درمنه دشتی یا بیابانی به گویش بیابان‌نشینان ترخ شهرت دارد.ترخ درکل بوته معطری است و یکی از گیاهان مورد کشت در مناطق بیابانی خشک و نیمه‌خشک می‌باشد. درمنه دشتی نوعی گیاه بوته‌ای است که بیشتر در مناطق بیابانی خشک و نیمه‌خشک رشد می‌کند. درمنه از گیاهانی محسوب می‌شود که با شرایط سخت بیابان سازگار است. این گیاه خاصیت دارویی و درمانی و همچنین صنعتی فراوانی دارد. از طریق بذر تکثیر می‌شود. جزء خانواده کاسنی می‌باشد. گیاهی پر شاخه است که انشعابات فراوانی دارد. این گیاه بوته‌ای بسیار معطر عنصر اصلی و غالب اجتماعات گیاهی در استپ‌های خشک و نیمه‌خشک در کشور ایران محسوب می‌شود. ارتفاع این بوته بین ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر و دارای انشعابات متعدد و متراکم که شکل کپه‌ای را به بوته می‌بخشد.
درمنه دشتی ریشه عمودی چوبی ضخیمی دارد که معمولاً در انتها منشعب می‌شود. رنگ بوته این گیاه نیز سبزرنگ مایل به خاکستری است. این گیاه گل‌های تلخی دارد که به‌صورت خوشه‌ای بر روی ساقه گیاه ظاهر می‌شود و منظره زیبایی را پدید می‌آورد. این گیاه دو نوع برگ با تقسیمات متفاوت دارد. برگ‌های تحتانی متمایز از برگ‌های بالایی هستند. این گیاه اگرچه در فصل بهار و تابستان به‌واسطه بوی عطر بسیار تند آن مورداستفاده چرای گوسفندان قرار نمی‌گیرد، ولی در فصل پاییز و زمستان، زمانی که گیاه غرق در بذر است توسط گوسفندان مورد چرا قرار می‌گیرد. تمام اندام‌های هوایی این گیاه اعم از ساقه، برگ‌ها، گل، میوه و بذر دارای عطری بسیار تند و نافذ است. این گیاه در خطوط هم‌باران ۱۰۰ میلی‌متر به بالا به‌راحتی استقرار می‌یابد.
درمنه دشتی اغلب در خاک‌های لومی، شنی و لومی رسی ایجاد رویشگاه‌های وسیعی را می‌نماید. در عرصه‌های استپی بیابان به همراه سایر گونه‌های بیابانی و کم‌توقع مانند نسی، نتر و علف شور، اجتماعات گیاهی متنوعی را به وجود می‌آورد. درمنه دشتی از جمله بوته‌های بسیار سازگار به شرایط سخت بیابان محسوب می‌شود که علاوه بر مصارف علوفه‌ای (در مراتع قشلاقی)، بوته‌ای بسیار مقاوم در مقابل فرسایش‌های بادی و نقش ارزنده‌ای را در حفاظت خاک این نقاط بر عهده دارد. در طی دهه اخیر، اهمیت اکولوژیکی این‌گونه باارزش در عرصه‌های بیابانی تا حدودی مشخص شده و مراتع قشلاقی با این گیاه بذرکاری می‌شود. تنها روش تکثیر گیاه توسط بذر است.
کاشت
درمنه دشتی از طریق بذر تکثیر می‌شود. برای این منظور پس از آماده نمودن سطح کشت، بذر را به مدت ۲۴ در آب ولرم خیس کنید و سپس بکارید. پس از کاشت بذر لایه نازکی خاک نرم و کود بر روی بذر بریزید و آبیاری کنید. پس از مدتی گیاه جوانه می‌زند و شروع به رشد می‌کند. بهترین زمان کشت این گیاه فصل بهار هست.
فاصله کاشت بذر درمنه دشتی بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر است. بذر درمنه دشتی در عمق ۵/۰ تا ۲ سانتی‌متری کاشته می‌شود. این گیاه برای رشد خاک‌های شنی، لومی و رسی را ترجیح می‌دهد. دمای ایده آل برای رشد این گیاه دمای مناطق خشک و نیمه‌خشک است. دمای ۲۲ تا ۳۰ در جه مناسب می‌باشد. گلدهی معمولاً اواخر فصل بهار و تابستان است. درمنه دشتی به آبیاری کم و خشکی نیاز دارد. درمنه دشتی از گیاهان آفتاب دوست است که برای رشد به نور زیاد خورشید نیاز دارد.
خواص
درمنه برای معالجه مقابله با مالاریا استفاده می‌گردد.
این گیاه به‌طور موضعی داروئی بی‌حس و ضدعفونی‌کننده است که در درمان حالت‌های تورم استفاده می‌شود.
گیاه درمنه طبیعت گرم و خشک دارد ، بادشکن، از بین برنده گاز روده و دل‌درد است.
درمنه دارای سانتونین است که خاصیت ضد انگلی دارد و در تهیه داروهای ضد کِرم بیشتر کشورها از جمله آلمان مصرف می‌گردد.
ضماد درمنه جهت عقرب‌گزیده مؤثر است. در محل نیش گیاه را قرار دهید.
این گیاه جهت توقف تأخیر چرخه‌های زنانه مصرف می‌گردد و یائسگی را درمان می‌کند.
درمنه سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها است که به بهبود مشکلات گوارشی و روده‌ای مانند زخم روده، تهوع، استفراغ و یبوست کمک می‌کند.
این گیاه حاوی مقادیر بالایی از آنتی‌اکسیدان‌هاست که به کاهش مشکلات گوارشی و روده‌ای مانند زخم روده، تهوع، استفراغ و یبوست را کاهش می‌دهد
گیاه درمنه در درمان تب و لرز و تب‌های مرکب مؤثر است.
همچنین درد مفاصل/ رفع استسقا را آرام می‌کند.
برای جلوگیری از موخوره گرد غنچه این گیاه را با روغن زیتون قاتی نمایید و سپس ۱۴ روز در آفتاب قرار دهید صاف کنید و به موها ماش دهید.
برخی از محققان معتقدند که این گیاه در درمان افسردگی مؤثر است. این درمان به تعادل مواد شیمیایی در مغز کمک می‌نماید و در نهایت خلق‌وخو را بهتر می‌کند. افرادی که دچار دیابت هستند می‌توانند از دم‌کرده گرد غنچه این گیاه برای معالجه مرض قند استفاده نمایند. محققان امروزه دریافتند که گیاه دارویی درمنه می‌تواند سلول‌های سرطانی را در عرض تنها یک روز از بین ببرد. تحقیقات فراوانی در مورد خواص ضد سرطانی این گیاه صورت پذیرفته است و این مطالعات حاکی از آن است که خواص درمنه با از بین بردن برخی از سلول‌های سرطانی مؤثر می‌باشد. دانشمندان ارتباطی بین این گیاه و میتوکندری، رتینکولوم اندوپلاسمی و لیزوزوم سلول‌های سرطانی شده یافته‌اند. سلول‌های سرطانی حاوی سطح بالاتری از آهن می‌باشند به همین علت باعث می‌شود که خواص درمنه برای آن‌ها سمی باشد. در سال ۲۰۰۰ محققان عصاره این گیاه را در نزدیکی سلول‌های سرطانی گذاشتند و در کمال تعجب دیدند، رشد سلول‌ها کم شد و مرگ سلول سرطانی افزایش می‌یابد.
جهت استفاده از این گیاه به‌صورت دم‌نوش باید هر روز یک قاشق غذاخوری از گیاه خرد کنید و در سه لیوان آب‌جوش در زمان ۳۰ دقیقه دم کنید و بعد آن را صاف نموده و در طی روز مصرف کنید. در صورت تمایل میزان کمی نبات و یا عسل به آن اضافه نمایید.
نکته قابل‌توجه در خصوص گیاه درمنه این است که استفاده آن به همراه برخی داروها و سایر مواد غذایی ممنوع است که در صورت استفاده هم‌زمان خود به یک عامل تسریع سرطان مبدل می‌گردد. همچنین گیاه درمنه برای معده و عصب مضر است. این گیاه سردرد آور و مایه دردسر می‌باشد. افرادی که میگرن دارند نباید مصرف کنند. این گیاه برای معده هم زیان دارد.
سایر کاربردها
درمنه یکی از اصلی‌ترین و فراوان‌ترین گیاهان مناطق مرکزی و بیابانی ایران و مرتع کشور شناخته شده است. این گونه گیاهی دارای مقاومت بالا به شرایط سخت محیطی و کمبود آب است و در نتیجه در حفظ پوشش گیاهی مراتع بسیار مهم و مؤثر است. برخی از مهم‌ترین کاربردهای گیاه درمنه غیر از خواص دارویی موارد زیر را می‌توان برشمرد:
پیشگیری از فرسایش خاک
ریشه‌های این گیاه باعث حفظ خاک در مقابل عوامل فرسایش محیطی است. استقرار آسان گیاه، رشد سریع آن و سازگاری با شرایط نامساعد محیطی این گیاه را به‌گونه‌ای مناسب برای جلوگیری از فرسایش خاک در مناطق مرکزی ایران تبدیل کرده است.
تغذیه دام و طیور
این گیاه اگرچه در فصل بهار و تابستان به‌واسطه بوی عطر بسیار تند آن، مورداستفاده چرای گوسفندان قرار نمی‌گیرد. ولی در فصل پاییز و زمستان که تهیه علوفه برای دام مشکل است، مورداستفاده برای چرای دام قرار گرفته و از مهم‌ترین منابع تأمین غذای دام در این زمان محسوب می‌شود.
