بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی درختان زیتون و مبارزه با آن

پژمردگی ورتیسیلیومی درختان زیتون، در سال‌های اخیر به توسعه سطح زیر کشت زیتون در ایران توجه شده و امید است این امر در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور ادامه پیدا کند. در ایران پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون برای نخستین بار از گرگان و گنبد گزارش شد. بررسی‌های اخیر محققان در زیتون کاری‌های جدیدالاحداث، نشان می‌دهند که نهال‌های ۱ تا ۲ ساله موجود در نهالستان‌های مازندران و گیلان و باغ‌های جوان در استان‌های سمنان، گلستان، آذربایجان شرقی، سیستان و بلوچستان، کهکیلویه و بویراحمد، کرمان، فارس و زنجان به این بیماری مبتلا شده‌اند.

نشانه‌های بیماری

نشانه‌های ظاهری این بیماری در آغاز به شکل پژمردگی برگ‌های یک، دو شاخه به‌طور ناگهانی و در تابستان بروز می‌کنند. این برگ‌های پژمرده به‌تدریج به رنگ خاکستری تیره درمی‌آیند، چروکیده می‌شوند و ممکن است بر زمین بریزند. در بعضی از مواقع پژمردگی و ریزش برگ‌ها از پایین شاخه‌های مبتلا شروع می‌شود و به سمت بالا ادامه پیدا می‌کند.
نهال‌های جوان نهالستان‌های آلوده در بیشتر موارد می‌خشکند و از بین می‌روند. قهوه‌ای شدن آوندهای چوبی در درختان زیتون مبتلا به پژمردگی ورتیسیلیومی عمومیت ندارد، ولی این پدیده در بافت‌های چوب نرم شاخه‌های عفونی درختان جوان و نهال‌ها دیده می‌شود و با برداشتن پوست، یا قطع شاخه‌های مبتلا، این تغییر رنگ نمایان می‌گردد.

عامل بیماری

پژمردگی ورتیسیلیومی درختان زیتون، از نهال‌های بیمار در ایران و همچنین کشورهای خارج، قارچ Verticillium dahliae جدا شده است. این قارچ در محیط کشت بی‌رنگ (hyaline) است و کنیدیوفورهای آن به‌طور افراشته روی میسلیوم ها تشکیل می‌شوند. قارچ مذکور در محیط کشت، ریز سختینه های میکرواسکلرت های زیادی ایجاد می‌کند. البته تعداد و تشکیل شدن یا نشدن ریزسختینه ها به شرایط محیطی هم بستگی دارد.

چرخه بیماری

زمستان گذرانی این قارچ به‌صورت ریزسختینه است. ریزسختینه ها تا عمق یک متری خاک هم دیده شده، ولی تراکم آن‌ها در ۱۵ تا ۳۰ سانتی‌متری خاک است. آن‌ها می‌توانند تا ده سال در خاک دوام آورند. ریزسختینه ها و میسلیوم های به‌جا مانده در اندام‌های آلوده، با باد یا ادوات کشاورزی به مناطق دیگر منتقل و موجب انتشار و انتقال بیماری می‌شوند بعضی از محققان معتقدند که چنانچه نهال یا درخت زیتون در زمین‌هایی که قبلاً زیر کشت پنبه بوده‌اند، کاشته شود، مبتلا به «پژمردگی ورتیسیلیومی» می‌شود.

انتقال بیماری

احتمال انتقال بیماری از راه شاخه‌ها و جوانه‌های آلوده‌ای که برای ازدیاد به کار می‌روند نیز وجود دارد. ریزسختینه ها در شرایط مناسب و وجود تراوش‌های ریشه میزبان جوانه می‌زنند و ریسه قارچ مستقیماً در ریشه‌های جوان نفوذ می‌کند. زخمی شدن ریشه‌ها با ادوات کشاورزی و یا با تغذیه نماتودهای انگل گیاهی، نفوذ قارچ به ریشه‌های میزبان را آسان می‌سازد و بیماری را تشدید می‌کند. قارچ پس از ورود به بافت‌های پوست ریشه، خود را به آوندهای چوبی می‌رساند و در آنجا رشد و نمو می‌کند. در اوایل بهار می‌توان از قسمت‌های عفونی گیاه، قارچ عامل بیماری را جدا کرد، ولی در اواخر تابستان این کار مقدور نیست. کمبود پتاسیم موجب تشدید بیماری می‌شود.

مبارزه

درختان و نهال‌های مبتلا به بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی را نمی‌توان معالجه کرد یا بهبود بخشید، ازاین‌رو اصول کنترل این بیماری بر رعایت اقدام‌های بهداشتی و قرنطینه‌ای، جلوگیری از پیدایش بیماری و استفاده از ارقام مقاوم استوارند.

الف) اعمال مقررات قرنطینه داخلی و اقدام‌های بهداشتی

۱. از تولید نهال‌های آلوده و انتقال آن‌ها به مناطق عاری از بیماری باید جداً جلوگیری کرد.
٢. امحاء قلمه‌ها و نهال‌های خشکیده یا در شرف خشکیدن به‌منظور جلوگیری از تشکیل اندام‌های زمستان گذران قارچ عامل بیماری.
٣. حذف علف‌های هرز و خودداری از کاشت گیاهان حساس به عامل بیماری مانند پنبه، گوجه فرنگی و سیب زمینی در نهالستان‌ها و باغ‌های زیتون
۴. تهیه بستر، خاک سالم و گلدان‌های مورداستفاده برای ریشه‌زایی قلمه‌ها
۵. استفاده از زمین‌های عاری از بیمارگر برای احداث نهالستان و باغ زیتون و سترون‌سازی ابزار و وسایل مورداستفاده.
۶. استفاده از کود پتاسی به‌قدر کافی و جلوگیری از زخمی شدن ریشه‌ها بر اثر عملیات زراعی و فعالیت نماتودهای انگل گیاهی
۷. خودداری از گرفتن قلمه از درختان مبتلا به پژمردگی ورتیسیلیومی

ب) استفاده از ارقام مقاوم

در صورت امکان باید از ارقام مقاوم زیتون در برابر این بیماری استفاده کرد. ارقام frantoio Arbequine و Oblonga به این بیماری مقاوم هستند.