خارشـتر متعلق بــه تیــره بقولات و به‌عنوان یکـی از علف‌های هرز مهم در مزارع، باغـات، دیم‌زارها، منـاطق مسـکونی، فرودگاه‌ها، جاده‌ها و به‌ویژه در مناطق گرم و خشـک اسـت. خارشتر گیاهی علفی است که به‌صورت بوته‌ای کوچک و نیمه چوبی رشد می‌کند. این گیاه علوفه‌ای خوراکی برای دام به‌خصوص بز محسوب می‌شود. به‌عنوان علف هرز در کنار گیاهانی همچون چغندرقند و سایر غلات محسوب می‌شود. ارتفاع خارشتر بسته به شرایط اقلیمی و محیطی متغیر و بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر است. این گیاه ساقه‌ای سبزرنگ دارد که با خارهای تیز و نوک‌تیز پوشیده شده است. ریشه‌ای عمیق دارد ریشه این گیاه تا عمق ۴ تا ۶ متر نفوذ می‌کند. در برابر سرما و تغییرات اقلیمی مقاوم است. گل‌های کوچکی دارد که از گل‌های این گیاه برای تهیه عرق خارشتر استفاده می‌شود. این گیاه را با نام علف ترنجبین می‌شناسند. میوه این گیاه را با نام ترنجبین می‌شناسند. ترنجبین به معنی عسل تر است. کشت این گیاه سبب تثبیت نیتروژن موجود در خاک می‌شود. خارشتر خواص دارویی و درمانی زیادی دارد.
ایـن گیاه بومی نواحی مدیترانه و غرب آسیا و دامنـه پـراکنش آن در ایران زیاد است و در بیشتر منـاطق ایـران تـا ارتفـاع ۴۰۰۰ متـری از سطح دریا مشاهده می‌شود. در مناطق گرم و خشک به‌ویژه حاشـیه کویر در استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و یزد نیز گسـتره زیادی را در برمی‌گیرد. ازدیاد خارشتر از طریق زایشی (بذر) و رویشی (ریزوم) صورت می‌گیرد. در دماهای نزدیک به ۲۰ درجه سانتی‌گراد در اوایل پاییز و بهار و در صورت وجود رطوبت از رشـد خـوبی برخـوردار است و باعث استقرار خوب گیاهچه های آن می‌شود. خارشتر دارای خواب فیزیکی ناشی از ضخامت پوسته بذر است. ایجاد خراش در پوسته بذر یا شستشو با اسیدسولفوریک باعـث شکسـتن خواب و جوانه‌زنی بذر می‌شود. قسمت مورداستفاده خارشتر عبارت است از قطره‌های کوچک شیره (مان) که در روزهای گرم از برگ‌های این گیاه تیغ‌دار کوچک خارج می‌شوند و دارای طمعی شیرین و رنگی قرمز مایل به قهوه‌ای می‌باشند که کم‌کم سفت شده و به‌صورت دانه‌های مدور سخت نمایان می‌شوند.
خارشتر از ارتفاع هم‌سطح دریا تا بیش از ۲۰۰۰ متر انتشار دارد. خارشتر گیاهی است مقاوم به سرما است. گیاهی که در بافت شنی (سبک) تا بافت لومی (متوسط) با زهکشی خوب خاک‌ها رشد می‌کند. گیاه خارشتر خاک‌های اسیدی را ترجیح می‌دهد و نیز می‌تواند در خاک‌های خنثی و قلیایی رشد کند. گیاه خارشتر در خاک‌های شور رشد می‌کند. گیاهی که نیتروژن را تثبیت می‌کند. این گیاه در سایه بزرگ نمی‌شود. گیاهی که نور را ترجیح می‌دهد و به‌عنوان گیاه نورپسند شناخته شده است. این گیاه مقاوم به سرما و دارای ریشه عمیق است و به آب کمی نیاز دارد که در تمام خاک‌ها می‌روید و مخصوص خاک‌های فقیر است و حتی در خاک‌هایی که دارای قشر سفیدرنگ نمک می‌باشد می‌روید. در برخی مناطق همچون بلوچستان بیشترین غذای شتر به‌طورمعمول از گونه خارشتر است و بیشترین زمان مناسب تولید و برداشت علوفه خارشتر در زمان گلدهی و بذردهی است. در مناطقی که این گیاه ترنجبین نمی‌دهد به معمولاً صورت تعلیف دام، شتر و بز می‌رسد. به همین جهت این گیاه به خارشتر و یا خاربز معروف شده است.
کاشت
خارشتر از طریق بذر تکثیر می‌شود. ابتدا بذرهای را به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت در آب ولرم خیس کنید سپس بذرهای را در عمق مناسبی از خاک نرم و کود بکارید و آن را با لایه نازکی از خاک بپوشانید. پس از کشت بذر برای تسریع در جوانه‌زنی گیاه را آبیاری کنید و روی آن را با نایلون روشنی بپوشانید طوری که هوا جریان داشته باشد. دمای مناسب برای جوانه‌زنی این گیاه ۲۴ درجه سانتی‌گراد است. تا زمان جوانه‌زنی سطح خاک را مرطوب نگه‌دارید. پس از گذشت مدت زمانی بذرها جوانه می‌زنند و گیاه شروع به رشد می‌کند در این هنگام نایلون را بردارید تا گیاه بتواند به رشد خود ادامه دهد.
فاصله کاشت بذر خارشتر ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر است. عمق کاشت بذر نیم سانتیمتر است. برای رشد نسبت به خاک حساس نیست و تقریباً در هر نوع خاکی رشد می‌کند. خاک‌های غنی و حاصلخیز مناسب می‌باشد. خاک باید از زهکشی مناسبی برخوردار باشد. دمای مناسب این گیاه ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد است. گلدهی خارشتر دو تا سه ماه پس از کاشت بذر در تابستان است. خارشتر به آبیاری کمی نیاز دارد و برای رشد به آفتاب زیاد نیاز دارد.
خواص درمانی
ادرارآور و ضد سیاه‌سرفه و تب و لرز است. خارشتر از نظر پزشکی سنتی دارای طبع سرد است و برای رفع سنگ صفرا و سنگ کلیه و مثانه مؤثر است. برای دفع سنگ کلیه می‌توان خارشتر، خاکشیر و ترنجبین را با هم مخلوط کرده و صبح ناشتا خورد. برای برطرف کردن جوش‌های صورت که به علت خوردن چربی و شیرینی زیاد ایجاد می‌شود باید جوشانده یک قاشق ترنجبین را با دو قاشق غذاخوری خاکشیر مخلوط کرده و هر روز صبح ناشتا به مدت دو هفته آن را میل کنید تا جوش‌ها از بین برود. ترنجبین یکی از مواد قندی است که از این گیاه به دست می‌آید و ملین است. عرق خارشتر برای از بین بردن سنگ کلیه تجویز می‌گردد.
