مبدأ شانکر باکتریایی مرکبات از کشورهای آسیای جنوب شرقی است. به‌رغم اعمال اقدامات بهداشتی و رعایت مقررات قرنطینه‌ای و ریشه‌کنی درخت‌های بیمار در بعضی از کشورها، گستره شیوع این بیماری در جهان رو به افزایش است. در حال حاضر این بیماری در بسیاری از کشورهای آسیایی، کشورهای مجاور اقیانوس آرام و بعضی از کشورهای امریکای جنوبی شیوع دارد. به‌طورکلی شانکر باکتریایی مرکبات در مناطقی که در خلال بهار یا فصل رشد و نمو شاخه‌ها باران می‌بارد شدت دارد.
در ایران، نخستین بار این بیماری در سال ۱۳۶۸ در منطقه کهنوج استان کرمان روی لیمو آب مشاهده شد. پس از آن گسترش وسیع شانکر باکتریایی در بسیاری از باغ‌های مناطق مرکبات خیز استان‌های هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان روی لیمو آب، لیموعمانی و به میزان کمتر روی درختان لیموشیرین، گریپ فروت، پرتقال محلی، نارنج و نارنگی گزارش شد. در باکتریایی مرکبات در باغ‌های مرکبات استان‌های مرکبات خیز جنوب در حال گسترش است شانکر باکتریایی مرکبات فرم‌های مختلفی دارد. فرم آسیایی این شانکر (شانکر تیپ ای) دامنه انتشار وسیعی داشته، فرم شدید بیماری است که در اینجا شرح داده می‌شود.
نشانه‌های بیماری
این بیماری به برگ‌ها، میوه‌ها و سرشاخه‌ها حمله می‌کند و لکه‌های زخم مانند برجسته‌ای روی آن‌ها به وجود می‌آورد. لکه‌های شانکر باکتریایی کوچک هستند، قطر آن‌ها به ۲ تا ۱۰ میلی‌متر می‌رسد. اندازه لکه‌ها به‌طور عمده به رقم درخت و سن اندامی که به آن حمله می‌کند بستگی دارد. لکه‌ها در آغاز مدور هستند، ولی بعداً شکل آن‌ها نامنظم می‌شود. این لکه‌ها بیشتر در حاشیه یا نوک برگ‌ها، یا در بخشی از پهنک برگ به‌طور مجتمع نمایان می‌شوند. دوره حساس بودن برگ‌ها به عفونت، محدود است و لذا لکه‌های برگ تقریباً هم‌اندازه هستند. برعکس دوره حساسیت میوه درازتر و لذا اندازه لکه‌های روی میوه‌ها متفاوت‌اند.
لکه‌های تازه تشکیل شده روی میوه‌ها معمولاً برجسته و جوش مانند هستند. بعداً جوش‌ها چوب پنبه‌ای و مانند قله آتش‌فشان می‌شوند، یعنی مرکز جوش‌ها فرو رفته و پیرامون آن‌ها برآمده می‌شوند. جوش‌های روی میوه و سرشاخه‌ها سطحی‌اند و عمق آن‌ها ۱ تا ۳ میلی‌متر بیشتر نیست از ویژگی‌های لکه‌های شانکر باکتریایی این است که حاشیه زردرنگی پیرامون آن‌ها وجود دارد. این هاله زرد به‌تدریج که سن اندام‌ها افزایش می‌یابد، محو می‌شود. ویژگی دیگر لکه‌های ایجاد شده بر اثر شانکر باکتریایی بروز هاله‌ای آب‌گز پیرامون آن‌هاست که هرگاه برگ‌ها در برابر نور گرفته شوند، به‌وضوح دیده می‌شوند.
عامل بیماری
عامل تیپ آسیایی شانکر باکتریایی مرکبات Xanthomonas axonopodis pv. citri است که قبه X. campestris pv. citri نامیده می‌شد. این باکتری میله‌ای شکل، گرم منفی و دارای یک تاژک قطبی و هوازی اجباری است. پرگنه های آن در محیط کشت زردند. در محیط کشت‌های گلوکز دار پرگنه با ترشحات لعابی زیاد همراه است.
چرخه بیماری و اپیدمیولوژی
این باکتری در بافت‌های عفونی لکه‌های برگ، میوه و شاخه و همچنین به حالت رورستی ۲ درختان مرکبات و بعضی از علف‌های هرز زمستان گذرانی می‌کند. در شرایط مساعد، چنانچه آب آزاد موجود باشد، باکتری‌ها زیاد شده، با قطرات آب باران یا شبنم که با باد همراه باشند منتشر شده، از راه روزنه‌های هوایی یا زخم‌های ایجاد شده بر اثر خار، مالش شاخه‌های حشرات و غیره وارد گیاه می‌شوند و عفونت ایجاد می‌کنند.
باکتری‌ها در بافت‌های حاشیه لکه‌های اندام‌های آلوده درخت تا زمانی که روی درخت‌اند، زنده می‌مانند، ولی روی برگ‌ها و میوه‌های ریخته شده بر زمین دوام نمی‌آورند. برگ‌ها و شاخه‌های تازه تشکیل شده تا ۶ هفته و میوه‌ها تا ۹۰ روز بعد از ریزش گلبرگ‌ها حساس بوده، عفونی می‌شوند. درختان جوان نسبت به درخت‌های مسن حساس‌ترند و شدت بیماری روی آن‌ها بیشتر است. این بیماری با پیوندک، نهال‌های پیوندی و بذری آلوده به نقاط دوردست انتقال پیدا می‌کند، ولی با بذر منتقل نمی‌شود.
مبارزه
۱. حتی‌الامکان با رعایت اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای از ورود بیماری به مناطق سالم ممانعت شود.
٢. در مناطقی که بیماری شایع است، از ارقام مقاوم مرکبات، مانند پرتقال والنسیا و انواع نارنگی (در باغ‌هایی که جدید احداث می‌شوند) بهره گرفته شود.
۳. غرس درختان بادشکن به‌منظور جلوگیری از وزش باد و درنتیجه انتشار عامل بیماری مفید است.
۴. بریدن شاخه‌های بیمار، انهدام اندام‌های آلوده قطع شده و سم‌پاشی درختان بهسازی شده با قارچ‌کش‌های مسی در کنترل بیماری مؤثرند. آزمایش‌های انجام‌شده برای کنترل شانکر باکتریایی درختان لیموآب با قارچ‌کش‌های مختلف در باغ‌های استان هرمزگان نشان می‌دهند که قارچ‌کش مخلوط بردو در کنترل بیماری مؤثر است. برای کنترل بیماری در شرایط اقلیمی مناطق آلوده کشور لازم است درختان بیمار ۴ تا ۶ دفعه با مخلوط بر دو یا دیگر قارچ‌کش‌های مسی موجود در بازار سم‌پاشی شوند. سم‌پاشی دفعه اول در زمان تورم جوانه‌ها (قبل از باز شدن گل‌ها)، سم‌پاشی دوم پس از ریزش گلبرگ‌ها و سم‌پاشی‌های بعدی به فاصله هر ۱۵ روز به عمل آیند.
