بیماری پوسیدگی گل آذین نخل خرما (خامج) و مبارزه با آن
پوسیدگی گل آذین نخل خرما، نخستین بار در سال ۱۹۲۴ پوسیدگی گل آذین درخت خرما در نخلستان‌های شهر بن غازی کشور السی توجه اسکاته و مانو جینی، کارمندان ایتالیایی اداره کشاورزی آن شهر را به خود جلب کرد. نامبردگان نمونه‌هایی از گل آذین‌های آلوده خرما را برای کاوارا (محقق ایتالیایی) ارسال داشتند.
بیماری پوسیدگی گل آذین نخل خرما
کاوارا قارچ عامل بیماری را به افتخار دو کارشناس فوق الذکر Maginiclla. scottac نام نهاد. پوسیدگی گل آذین نخل خرما که به آن خامج هم گفته می‌شود، یکی از بیماری‌های مهم نخل خرما در سراسر منطقه دجله و فرات مخصوصاً در نواحی بین بغداد و سواحل خلیج فارس است و هرساله، مخصوصاً در سال‌هایی که هوا خنک و بارندگی زیاد است، خسارت هنگفتی به این محصول وارد می‌سازد. در ایران این بیماری سابقه طولانی دارد و شیوع آن تاکنون از مناطق خرماخیز اهواز، بلوچستان، فارس، قصر شیرین و اصفهان گزارش شده است.
مطالعات انجام‌شده در خوزستان نشان می‌دهند که شیوع بیماری لکه‌ای است، یعنی در یک نخلستان، بعضی از درخت‌ها به‌شدت آلوده‌اند، درحالی‌که در درخت‌های مجاور آلودگی دیده نمی‌شود. شدت بیماری از سالی به سال دیگر نیز بسیار متفاوت است. در سال ۱۳۷۳، میزان آلودگی درختان خرما به بیماری پوسیدگی گل آذین در شادگان ۱۴۳، در اهواز ۱۳٫۳ و در بهبهان ۹٫۶ درصد تعیین شد.
نشانه‌های بیماری
علائم این بیماری موقع ظهور اسپات های نخل خرما بروز می‌کنند. این زمان در خوزستان معمولاً مصادف با اواسط اسفند تا هفته دوم فروردین است. در این مواقع روی غلاف ناشکفته گل آذین (اسپات)، بیشتر در قسمت انتهایی آن، لکه‌های کم‌رنگ متمایل به قهوه‌ای تشکیل می‌شوند. این لکه‌ها را در مواقعی که اسپات ها زیر قاعده برگ‌ها نهفته‌اند نیز می‌توان دید. اسپات های به‌شدت آلوده ممکن است اصلاً نشکفند و گل آذین‌های داخل آن‌ها قهوه‌ای و فاسد شوند. بعد از شکاف برداشتن اسپات، نشانه‌های بیماری به‌صورت لکه‌های قهوه‌ای روی انشعابات گل آذین هم دیده می‌شوند. در مواردی که آلودگی شدید باشد، تمام سمت‌های گل آذین قهوه‌ای و خشک می‌شوند. این حالت بیشتر در گل آذین‌های نر دیده می‌شود.
عامل بیماری
عامل بیماری.Mauginiella scattae Cav از راسته Moniliales و رده قارچ‌های ناقص است. پر گنه قارچ در محیط کشت، کم‌پشت و سفیدرنگ است؛ خیلی زود کنیدی های قارچ که از نوع آرترسبورند و به تعداد زیاد تشکیل می‌شوند، روی پرگنه قارچ را می‌پوشانند و به آن منظره پودری می‌دهند. آرترسپورها از تقطیع ریسه‌ها به وجود می‌آیند و بیشتر آن‌ها ۱ تا ۲ یاخته‌ای‌اند. پرگنه‌های قارچ که در شرایط مرطوب در سطح داخلی یا خارجی اسپاتها تشکیل می‌شوند هم ویژگی‌های مذکور را دارند.
چرخه بیماری
قارچ عامل بیماری در طبیعت به‌صورت میسلیوم در حال رکود درون بافت‌های اسپات یا رشته‌های حامل گلچه‌های عفونی باقیمانده روی درخت یا ریخته شده روی زمین زمستان گذرانی می‌کند. در پاییز که دما کاهش یافته و بارندگی شروع می‌شود (در شرایط اقلیمی خوزستان) میسلیوم فعال می‌شود و پرگنه‌های آن به‌صورت لایه سفیدرنگی در محل عفونی اندام‌های مذکور به وجود می‌آیند. کنیدی های فراوان تولید شده از این پرگنه‌ها در خلال پاییز و زمستان در بن دم برگ‌ها و الیاف اطراف آن‌ها مستقر شده و موجودند.
حال اگر در اسفندماه یا اوایل بهار اسپات های در حال خروج با کنیدی ها تماس پیدا کنند و شرایط وقوع عفونت (رطوبت و دمای مناسب) فراهم باشد، کنیدی ها جوانه زده، لوله‌های تندشی آن‌ها در اسپات ها و گل آذین نفوذ کرده، عفونت ایجاد می‌کنند.
مبارزه
۱. اعمال اقدامات بهداشتی
توصیه می‌شود در اولین فرصت بعد از برداشت محصول، تمام اسپات ها، خوشه‌ها و دیگر اندام‌های آلوده باقیمانده روی درخت یا ریخته شده بر کف باغ را به‌طور کامل جمع‌آوری کنند و در خارج از باغ بسوزانند.
٢. استفاده از قارچ‌کش‌ها
از میان قارچ‌کش‌های آزمایش شده در ایران تیوفنات متیل، تیابندازول، تری دی مورف و پروپیکونازول تأثیر بهتری در کنترل بیماری داشته‌اند. برای مبارزه شیمیایی با بیماری پوسیدگی گل آذین نخل خرما توصیه می‌شود قسمت‌های انتهایی درختان خرما حداقل دو بار سم‌پاشی شوند.
دفعه اول بلافاصله پس از برداشت محصول و اعمال اقدامات بهداشتی و دفعه دوم در اواخر زمستان یا اوایل فروردین هم‌زمان با عبور و خروج اسپات های جوان از بن دم برگ‌ها و الیاف اطراف آن‌ها. کنترل پوسیدگی گل آذین نخل خرما، با دو بار سم‌پاشی با تیوفنات متیل ۷۰ درصد پودر وتابل به نسبت یک در هزار، در حد مطلوب گزارش شده است. مقدار محلول سمی لازم برای هر اصله نخل خرما، بسته به حجم انتهایی درخت حدود ۴ تا ۵ لیتر است.
۳. استفاده از ارقام مقاوم
بررسی‌های انجام‌شده روی ۳۰۰۰ اصله نخل خرما در شادگان، بهبهان و اهواز نشان می‌دهند که حساسیت ارقام نخل خرما در برابر پوسیدگی گل آذین متفاوت است و خضراوی، خاصی، استعمران (سایر) خیلی حساس؛ بریم و گنطار حساس؛ کبکاب، برحی نسبتاً حساس؛ زاهدی مقاوم و دیری و حلاوی بسیار مقاوم‌اند.
