خشکی خطری بزرگ برای تولید موفقیت‌آمیز محصولات زراعی در سرتاسر جهان است. مخصوصاً در ایران که میزان بارش حتی در شهرهای پرباران هم کاهش شدیدی یافته و کشاورزان متأسفانه هم چنان از روش‌های دیمی برای کاشت استفاده می‌کنند. خشکی زمانی اتفاق می‌افتد که ترکیبی از عوامل فیزیکی و محیطی سبب تنش در داخل گیاه شده و تولید را کاهش می‌دهد. این کاهش درنتیجه تأخیر و یا عدم استقرار گیاه، تضعیف و یا از بین رفتن گیاهان استقراریافته، مستعد شدن گیاه نسبت به حمله آفت‌ها و بیماری‌های گیاهی، تغییرات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی در سوخت‌وساز گیاه، تغییرات در کیفیت دانه، علوفه، الیاف، روغن و دیگر محصولات اقتصادی گیاه به وجود می‌آید. خشکی بیشتر یک عامل کاهش‌دهنده عملکرد است و این حالت حتی در مواردی که آسیب وارده مشهود نباشد نیز وجود دارد.
معرفی انواع تنش خشکی
خشکی اتمسفری: این خشکی ناشی از رطوبت اندک هواست و اغلب درنتیجه وقوع بادهای خشک و بسیار گرم مشاهده می‌شود.
خشکی خاک: این خشکی وقتی به وجود می‌آید که عرضه رطوبت خاک نسبت به تبخیر و تعرق دارای تأخیر زمانی باشد.
در مناطق خشک انواع خشکی را برحسب زمان وقوع به سه دسته تقسیم می‌کنند:
۱) خشکی ممتد و یکپارچه: در خشکی ممتد، گیاه در تمام دوران فصل رشد با کمبود آب مواجه بوده و شانس موفقیت در ایجاد واریته هایی که بتوانند در این شرایط عملکرد اقتصادی مطلوبی داشته باشند بسیار اندک است، بنابراین سرمایه‌گذاری در برنامه‌های به نژادی در این مورد اقتصادی نیست.
۲) خشکی انتهایی: در شرایطی که خشکی از نوع انتهایی است و وقوع آن منظم است، لازم است بیشتر کارهای به نژادی برای ایجاد واریته های زودرس باشد تا از تنش انتهایی بگریزند.
۳) خشکی موقتی و گذرا: حتی در مکان‌ها یا فصل‌هایی که بارندگی کافی وجود دارد، ممکن است در مراحل مختلف رشد، دوره‌های تنش آبی رخ دهد. در چنین وضعیتی که خشکی از نوع موقتی است، باید به نژادی برای ایجاد ارقام پرتولید که در شرایط خشکی موقت، نسبتاً کمتر تحت تأثیر قرار گرفته و بعد از رفع تنش به‌سرعت بهبود می‌یابند، صورت گیرد.
اثرات تنش خشکی بروی گیاهان
اثرات تنش خشکی در گیاهان مختلف یکسان نیست و نوع، رقم و مرحله رشد گیاه در میزان صدمات وارده به گیاه، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. از طرفی در بعضی گیاهان تنش در برخی مراحل رشد با اثرات مفیدی همراه است. در این شرایط، تنش جزئی رطوبت هرچند که میزان رشد و عملکرد را کاهش می‌دهد، اما ممکن است در بهبود خصوصیات کیفی محصولات زراعی و باغی مؤثر باشد. به‌طور مثال تنش جزئی آب کیفیت میوه‌های سیب، گلابی، هلو و آلو را افزایش داده است. تنش آبی مقدار روغن نعناع و چربی میوه‌های زیتون، درصد روغن سویا و درصد پروتئین دانه‌های گندم را افزایش می‌دهد. دوره خشکی دو ماه قبل از گلدهی درخت انبه، سبب کاهش رشد سبزینه‌ای و افزایش گلدهی و درنتیجه عملکرد بیشتر می‌شود. به‌عنوان مثال در مطالعه‌ای در آفریقای جنوبی تنش آبی در طول زمستان، عملکرد سالانه انبه را حدود ۹ درصد افزایش داد.
گیاهانی که در معرض تنش خشکی قرار دارند، نه‌تنها از لحاظ اندازه کاهش خواهند یافت، بلکه ضخامت لایه‌های پارانشیمی برگ‌ها افزایش می‌یابد. نتیجه این وضعیت ضخامت به نسبت زیاد، چرمی شدن و کوتینی شدن شاخ و برگ‌ها است که از خصوصیت‌های گیاهان مقاوم به خشکی است. پس بنابراین گیاه بیشتر انرژی خود را صرف این کار کرده و دیگر رمقی برای بارور شدن ندارد و محصول کاهش می‌یابد. از دیگر اثرات کمبود آب می‌توان به اثر مهم کمبود آب در بافت‌های مریستمی اشاره کرد که بر روی فعالیت‌های سازندگی از قبیل ساختن DNA و RNA و مواد جداره سلول مؤثر است. کاهش آماس باعث تقلیل نمو سلول می‌شود که به‌نوبه خود موجب کاهش نمو برگ، شاخه و ریشه‌ها می‌شود. از طرفی کاهش آماس بر فرایندهای وابسته به آن نظیر باز شدن روزنه‌ها مؤثر است. می‌توان گفت که اغلب اثرات تنش آب به‌جز آن‌هایی که مستقیماً از طریق کاهش آماس وارد عمل می‌شوند، بستگی به از دست دادن آب پروتوپلاسم دارد. کاهش لزوجت پروتوپلاسم، افزایش نفوذپذیری نسبت به آب، اوره و گلیسیرین، تجزیه پروتئین‌ها و افزایش تنفس در مراحل اولیه برخورد گیاه با تنش رطوبتی رخ می‌دهد. کاهش سطح برگ، بسته شدن روزنه‌ها و کاهش فعالیت‌های پروتوپلاسمی نیز موجب تقلیل فتوسنتز می‌شود. کمبود آب همچنین موجب تغییراتی در انواع و مقادیر کربوهیدرات‌های گیاه می‌شود.
