نشا علف چای (گل راعی، هوفاریقون)

علف چای پرفراتوم به آنگل راعی، هوفاریقون و گل شهناز نیز گفته می‌شود گیاهی است علفی و چندساله، فاقد کرک، در پایه چوبی با غده‌های شفاف حاوی مواد روغنـی و گـاهی بـه رنگ قرمز یا سیاه که بسته شرایط محیط از ۲۵ سانتی‌متر تا ۱ متر رشد می‌کند. در سال اول رشد رویشی دارد و خزنده است. رشد مطلوب و گلدهی از سال دوم به بعد آغاز می‌شود. ساقه‌های آن در قاعده منشعب، دارای دو خـط نسـبتاً برجسته در تمامی طول آن است و شاخه‌های متقابل و جفتی آن از یـک ریـزوم کوتاه در سطح خاک منشأ می‌گیرند. برگ‌های این گیاه قاشقی شکل، متقابل، بیضوی و نسـبتاً نیزه‌ای شـکل بـوده، دم برگ‌ها کوتاه، رگبرگ‌هایی به طول ۵/۱-۴ سانتی‌متر کامل و بدون کـرک کـه بـر روی آن‌ها نقاط کوچک و شفافی به تعداد فراوان دیده می‌شود کـه در واقـع کیسه‌های ترشی مملو از اسانس هستند و بدون دم برگ می‌باشند و دارای حفـرات فـراوان سانس هستند که نام گونه این گیاه  از همـین ویژگـی بـه معنـی سوراخ‌سوراخ حاصل شده است. ولی در حقیقت سوراخ نیسـت بلکـه پـرده نـازک و شفافی است که غده‌های روغنی در کناره‌های آن قرار دارند. ریشه‌های گیاه کوتاه و به طول ۴۵-۳۰ سانتی‌متر و عرض ۴/۰-۳/۰ سانتی‌متر است. در گلبرگ‌های آن نقاط ریز با خطوط تیره‌ای مشاهده می‌شود کـه غده‌های ترشحی می‌باشند. محتوای غده‌ها شیره‌ای به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای است. گل‌های آن زردرنگ به قطر ۲۰-۲۵ سانتی‌متر بوده و از پنج کاسـبرگ سـبز و ۵ گلبرگ زرد طلایی به‌صورت آزاد (نیزه‌ای شکل) تشکیل شده است. گل آن کمی معطر و دارای بویی شبیه صمغ صنوبر است. گل‌ها خود لقـاح، متقارن، خامه‌ای طویل و دارای دانه‌های گرده فراوان هستند به همین دلیل حشرات را به‌سوی خود جذب می‌کنند. در زمانی که بساک ها شکافته می‌شوند با کلاله تماس ندارند زیرا در یک سطح نمی‌باشند بنـابراین در ایـن مرحلـه گرده‌افشانی وابسته به حشرات است که جلب گل‌ها می‌شوند بعد از گل دادن گلبرگ‌ها و پرچم‌ها به‌طرف داخل گل کشیده می‌شوند و در آن موقع که بساک ها پوشیده از دانه‌های گرده هستند با کلاله تماس پیدا می‌کنند. پرچم‌ها زیـاد، پنج دسته‌ای، جدا، مقابل گلبرگ‌ها است.

مایعی که از گل‌ها خارج می‌گردد قرمز بوده و بر روی پوست اثر آبی- بنفش بر جای می‌گذارد. میـوه به‌صورت کپسول ۳ خانه است که بذور تیره‌رنگ در آن قرار دارد و طول آن‌ها حـدود ۱ میلی‌متر بـوده و فاقـد آندوسـپرم می‌باشند. وزن هزار دانه آن ۳/۰-۱۵/۰ گرم است. زمان گل‌دهی اواخر اردیبهشت تا اواخر مهرماه و زمان برداشت سرشاخه‌ها خرداد تا تیرماه است. این گیاه نیازمند تابش مناسب نور خورشید است. خاک‌های غنی از مواد غذایی و رطوبت مناسب با بافت سبک تا متوسط و زهکش خوب را با ۶-۷=pH را می‌پسندد. نسبت به خاک‌های اسیدی و قلیایی نیز تا حدودی مقاوم است. جذب‌کننده عنصر کادمیم است و باید در خاک‌هایی کـه حـاوی بـیش از ۲۵/۰ kgsoil/mgcd هستند، پرورش یابد.

این گیاه بیشتر در مناطق خشک، مرغزارها و مراتع آفتاب‌گیر می‌روید. این گیاه بومی بریتانیا و اروپا است. علـف چای به سرما، کم‌آبی و شوری حساس است و خاک‌های دارای زهکشی را ترجیح می‌دهد. برای افزایش گلـدهی علـف چای مکان‌های آفتابی برای کشت مناسب‌تر است. علف چای گیاهی است روزبلند و حداکثر گل و ماده مؤثر آن را در اوایل تابستان تولید می‌نماید. علف چای در محدوده وسیعی از اقالیم رشد می‌کند اما برای جوانه‌زنی یا بقای گیاهچه در ارتفاع بیش از ۱۵۰۰ متر بـه علت سرما، رشد محدودی پیدا می‌کند. این گیاه در صفر درجه سانتی‌گراد شروع به رشد می‌کند، در منـاطق معتـدل رشد مطلوبی دارد و گرمای بیش‌ازحد رشد آن را مختل می‌کند.

اثر رطوبت بارندگی زیاد باعث کاهش هـوای خـاک و شستشـوی عناصـر غـذایی می‌گردد کـه بـرای علف چای مناسـب نیست. بهترین رشد علف چای را ارتفاع ۶۰۰ متر و بارندگی بیش از ۷۶۰ میلی‌متر عنوان نموده است. اثر خاک علف چای به EC و PH خاک و آب حساس است درحالی‌که در محدوده‌های وسیعی از خاک‌ها رشد می‌کند ولـی بهترین رشد را در خاک‌های سبک و عمیق دارد. رشد مطلوب این گیاه در خاک‌هایی با حاصل خیـزی زیـاد تـا کـم بـا زهکش خوب است و بهترین PH حدود ۶٫۶، بهترین EC خاک و آب حدود ۲۰۰۰ میکروموس است. مواد و عناصر غذایی موردنیاز مقدار ۶۰ کیلوگرم ازت، ۸۰ کیلوگرم و فسفر ۱۲۰ کیلوگرم پتاس است. مقادیر مختلف کودهای شیمیایی NPK براثر جذب عناصر غذایی در صورت برداشت گیاه به اندازه ۲۰ تـن در هر هکتار به ترتیب ۱۱۹,۴۰,۱۰۵ کیلوگرم پیشنهاد شده است. دادن کود دامی و شیمیایی زیاد سبب شـیوع آفـات در این گیاه می‌شود.

قسمت‌های مورداستفاده

سرشاخه‌های گل‌دار تازه یا خشک شده گیاه سرشاخه‌ها را باید در زمان گلدهی از گیاه چید. در این هنگام طعم آن تلخ، کمی قابض و به‌طور ملایم شور است. اگـر در بین انگشتان فشرده و له شود، بوی معطر و رزینی از آن استشمام می‌شود. برای منظورهای درمانی گل را باید زمانی از گیاه جدا کرد که در حال طراوت یعنی قبل از پلاسیده شدن باشند.

کاشت

 تکثیر این گیاه عمدتاً توسط بذر در بهار، تقسیم اندام زیرزمینی (ریشه راست) در پاییز و گـاه توسـط قلمـه سـاقه صورت می‌گیرد. ولی جهت تکثیر در سطح وسیع از بذر استفاده می‌شود. بذور ریز این گیاه را بایستی در عمق کم کشت نمود زیرا به دلیل کوچک بودن به کشت عمیق حساس هستند. معمولاً از کشت غیرمستقیم بذور استفاده می‌شود. در اواخر زمستان، بذرهای داخل خزانه، در پیت و بدون پوشش روی بستر کشـت می‌شوند. بـذرها در ۱۰-۲۸ روز جوانه می‌زنند. هنگامی‌که نشاها به ارتفاع ۱۰-۱۵ سانتی‌متر رسیدند می‌توان آن‌ها را به مزرعه منتقل کـرد. ایـن عمـل باید بلافاصله بعد از مساعد شدن هوا و رفع یخبندان صورت گیرد که به‌طور معمول مدت‌زمان لازم جهت انتقال نشـا از خزانـه بـه زمین اصلی ۴۵-۶۰ روز به طول می‌انجامد. فاصله ۳۰-۴۰ سانتی‌متری گیاهان از یکـدیگر بالاترین عملکرد را داشته است.

مراقبت و نگهداری

علف چای در مرحله خزانه به گیاه انگلی سس حساس و در ایـن مـورد بایـد بسیار مراقب بود و از بذور مرغوب استفاده کرد است. بسته به اقلیم و میزان گرمای هوا آبیاری، به‌صورت منظم به روش‌های سنتی بین ۷-۱۰ روز یک‌بار یا به‌صورت قطره‌ای برای این گیاه مناسب است. البته لازم به ذکر است که گیاه حدوداً یـک ماه پس از کاشت به میزان آب زیادی نیاز داشته و رطوبت خاک باید دائماً حفظ شود. مبارزه با آفات و امراض موجود در منطقه با روش‌های توصیه‌شده و دفـع علف‌های هرز در مراحل اول (قبل از کاشت و اوایل رویش) باید انجام شود.

برداشت

برداشت این گیاه در زمانی است که ۵۰ تا ۸۰ درصد گل‌ها باز شده‌اند یعنی در اواخر خرداد یا ابتدای تیرماه و ایـن عمل شامل قطع پیکره رویشی این گیاه از نزدیکی سطح زمین (۱۰-۲۰ سانتی‌متر بالای طوقه) است. برداشـت در حدود ۳-۴ بار به فاصله ۳-۵ روز تکرار شود، در طول سال می‌توان ۲ بار پیکر رویشی آن را برداشت کـرد. برداشـت در یک روز آفتابی صورت گرفته و محصول را بایستی به‌سرعت در محلی تاریک خشک نمود. سرشاخه‌های گل‌دار گیاه را باید بعد از برداشت به‌سرعت خشک کرد. برای این منظور می‌توان پـس از برداشـت در یک روز آفتابی آن‌ها را در سایه و محلی که هوا جریان داشته باشد و نور مستقیم خورشید به محصول نتابد پهن نموده یا در خشک‌کن استاندارد که دمای آن ۳۵-۴۵ درجه سانتی‌گراد است خشک کرد. در این حالت مـاده مؤثر گیـاه در زمان خشک شدن محفوظ می‌ماند. سپس آن‌ها را در گونی‌های کنفی و بهداشتی در انبار خنک نگهداری می‌نمایند. عملکرد این گیاه برای گیاهان تازه ۱۴-۱۶ تن در هکتار و ۲۰۰۰-۲۵۰۰ کیلوگرم ماده خشک در هکتار است کـه حداکثر عملکرد در سال سوم خواهد بود و بعد از سال چهارم عملکرد آن کاهش می‌یابد. اگر هدف برداشت، بـذر، باشـد باید هنگام رسیدن بوته‌ها که رنگ کپسول خاکی‌رنگ شدند اقدام به برداشت سرشاخه‌ها و جداسازی بذر نمود.

خواص

 علف چای گرفتگی صدا را باز می‌کند و خلط‌آور است.

 برای درمان مرض کزاز به کار می‌رود.

 درمان‌کننده اسهال و اسهال خونی است.

 از خواص علف چای درمان ضعف جنسی است.

 علف چای برای درمان درد دنبالچه بهترین دارو است.

 این گیاه ضد کرم معده و روده، ادرارآور و قاعده آور است.

 علف چای درمان‌کننده مننژیت است.

 علف چای برای درمان فلج به کار می‌رود.

 از خواص علف چای درمان زخم‌های عمیق، متعفن و التهابات پوستی است به این منظور برگ گیاه علف چای را بکوبید و یا روغن حاصل از گل این گیاه را روی محل زخم قرار دهید.

 ماده قرمزرنگی که در برگ‌های علف چای وجود دارد و با فشار دادن برگ‌ها از آن خارج می‌شود، برای التیام زخم‌ها و درمان سوختگی به کار می‌رود.

 از دیگر خواص علف چای درمان بی‌خوابی، سیاه‌سرفه و مننژیت است.

 دم‌کرده علف چای برای درمان افسردگی مفید است.

یکی از مهم‌ترین خواص علف چای تقویت سیستم ایمنی بدن و از بین بردن ویروس‌ها از جمله ویروس ایدز است. طبق آخرین تحقیقات علف چای می‌تواند ویروس‌ها را از بین ببرد. مدتی است که بیماران مبتلا به ایدز از این گیاه استفاده می‌کنند که سیستم دفاعی بدن آن‌ها را تقویت و علائم بیماری را تخفیف می‌دهد.

مضرات

تحقیقات دانشمندان نشان داده مصرف گیاه علف چای برای انسان درصورتی‌که در حد مجاز توصیه‌شده مصرف شود ایجاد عوارض پوستی نمی‌کند، مگر افرادی که دارای پوستی حساس باشند، لذا اشخاصی که نیاز به استفاده از خواص علف چای داشته و از این گیاه استفاده می‌کنند، باید حتی‌الامکان دور از تابش اشعه آفتاب باشند. قرار گرفتن پوست در معرض آفتاب پس از مصرف خوراکی این گیاه، ممکن است منجر به آسیب پوستی و درماتیت شود. در هوای مرطوب و آفتابی هرس کردن گیاه و چیدن برگ و گل باعث درماتیت تماسی می‌شود. علف چای با غذاهای دارای مقادیر زیاد تریپتامین مانند پنیر، داروی فلوکستین، مهارکننده MAO، داروهای ضد ایدز، داروهای قلبی حاوی دیگوگسین بهتر است مصرف نشود، چون ممکن است مقدار کمی اثرات آن‌ها را کاهش دهد.

نام فارسی	علف چای
نام انگلیسی	St John's wort
نام علمی	Hypericum perforatum
خانواده	Hypericaceae