چویل گیاهی است که دارای برگ‌هایی شبیه گیاه خوراکی شوید یا شید و رازیانه از تیره چتریان با برگ‌هایی کشیده‌تر و ساقه‌ای ترد و بسیار لطیف بوده و در روزهای نخستین شکفتن و رویش برآمده از غلافی سفیدرنگ که سبزی آن را زیباتر نمایان می‌کند، می‌باشد. قسمت مورداستفاده این گیاه برگ، ساقه و گل‌های آن است. زمان برداشت چویل در فصل بهار برای گل و ساقه، اواخر تابستان و پاییز برای برداشت میوه‌ها است. از میوه این گیاه برای معطر کردن غذا استفاده می‌شود. به هنگام شکفتن برآمدگی سفیدرنگی را بر روی برگ این گیاه ظاهر می‌شود که زیبایی گیاه را دوچندان می‌کند. ارتفاع این گیاه متغیر و بین ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر است. این گیاه دارای گونه‌های مختلفی است. از جمله گیاهان خوشبو است طوری که فضای مورد نظر را دل‌انگیز و عطرآگین می‌کند. در بیشتر مناطق بخصوص مناطق کوهستانی به‌صورت خودرو رشد می‌کند.
مناطق پراکنش این گیاه در ایران، استان‌های کردستان، همدان، اراک، لرستان، فارس، قزوین، کرمانشاه و چهارمحال و بختیاری، ارتفاعات دالاهو، کوه پراو، کوه شاهو، در ارتفاعات ۲۲۰۰ متری کوه سفید در دهدز و کوه گره در چهارمحال و بختیاری و نیز در بلندترین نقطه استان خوزستان یعنی کوه برف‌گیر منگشت با ۳۳۰۰ ارتفاع است. این گیاه در کوهستان‌های برف‌گیر و سرسبز سرزمین بختیاری (ییلاقات) و ارتفاعات زیبای اورامانات در فصل بهار و اوایل اردیبهشت با ذوب شدن نخستین توده‌های برف از روی زمین و صخره‌ها و هم‌زمان با رویش قارچ خوراکی، کرفس، تره کوهی، بن سرخ و دیگر گیاهان دارویی و خوراکی رویش خود را آغاز می‌کند و عمر آن بیش از یک ماه تجاوز نمی‌کند و لطافت و زیبایی خود را همچون عروسی سبزپوش در آغاز رویش نخستین گیاهان از دل طبیعت خدادادی به تماشای صخره‌های سخت و کوهستان‌های پر از رنگ و بوی خوش دیگر گیاهان می‌گذارد. در هنگام رویش این گیاه می‌توان از چندم‌تری عطر و بوی خوش و بی‌مانند آن را به مدد نسیم روح‌نواز کوهستان به‌خوبی حس کرد. در فرهنگ و زندگی مردمان لر بختیاری و نیز در ابیات تغزلی محلی گیاه چویل به‌عنوان نماد سرسبزی و خوش بویی جایگاه ویژه و کم‌نظیری دارد و همچنین در نام‌گذاری نوزادان به‌عنوان نام دختر نیز استفاده می‌شود.
چویل در زندگی روزمره و عشایری بختیاری برای خوش عطر نمودن بعضی مواد غذایی و خوشبو نمودن مشک‌های تازه ساخته و پرداخته‌شده از پوست بز یا میش استفاده می‌شده است. همچنین از چویل به‌عنوان گیاهی برای ضدعفونی فضای محل زندگی نیز استفاده می‌کرده‌اند. زنان عشایر لر بختیاری پس‌ازاینکه پوست بز را برای حمل و نگهداری روغن حیوانی دباغی نمودند و جداره داخلی آن را پرداخته نمودند (جداره بیرونی پوست را به همان شکل باقی می‌گذارند تا وجود موهای کوتاه روی پوست بز مانع از تراوش روغن از طریق منافذ پوست به بیرون شود درصورتی‌که برای تهیه مشک آب و جهت تبادل حرارت و خنک نگه‌داشتن آب جداره بیرونی پوست را نیز دباغی می‌کنند) و نام آن را خیگ می‌گویند. مقداری از برگ‌ها و ساقه این گیاه علفی را درون خیگ روغن می‌گذارند تا ضمن خوش عطر و بو نگه‌داشتن روغن در فصل زمستان که این روغن را مصرف می‌کنند خود را از عطر و بوی چویل محروم نکنند.
متأسفانه نسل چویل نیز همانند کرفس کوهی، تره کوهی، بن سرخ، اندشت، اوندوول و سایر گیاهان خوراکی و دارویی به دلیل مصرف بی‌رویه و عدم وجود برنامه‌های حفاظتی و احیاء رو به نابودی است. درصورتی‌که عطر بی‌مانند این گیاه و سایر خواص در صورت انجام تحقیقات و احیاء، کشت و پرورش آن به شکل آزاد و گلخانه‌ای می‌تواند در صنایع عطرسازی و غیره مورداستفاده قرار گیرد.
کاشت
چویل را از طریق بذر تکثیر می‌کنند. برای کشت بذر پس از آماده نمودن زمین سطح کشت و شخم زدن زمین، بذرها را به مدت ۲۴ ساعت در آب ولرم بریزید. سپس بذر را عمق نیم سانتی‌متری زمین و در سطحی خیس و نرم بکارید و آبیاری کنید. تا زمان جوانه‌زنی باید سطح خاک مرطوب باشد. پس از مدتی گیاه جوانه می‌زند و رشد خود را آغاز می‌کند. جوانه‌زنی این گیاه بین یک تا دو هفته طول می‌کشد. فاصله کاشت بذر چویل بین ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر است. بذر را در عمق نیم سانتی‌متری بکارید. چویل برای رشد نسبت به خاک حساس نیست بنابراین این گیاه می‌تواند در گستره وسیعی از خاک‌ها رشد کند. برای رشد بهتر این گیاه خاک‌های لومی و شنی مناسب می‌باشند. از جمله گیاهان کوهستانی است، بنابراین دمای کوهستانی برای رشد این گیاه مناسب است. زمان گلدهی این گیاه با توجه به زمان کاشت اواخر فصل بهار و اوایل تابستان است. به آبیاری متوسطی نیاز دارد. برای رشد به نور مستقیم خورشید نیاز دارد.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی
از برگ و ساقه‌های این گیاه به‌عنوان معطرکننده در ظرف محتوای روغن استفاده می‌کنند و از میوه پودر شده آن به‌عنوان معطرکننده غذا استفاده می‌کنند و گاهی کارکردی شبیه گلپر دارد. گیاه چویل بهترین ماده برای تولید عطر و کرم است. از یک کیلوگرم بوته سبز چویل ۱۲ صدم درصد اسانس به دست می‌آید و گل‌های باز نشده چویل در معطر کردن روغن حیوانی و دیگر فرآورده‌های لبنی کاربرد زیادی دارد. تحقیقات حاکی از آن است که در گیاه چویل ماده مؤثره و نگهدارندِ قوی برای مواد لبنی وجود دارد. چویل در درمان بسیاری از بیماری‌های گوارشی نیز کاربرد دارد.
