌های باقیمانده روی درخت زمستان گذرانی می‌کند.
در خلال ماه‌های زمستان زیستایی یوریدیوسپورها که در تمام این مدت در سطح سرشاخه‌ها مستقر هستند به‌شدت کم می‌شود. آلودگی سرشاخه‌ها ممکن است موجب شود که یوریدیوسپورها در دو سال متوالی (روی این اندام‌ها) تشکیل شوند. یوریدیوسپورها در یک دامنه وسیع دمایی (۸ تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد؛ با دمای بهینه ۱۳ تا ۲۶ درجه سانتی‌گراد) می‌توانند تندش پیدا کرده، جوانه بزنند، از این رو وجود یوریدیوسپورهای زیستا و رطوبت از عوامل مهم پیدایش بیماری به شمار می‌روند و اهمیت این دو عامل از دما بیشتر است.
طول مدت دوره‌های خیسی موردنیاز در دماهای مختلف برای وقوع آلودگی هنوز مشخص نشده‌اند، ولی یک دوره مرطوب ۱۸ ساعتی در ۲۰ درجه سانتی‌گراد برای اینکه برگی شدید به وجود آید، به‌طور یقین کافی است. دوره کمون بیماری در آلودگی‌های سرشاخه‌ها و میوه‌ها مشخص نشده است، ولی این دوره برای آلودگی‌های برگ ۷ تا ۱۰ روز است.
سرعت آزادسازی
یوریدیوسپورها در هوای خشک آزاد می‌شوند. هر چند سرعت باد بیشتر باشد، به همان اندازه تعداد اسپورهای موجود در هوا نیز بیشتر می‌شود. در شروع ریزش باران تعداد یوریدیوسپورها در هوا افزایش قابل‌توجه پیدا می‌کند. انتشار ثانویه بیماری موجب ریزش شدید برگ‌ها می‌گردد. خزان زودرس برگ‌ها ممکن است موجب شود که درخت دوباره برگ و شکوفه دهد.
مبارزه با بیماری
بیماری زنگ درختان میوه هسته‌دار را در صورت لزوم می‌توان با سم‌پاشی حفاظتی مهار کرد. در نواحی‌ای که بروز زودهنگام زنگ معمول است، سه دفعه (یک، دو و سه ماه قبل از برداشت محصول) درختان را تیمار می‌کنند. در مناطقی که بیماری زنگ شدت ندارد و یا بیماری دیرهنگام بروز می‌کند، توصیه می‌شود که درختان بعد از برداشت محصول سم‌پاشی شوند.
شخم زمین باغ در اول زمستان سبب دفن برگ‌ها در خاک و فاسد شدن مقدار زیادی از تلیوسپورها می‌گردد. خسارت بیماری معمولاً کم و قابل‌ملاحظه بوده و در صورتی که بیماری شدید باشد استفاده از قارچ‌کش‌های آلی مانند زینب یا تیورام در ماه‌های اردیبهشت و خرداد توصیه شده است. همچنین سم‌پاشی درختان در اوایل پاییز با محلول لایم سولفور ۶ درصد و تکرار آن در بهار به نسبت یک درصد توصیه شده است.
منبع: کتاب بیماری‌های مهم درختان میوه نوشته دکتر اشکان
