در این نوشته قصد داریم شما را با مفاهیم و انواع بکرزایی در حشرات آشنا کنیم تا آشنایی بیشتری با تولیدمثل حشرات داشته باشید و اطلاعات خود را برای انجام تحقیقات و دیگر فعالیت‌های علمی ارتقا دهید.
۱ – بکرزایی اختیاری (Facultative parthenogenesis)
در این حالت افراد نر در جمعیت حضور دارند و حتی ممکن است به شکل عادی با ماده‌ها جفت‌گیری کنند؛ اما با وجود حضور افراد نر در جمعیت و حتی جفت‌گیری آن‌ها با افراد ماده، تلقیح یا عدم تلقیح سلول تخمک در اختیار فرد ماده قرار دارد. به‌طوری‌که هنگام تخم‌گذاری، به انتخاب فرد ماده برخی از تخمک‌ها بارور شده و گروه دیگر از آن‌ها بدون تلقیح خارج می‌شوند. بکرزایی اختیاری ممکن است به دو شکل انجام گیرد:
بکرزایی اختیاری (تولیدکننده نر) Facultative Arrhenotoky
بهترین مثال برای این حالت زنبورعسل است. زنبورعسل ماده در طول عمر خود فقط یک بار جفت‌گیری می‌نماید و در همین یک بار به مقدار کافی اسپرماتوزوئید در کیسه ذخیره اسپرم خود ذخیره می‌کند. به هنگام تخم‌گذاری در داخل حجره‌های کندو، اگر اسپرماتوزوئید از کیسه ذخیره اسپرم ملکه آزاد شود و تخمک را بارور نماید. افراد حاصل همگی ماده (ملکه یا کارگر) و دیپلویید (۳۲ کروزومی) خواهند بود. ولی اگر تخمک بدون تلقیح شدن توسط اسپرماتوزویید گذاشته شود، افراد حاصل همگی نر و هاپلویید (۱۶ کروموزومی) خواهند بود.
بکرزایی اختیاری (تولیدکننده ماده) Facultative Thelytoky
این حالت در مقایسه با بکرزایی اختیاری تولیدکننده نر معمولاً کمتر رخ می‌دهد. برخی از نژادهای شپشک ها نرم‌تن معمولی به کمک این روش تولیدمثل می‌نمایند. در این شکل از بکرزایی، تخمک‌های بارور شده به افراد نر و ماده و تخمک‌های بارور نشده، همواره به افراد ماده تبدیل می‌شوند،
۲ – بکرزایی اجباری (Obligate Partthenogenesis)
در بکرزایی اجباری افراد نر در جمعیت حضور ندارند و یا آن که تراکم آن‌ها بسیار کم است. در این شرایط، حشره ماده چاره‌ای جز تولیدمثل به روش بکرزایی ندارد. بکرزایی ممکن است به دو صورت مشاهده گردد:
بکرزایی اجباری تولیدکننده ماده (Obligate Thelytoky)
در این حالت افراد نر در جمعیت حضور ندارند و یا آن که تراکم آن‌ها بسیار کمیاب می‌باشند. بنابراین افراد ماده مجبور هستند همواره بدون جفت‌گیری و تلقیح به شکل بکرزایی اجباری تولیدمثل نمایند. نوزادان حاصل از این نوع بکرزایی همواره ماده خواهند بود. این حالت در برخی از بال ریشک داران (تریپس ها) چوبک‌ها و سوسک‌های سرخرطومی (Curculionidae) گزارش شده است.
بکرزایی دوره‌ای (Cyclical parthenogenesis)
این شکل از بکرزایی در شته‌های خانواده Aphididae و برخی از زنبورهای خانواده cynipidae مشاهده می‌شود. برای شناخت بهتر این شکل از بکرزایی، نحوه وقوع و مراحل آن در شته‌ها شرح داده می‌شود:
در طول فصل‌های بهار و تابستان که شرایط محیطی مناسب است و مواد غذایی به فراوانی یافت می‌شود. به دلیل عدم وجود افراد نر در جمعیت، شته به‌صورت بکرزایی اجباری ماده زایی، تولیدمثل می‌نماید. با کوتاه شدن طول روز، کاهش مواد غذایی و نامساعد شدن شرایط محیطی طی فصل‌های پاییز و زمستان، از طریق نوعی بکرزایی موسوم به بکرزایی نر-ماده زایی، افراد نر و ماده در جمعیت شته به وجود می‌آید.
افراد نر و ماده با همدیگر جفت‌گیری نموده (تولیدمثل دوجنسی) و سپس افراد ماده اقدام به گذاشتن تخم‌های زمستان گذران می‌نمایند. شته تمام فصل زمستان را به‌صورت تخم سپری می‌نماید و در اول فصل بهار از این تخم، شته ماده‌ای خارج می‌شود که ماده مؤسس (Fundatrix) نامیده می‌شود. ماده‌های مؤسس در اول بهار دوباره از طریق بکرزایی اجباری ماده زایی و اجباری فقط در یک دوره معین از فعالیت سالانه حشره صورت می‌گیرد و به دنبال آن، یک نسل تولیدمثل دوجنسی رخ می‌دهد. به همین دلیل این نوع بکرزایی را بکرزایی دوره‌ای می‌نامند.
۳ – هرمافرودیسم (Hermaphrodism) تولیدمثل تک‌پایه‌ای
هرمافرودیسم در حشرات به‌ندرت رخ می‌دهد. اما برخی از حشرات مثل شپشک استرالیایی از این قابلیت برخوردار می‌باشند. در جمعیت این شپشک، فراوانی افراد نر فوق‌العاده کم است و افراد ماده قادر هستند که هم گامت های نر و هم گانت های ماده را توسط گنادهای خود تولید نمایند. به‌عبارت‌دیگر افراد ماده دارای قدرت خودتلقیحی (خودگشنی) هستند و نتایج حاصل از این خودتلقیحی نیز همگی ماده خواهند بود. در صورت عدم تلقیح تخمک توسط فرد ماده، تخم‌های گذاشته شده هاپلویید بوده و به فرد نر تبدیل خواهند شد (بکرزایی نرزایی).
