اسفرزه گیاهی یک‌ساله و کرک دار به ارتفاع ۴۰ سانتی‌متر است. ساقه گیاه علفی ایستاده یا خیزان با میان گره‌هایی به طول ۱/۷ سانتی‌متر است که با کرک‌هایی محکم و همچنین نرم و کوتاه پوشیده شده است. برگ‌ها متقابل، خطی باریک یا سرنیزه‌ای بدون کرک یا پوشیده از کرک‌های غیرغده ای هستند. گل‌ها بسیار ریز و سفید متمایل به سبز بوده که در سنبله‌هایی پرگل به طول ۲ سانتی‌متر اجتماع یافته‌اند. دمگل کمی بلندتر از برگ‌ها است. کاسه با نوک تیز و به طول ۴/۵ تا ۵ میلی‌متر و جام در انتها باریک شده دارای تقسیمات سرنیزه‌ای، تخم‌مرغی و نوک تیز است. کپسول بیضی، محتوی دو دانه بیضوی کشیده، قهوه‌ای متمایل به قرمز که درخشان و براق است. اسفرزه به آبیاری متوسطی نیاز دارد. از نظر نور اسفرزه از گیاهان آفتاب دوست است که برای رشد به نور زیاد خورشید نیاز دارد. زمان گلدهی این گیاه فروردین تا اردیبهشت است. این‌گونه در ایران در نواحی شمال و شمال شرق (رودبار، منجیل، دشت گرگان، خراسان)، غرب (کردستان، ایلام، مهران)، مرکز (اصفهان)، جنوب (خوزستان، شوش، فارس، بوشهر، بم، بندرعباس) انتشار یافته است.
کاشت اسفرزه
اسفرزه از طریق بذر کشت و تکثیر می‌شوند و به‌طور طبیعی نمی‌توانند از طریق رویشی تکثیر یابند. البته برخی از متخصصین با استفاده از تکنیک کشت بافت توانسته‌اند از قطعات زیرلپه ای، اسفرزه را تکثیر کنند. بذر اسفرزه قوه حیات خود را زود از دست می‌دهد. بنابراین بذور تازه را بایستی برای کاشت به کار برد. ازآنجاکه بذور اسفرزه ریز هستند معمولاً آن را با ماسه یا کود حیوانی الک شده مخلوط می‌کنند و سپس می‌پاشند. این کار تراکم گیاهی موردنظر را مطمئن و عملکرد بذری را افزایش می‌دهد. پس از پاشیدن بذر، بستر را به‌آرامی با یک جارو به هم زده تا خاک روی بذر قرار گیرد. جارو به‌آرامی و در یک جهت حرکت داده می‌شود تا از تدفین عمیق بذور جلوگیری گردد. عمق کاشت مناسب اسفرزه ۰/۵ سانتی‌متر است. مقدار بذر اسفرزه موردنیاز برای کاشت هر هکتار، از ۴ تا ۱۰ کیلوگرم بسته به سیستم کاشت (سنتی تا مکانیزه) متغیر است. این محصول به یک تا دو بار وجین در طول دوره رشد نیاز دارد. طول دوره رشد این گیاه، کوتاه بوده و بسته به شرایط اقلیمی بین ۹۰ تا ۱۲۰ روز طول می‌کشد. زمان برداشت از تغییر رنگ سنبله‌ها مشخص می‌گردد. معمولاً مرحله رسیدگی بذور زمانی است که فشار دادن خوشه گیاه بین انگشتان منجر به آزاد شدن بذور شود.
خواص و کاربرد
سفت کننده شکم، ضد زخم روده و معده، ضد حرارت و عطش، ضد اسهال ساده و خونی، ضد خون‌ریزی سینه، نشاط‌آور و ضد تب و لرز. آن را در آب بریزید و بگذارید بماند و دائم به‌جای آب خوردن از آب آن میل کنید، اگر دائم جرعه‌جرعه نوشیده شود گرفتگی صدا که از گرمی و حرارت باشد را برطرف می‌سازد، در موارد کاهش درد و رفع خارش و قطع خون‌ریزی بواسیر نافع است. آن را با عناب در آب بچسبانید و آب آن را صبح ناشتا بخورید و با آب آن بدن را هم بشویید خارش قسمت‌های زنانه یا واژینال را برطرف می‌سازد. آب دم‌کرده آن را بنوشید، مدر است و برای سوزاک مفید است. ۲۰ گرم در یک لیوان آب جوشانده و ۴ روز تکرار شود دافع سنگ کیسه صفرا است. اگر اسفرزه را با تخم شربتی و خاکشیر (هر کدام ۱۰۰ گرم) ترکیب کرده و هر روز یک قاشق سوپ‌خوری آن را در ۲ لیوان آب حل کرده مصرف کنیم برای رفع خارش تن و تصفیه خون و باز شدن اشتها مفید است. هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت‌خوری از آن را در یک فنجان آبجوش بریزید بعد با نبات شیرین نموده بخورید، اسهال خونی را درمان می‌کند، از خون‌ریزی زیاد و قاعدگی جلوگیری می‌نماید. آن را بو دهید و هر روز بخورید. اسهال‌های طولانی و مزمن را درمان می‌کند. لعاب آن را دائم در گلو قرقره کنید و هم جرعه‌جرعه بخورید، گلودرد را درمان می‌کند و اگر آب آن دردهان نگه‌دارید برفک و سوختگی و تاول و زخم‌های دهان را درمان می‌کند. آن را بکوبید، بعد با سرکه خمیر نموده و هر روز صبح و شب روی محل ضماد بگذارید سالک را درمان می‌کند.
