فرنجمشک گیاهی خودرو است که تا ارتفاع ۳۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر رشد می‌کند. برگ‌های آن روبه‌رو هم بیضوی، دندانه‌دار شبیه برگ پونه با بوی شبیه لیمو و به رنگ سبز تند تا سبز مایل به زرد بسته به کیفیت خاک، آب‌وهوا تفاوت دارد و گل‌های آن کوچک معطر، سفید، آبی یا بنفش و در مواردی سفیدرنگ هستند. میوه آن فندقه و حاوی دانه‌هایی به رنگ سیاه غبارآلود می‌باشد. شاخه‌های پرپشت و متعدد دارد. فرنجمشک از خانواده نعناعیان است که در بیشتر مناطق معتدل آسیا و اروپا رشد می‌کند و به آن نام‌های فرنجمسک، فرنجموشک، افرنجمشک، ریحان قرنفلی، پلنگمشک، برنجمشک، حبق الکرمانی، حبق الصعتری و حبق قرنفلی را هم میدهند.
کاشت
کشت به دو صورت انجام می‌شود: کشت با بذر و کشت رویشی. کشت با بذر به ۲ صورت انجام می‌شود: کشت مستقیم بر روی زمین و کشت غیرمستقیم به‌صورت نشاکاری.
۱- کشت مستقیم بذر در زمین اصلی
در اواخر پاییز زمین را که ۲۰ تا ۳۰ تن کود دامی به آن داده شده و تا عمق ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متری شخم خورده به ردیف‌هایی با فواصل ۶۰ سانتی‌متر از هم تقسیم کرده و بذر را در عمق ۵/۰ تا ۱ سانتی‌متری کشت می‌کنند. لازم است بذرها به خاطر قوه نامیه ضعیفی که دارند حدود ۲۰ ساعت در آب خیس شده و یا اینکه ۴۸ ساعت در دمای صفر درجه نگهداری شده و سپس کاشته شوند. رشد اولیه فرنجمشک بسیار کم است و باید علف‌های هرز دائماً وجین شوند. ولی هنگامی‌که بوته‌ها به حدی رسیدند که زمین را پر کنند علف‌های هرز قدرت رقابت با فرنجمشک را نخواهند داشت. معمولاً به خاطر همین رشد اولیه ضعیف فرنجمشک است که آن را به‌صورت مستقیم کشت نمی‌کنند. در این سیستم برای هر هکتار زمین به ۸ تا ۱۰ کیلوگرم بذر نیاز است.
۲- کشت بذری غیرمستقیم
بذر فرنجمشک را به‌صورت ردیفی در اواخر بهمن‌ماه در خزانه زیرپلاستیکی یا در اواخر فروردین و اردیبهشت در خزانه هوای آزاد کشت می‌کنند. فاصله ردیف‌ها از یکدیگر ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر و عمق کاشت حدود ۵/۰ سانتی‌متر است. برای هر هکتار زمین به ۵/۰ کیلوگرم بذر مناسب نیاز است و از هر مترمربع خزانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ نشا به دست می‌آید. زمان مناسب برای انتقال نشاها از خزانه زیرپلاستیکی به زمین اصلی اواسط اردیبهشت و برای انتقال نشاها از خزانه هوای آزاد به زمین اصلی اواخر تابستان است. فاصله ردیف در زمین اصلی ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متر و فاصله دو بوته از هم ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر است. برای هر هکتار هم ۵۰ تا ۶۵ هزار بوته موردنیاز است.
در روش تکثیر رویشی بوته‌های دو تا سه ساله را از خاک خارج کرده و آن را به سه تا چهار قسمت تبدیل می‌کند. هر بوته جدید باید شامل ریشه ساقه و چند برگ سالم و مفید باشد. ازآنجاکه این کار هزینه زیادی را در بردارد معمولاً کمتر استفاده می‌شود.
چون رشد اولیه فرنجمشک بسیار کند است باید در ابتدای رشد علف‌های هرز به‌طور مرتب وجین شوند که در سطوح وسیع تجاری به‌طور مکانیکی ممکن نیست و باید از علف‌کش‌هایی مانند مرکازین به مقدار ۴ تا ۶ کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. کک نباتی شلغم که با تغذیه از برگ‌های گیاه آن را توری شکل می‌کند، زنجره سبز که از شیره نباتی گیاه تغذیه می‌کند و باعث بیماری‌های ویروسی می‌شود از مهم‌ترین آفات این گیاه هستند. برای مبارزه با آن‌ها می‌توان از محلول یک درصد BI-58 یا محلول یک درصد فوسدرین استفاده کرد. لازم به ذکر است که این کاربرد سموم باید حداکثر تا ۲۵ روز قبل از برداشت محصول انجام شود و بعد از آن به خاطر عدم اتمام دوره کارنس سموم استفاده از آن‌ها به صلاح نیست. آبیاری باید به‌طور مرتب هر یک هفته تا ده روز انجام شود. اگرچه فرنجمشک قادر به تحمل خشکی است ولی کم‌آبی و خشکی‌های طولانی سبب خشک شدن آن می‌شود. در هر دوره آبیاری باید گیاهان حدود ۳۰ تا ۴۰ میلی‌متر آب دریافت کنند. کاربرد محلول غذایی مانند واکسال و یا میکرامید به مقدار چهار تا شش لیتر در هکتار دو تا سه هفته قبل از برداشت اثر بسیار چشمگیری بر افزایش عملکرد رویشی گیاه دارد.
در سال اول یک مرحله و در سال‌های بعدی دوتا سه مرحله می‌توان محصول فرنجمشک را برداشت کرد. برای این کار باید کلیه پیکره رویشی گیاه از فاصله حدود ۴ تا ۵ سانتی‌متری زمین چیده شود. برای برداشت اول بهترین زمان مرحله گلدهی است و برای برداشت دوم اواسط شهریور و برداشت سوم اواخر مهر ماه انجام می‌گیرد. بهترین ساعت برای شروع کار برداشت ساعات ۸ تا ۹ صبح است که شبنم موجود روی برگ‌ها تبخیر شده و برگ‌ها خشک هستند. برگ‌ها پس از برداشت برای جلوگیری از خشک شدن باید به‌سرعت با خشک‌کن‌های الکتریکی و با دمای ۴۵ تا ۵۰ درجه خشک شوند. ازآنجاکه بیشتر ماده مؤثر فرنجمشک در برگ‌های آن است بهتر است که فقط برگ‌های آن مورداستفاده قرار گیرند تا میزان ماده مؤثر حاصله بیشتر باشد.
خواص
فرنجمشک گیاه دارویی با تلفظ فَرَنجمُشک با نام علمی scutellaria lateriflora است که اسم آن کمتر شنیده شده است؛ اما معروف نبودن این گیاه دلیلی برای بی‌خاصیت بودن آن نیست، به‌طوری‌که فرنجمشک پر از خاصیت است و توسط بسیاری از پزشکان سنتی توصیه می‌گردد. این گیاه حاوی مواد معدنی مفید مثل روی، آهن، کلسیم، منگنز، پتاسیم و فسفات است. همچنین فرنجمشک یکی از مهم‌ترین منابع ویتامین K به‌حساب می‌آید. فرنجمشک به روش‌های متعدد قادر است وزن را کاهش دهد. این گیاه حاوی ترکیبات ارگانیک می‌باشد که بر روی متابولیسم بدن اثر دارد و سوخت‌وساز بدن را زیاد می‌کند. این امر موجب می‌گردد شما چربی بیشتری را از دست بدهید. همچنین، در مطالعات ارائه شده مشخص گردید که استفاده از دم‌نوش فرنجمشک باعث ترشح هورمون لپتین می‌گردد. لپتین هورمونی است که به‌وسیله بافت چربی (سفید) در بدن انسان ساخته و در خون آزاد می‌گردد. این هورمون دستور سیر شدن را به مغز ارسال می‌نماید. درنتیجه شما با استفاده از این گیاه سریع‌تر احساس سیری نموده و کمتر غذا میل می‌کنید. چای فرنجمشک فشارخون بالا را کاهش می‌دهد. تب را کاهش می‌دهد. ویژگی ضد میکروب و باکتری دارد.
برای افرادی که احساس خستگی بیش‌ازحد می‌کنند مفید است. تخم فرنجمشک قهوه‌ای رنگ است و مانند برگ‌های آن داری خواص بی‌نظیری می‌باشد. تخم این گیاه موجب درخشندگی و شفافیت پوست می‌گردد. بدین منظور باید از دم‌نوش تخم فرنجمشک که یک دم‌نوش شاداب کننده پوست است مصرف نمایید. استفاده همیشگی از آن به دلیل خاصیت ضد باکتریایی برای کاهش جوش‌های پوستی مؤثر است. تخم فرنجمشک جهت معالجه بیماری‌های گوارشی مثل نفخ مؤثر است. بسیاری از مشکلات گوارشی به خاطر اعصاب است. همچنین برای کاهش تپش قلبی ناشی از استرس مؤثر می‌باشد. تخم فرنجمشک دارای ویژگی آرام بخشی است و قادر است خواب آرامی برای شما به ارمغان بیاورد.
مهم‌ترین خواص فرنجمشک عبارت‌اند از:
فرنجمشک دارای خواص قابض، بادشکن و پایین آورنده تب است.
ضماد فرنجمشک جهت درمان سردرد سردمزاجان مؤثر است و معالجه اختلال تیروئید گریوز تسریع می‌نماید.
در طب سنتی چینی این گیاه جهت معالجه تومور، سرطان‌های کبد، مثانه و پروستات استفاده می‌گردد.
دانه‌های فرنجمشک در طب سنتی جهت محرک در ناتوانی‌های جنسی مصرف می‌گردد.
همچنین جهت از بین بردن تنش‌های عصبی و اضطراب به کار می‌رود.
فرنجمشک داری خواص ضد درد است. به جهت معالجه سردردهای خفیف تا متوسط کاربرد دارد. همچنین مصرف آن به جهت کم کردن دردهای قاعدگی مؤثر می‌باشد.
جهت کنترل فشارخون مصرف دم‌کرده گیاه مفید است.
این گیاه خاصیت آرام‌کنندگی دارد و خواب‌آور می‌باشد.
فرنجمشک برای معالجه التهاب‌های ناشی از سرماخوردگی یا ضایعات متأثر از ویروس‌های تب خال (هرپس) مؤثر است.
مقوی برای قلب، کبد؛ طحال و بازکننده گرفتگی مغز و سوراخ‌های بینی است. رطوبت قفسه سینه را از بین میبرد.
نحوه مصرف
دانه (فرنجمشک) و برگ و سرشاخه‌های گل‌دار گیاه دارای خواص دارویی می‌باشند. بهترین راه برای مصرف فرنجمشک استفاده به‌صورت دم‌کرده و عصاره سرد آن است که از راه حل کردن ۲ قاشق مرباخوری برگ فرنجمشک در یک فنجان آب جوش یا آب سرد به دست می‌آید. همچنین می‌توان یک قاشق تخم فرنجمشک را در عرق نسترن ریخته و پس از ۲۰ دقیقه مصرف کنید. از این نوشیدنی با شکم خالی و یک ساعت قبل از غذا میل نمایید.
مضرات
طبق تحقیقات استفاده از فرنجمشک هیچ‌گونه اثرات یا علائم مسمومیت را نشان نداده است اما ازآنجاکه این گیاه به‌منظور ایجاد قاعدگی استفاده می‌گردد، درنتیجه در صورت باردار بودن از استفاده آن خودداری نمایید. همچنین برای زنان شیرده مناسب نیست. استفاده از فرنجمشک می‌تواند با اثر داروهای تیروئیدی یا سایر درمان‌های بیماری گریوز تداخل می‌یابد.
