بذر تنباکو (توتون)

این بذر به‌صورت عمده و با تماس تلفنی به فروش می‌رسد.

از توتون در تهیه سیگار و سیگار برگ استفاده می‌شود. این گیاه همچنین برای استفاده در چپق، پیپ و قلیان کاربرد دارد. اگرچه مصرف این گیاه به هر شکل برای جسم و روح انسان زیان‌آور است، ولی در اکثر نقاط جهان برای تولید دخانیات کشت می‌شود. نیکوتین و سایر آلکالوئیدهای توتون در تهیه آفت‌کش‌ها، قارچ‌کش‌های طبیعی، اسیدسیتریک، ویتامین ب ۶ و نیاسین کاربرد دارند. در صنایع داروسازی از مواد مؤثر این گیاه داروهای مسکن و آرام‌بخش و همچنین داروهایی برای ترک سیگار تهیه می‌شود. از توتون به‌عنوان یک منبع غذایی بالقوه می‌توان نام برد. تقریباً تمام اسیدهای آمینه شناخته شده در توتون وجود دارند و پروتئین آن ارزش غذایی ویژه‌ای دارد. توتون همه‌ساله در سطوح وسیعی در کشورهای آمریکا، چین، هند، برزیل و ژاپن کشت می‌شود.

گیاهی است یک‌ساله به ارتفاع یک تا ۲ متر (گاهی بیشتر) و پوشیده از تارهای چسبنده بسیار کوتاه که از کلیه اندام‌های آن بوی قوی و ناپسند استشمام می‌شود. این گیاه ریشه راست دارد که طول آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش بین ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متر بوده که در مناطق خشک به ۲۰۰ سانتی‌متر هم می‌رسد. برگ‌های توتون نسبتاً بزرگ و فاقد دم برگ و به اشکال قلبی شکل، تخم‌مرغی شکل نیزه‌ای شکل، خمیده (وسط برگ انحنا دارد) و یا صاف دیده می‌شود. ساقه آغوش، بیضوی و به رنگ سبز دارد. گل‌های آن نر – ماده و گلی رنگ است کاسه گل آن لوله‌ای شکل، منتهی به ۵ تقسیم نوک‌تیز (غالباً نامساوی) و جام گل آن قیفی شکل و ۳ مرتبه بزرگ‌تر از کاسه گل است. پنج پرچم دارد. میوه‌اش پوشینه، بیضوی و محتوی دانه‌های (بذر) بسیار است. بذر بسیار کوچک و کم‌وبیش بیضی‌شکل و رنگ آن قرمز تیره‌ای چنانچه بذرها در شرایط مناسبی نگهداری شوند تا ۱ سال قوه رویشی خود را حفظ خواهند کرد.

نیاز اکولوژیکی

توتون در اقلیم‌های مختلف قابلیت رشد را دارد ولی به‌منظور افزایش عملکرد آن باید از مناطق گرم استفاده کرد. درجه حرارت خاک نقش عمده‌ای در رویش بذر توتون دارد. دمای مطلوب برای جوانه‌زنی بذر توتون ۲۵ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد است. میانگین دما در مرحله رشد و نمو برگ‌ها ۲۰ درجه سانتی‌گراد مناسب است. در این مرحله تغییرات درجه حرارت نباید از ۱۰ درجه سانتی‌گراد بیشتر باشد. گیاه توتون به سرما حساس است ولی نشاءهای قوی برای مدتی قادر به تحمل (۱-) درجه سانتی‌گراد می‌باشد. نور سبب افزایش مقدار آلکالوئیدهای برگ توتون می‌شود. کشت این گیاه در مناطق ابری و یا زیر سایه درختان سبب کاهش شدید آلکالوئیدهای بخصوص نیکوتین خواهد شد، توتون اگر برای تولید سیگار کشت شود نور برایش مفید است و سبب افزایش کیفیت آن می‌گردد ولی اگر برای تولید سیگار برگ تولید شود کشت آن در مناطق سایه مناسب‌تر است و سبب تشکیل برگ‌هایی با سلول‌های نرم و لطیف می‌شود. آب فراوان و همچنین آبیاری کم سبب کاهش کیفیت توتون می‌شود. آب فراوان اگر چه سبب افزایش عملکرد برگ می‌شود ولی با کاهش نیکوتین و پروتئین برگ‌ها همراه است مناطقی که مقدار بارندگی سالانه آن زیاد است گیاهان را باید در مناطق شیب‌دار کشت کرد. در طول رویش گیاهان به ۳۶۰ تا ۴۵۰ میلی‌متر آبیاری نیاز دارند. گیاهان در مرحله رشد و توسعه برگ‌ها به مقادیر مناسبی آب نیاز دارند. برای تهیه توتون سیگار باید از خاک‌هایی با بافت سبک استفاده کرد. ارقام مختلف توتون به خاک‌های متفاوتی نیاز دارند. مثلاً خاک‌های شنی حاوی مقادیر کم یا متوسط ترکیبات هوموسی خاک‌های مناسبی برای کشت توتون رقم ویرجینیا (virginia) است. خاک‌های شنی حاوی مقادیر فراوان ترکیبات هوموسی خاک‌های مناسبی برای کشت ارقام بارلی و هاوانا است. خاک‌های خنثی یا کمی اسیدی برای کشت گیاهان رقم ویرجینیا و خاک‌های خنثی یا کمی قلیایی برای کاشت رقم بارلی مناسب‌تر است. PH خاک برای توتون بین ۲/۵ تا ۷ مناسب است.

آماده‌سازی خاک

در زمین‌هایی که توتون کشت می‌شود باید عاری از علف هرز و فاقد هرگونه سنگ و کلوخ باشد. تا ریشه بتواند به سهولت در خاک گسترش یابد. خاک باید رطوبت را به‌اندازه کافی در خود نگه دارد و از زه کشی مناسبی نیز برخوردار باشد. در فصل پائیز با افزودن ۲۰ تا ۲۵ تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده به خاک شخم مناسبی زده می‌شود عمق شخم بستگی به بافت خاک شرایط اقلیمی بین ۲۰ تا ۳۵ سانتی‌متر مناسب است سپس کودهای شیمیایی موردنیاز (از قبیل پتاس، ازت، فسفر) به خاک اضافه می‌شود. پس از شکستن کلوخ‌ها زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کشت گیاه آماده می‌کنند. چنانچه توتون در خاک‌های سنگین کشت شود ازت موردنیاز نصف مقداری است که در خاک‌های سبک شنی کشت می‌گردد. ۲۰ تا ۲۵ درصد ازت موردنیاز هنگام آماده‌سازی خاک در فصل پائیز و بقیه در فصل بهار به‌طور سرک در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. فسفر در خاک‌های سنگین به‌سختی شسته می‌شود ازاین‌رو می‌توان تمام فسفر موردنیاز گیاه را در فصل پائیز به خاک اضافه کرد. درحالی‌که در خاک‌های سبک شنی نیمی از فسفر در فصل پائیز و بقیه در فصل بهار باید به خاک اضافه شود. در خاک‌های سنگین ۶۰ تا ۷۰ درصد پتاس در فصل پائیز و ۳۰ تا ۴۰ درصد بقیه در فصل بهار باید در اختیار گیاهان قرار گیرد. ولی در خاک‌های سبک شنی تمام پتاس در اوایل بهار قبل از انتقال نشاءها به زمین اصلی باید به خاک اضافه شود. خاک خزانه‌هایی که برای تولید نشاء مورداستفاده قرار گیرد باید حداقل ۱۰ تا ۱۵ درصد ترکیبات هوموسی داشته باشد. هر یک‌صد کیلوگرم خاک خزانه باید حاوی ۲۰۹ میلی‌گرم ازت، ۵۰ تا ۸۰ میلی‌گرم اکسید فسفر و ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم اکسید پتاس باشد. این عناصر باید تا عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متری خاک خزانه وجود داشته باشند.

تاریخ و فواصل کاشت

توتون بهتر است با گیاهانی مانند گندم، شبدر و ذرت به تناوب کشت شوند توتون را می‌توان چند سال متوالی در یک زمین کشت کرد و کشت متوالی برای چند سال در یک زمین بلامانع است. زمان مناسب برای کاشت بذر در خزانه به شرایط اقلیمی منطقه بستگی دارد. بذرهای توتون را می‌توان از اوایل زمستان تا اواسط بهار در خزانه کشت نمود. بذرها به‌صورت دست پاش یا ردیف‌هایی به فاصله دو سانتی‌متر کشت می‌شوند. مقدار بذر به نوع گیاه، روش کاشت و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. به‌طورکلی برای هر مترمربع به یک گرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است. نشاءها را در مرحله پنج تا هفت برگی (از اواسط بهار) می‌توان به زمین اصلی منتقل کرد. در این مرحله ارتفاع نشاءها بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر است. فاصله ردیف‌های کاشت بستگی به رقم و شرایط اقلیمی و وضعیت آفتاب دارد. نشاءها در ردیف‌هایی به فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتی‌متر و فاصله دو بوته در طول ردیف ۴۰ سانتی‌متر در زمین اصلی باید کشت شوند چنانچه هوا ابری و نور کم باشد بوته‌ها در زمین اصلی در ردیف‌هایی به فاصله ۱۰۰ تا ۱۱۷ سانتی‌متر و فاصله دو بوته در طول ردیف ۳۵ تا ۵۰ سانتی‌متر باید کشت شوند. چنانچه بوته‌ها تراکم کمتری داشته باشند. بر اثر استفاده از نور بیشتر مقدار نیکوتین برگ‌ها افزایش می‌یابد.

کاشت، داشت و برداشت

کاشت و تکثیر توتون توسط بذر و به‌طور غیرمستقیم انجام گیرد (کشت مستقیم به علت کوچک بودن بذر توتون امکان‌پذیر نیست). در کشت غیرمستقیم از خزانه زیر پلاستیک استفاده می‌شود. در سطوح وسیع کشت عرض چنین خزانه‌هایی ۵/۷ متر و در سطوح کم، عرض آن‌ها بین ۵/۴ تا ۶ متر مناسب است. برای هر هکتار زمین به ۵۰ تا ۷۰ مترمربع خزانه نیاز است در هر مترمربع فضای خزانه می‌توان ۷۰۰ تا ۹۰۰ نشاء تولید کرد. پس از کاشت به ضخامت ۳/۰ تا ۵/۰ سانتی‌متر روی بذرها را باید خاک نرم پوشاند. دمای داخل فضای خزانه توسط بخاری‌های مخصوص یا روش‌های دیگر (استفاده از خاک اره کاه، گندم یا جو) تثبیت نمود. روزهایی که هوا گرم و آفتابی باشد باید پوشش‌های پلاستیکی را به مدت سه تا چند ساعت جمع کرد و پس از آبیاری روی بستر کشت را مجدداً پوشاند تا سبز شدن بذرها، باید مرتباً آبیاری نمود. سه هفته پس از سبز شدن می‌توان به برچیدن پوشش‌های پلاستیکی اقدام نمود. رویش گیاه توتون شامل دو مرحله است. مرحله اول، از بدو رویش بذر تا تشکیل دومین برگ‌های حقیقی که کلاً ۱۲ تا ۱۵ روز طول می‌کشد. تنظیم درجه حرارت خزانه (بین ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد) و آبیاری باید موردتوجه قرار گیرد. آبیاری منظم و وجین علف‌های هرز سطح خزانه امکان هماهنگی در رویش بذرها را فراهم می‌سازد. نشاءها در خزانه ممکن است به عوامل بیماری‌زای قارچی مانند سفیدک دروغی و سفیدک سطحی آلوده شوند علیه این بیماری‌ها می‌توان از مخلوط ۱/۰ درصد ردومیل (Redomil – zineb) و یا از محلول ۱/۰ تا ۵/۰ درصد فونوازدل به فاصله هر ده روز استفاده کرد. گیاهان خزانه را ۸ تا ۱۰ روز قبل از انتقال باید آبیاری نمود. سپس بوته‌ها را به همراه مقداری خاک از خزانه خارج نمود و ظرف حداکثر هشت هفته به انتقال آن‌ها به زمین اصلی اقدام کرد در زمین اصلی یک هفته پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی جهت سهولت در تهویه خاک و مبارزه با علف‌های هرز خاک بین ردیف‌ها و فواصل بوته‌ها را باید برگردان کرد. بهتر است عمل برگردان کردن خاک را دو تا سه مرتبه (قبل از بسته شدن ردیف‌ها بر اثر رشد گیاهان) انجام داد. برای مبارزه با سفیدک سطحی و سفیدک دروغی در زمین اصلی می‌توان هر ۱۴ تا ۱۶ روز یک‌بار از قارچ‌کش‌هایی مانند ردومیل – زینب به مقدار دو کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. برای مبارزه با شته سبز و تریپس توتون می‌توان از سم دی متوات ۴۰ درصد و پریمور به مقدار ۳/۰ کیلوگرم در هکتار یا سایر سموم مناسب استفاده کرد. برای افزایش کمی و کیفیت توتون (مزه و بو و خاصیت آتش پذیری) پس از تشکیل گل باید آن را از ناحیه زیر گل‌آذین به همراه دو تا سه برگ قله‌ای قطع کرد این عمل را گل زنی می‌گویند عمل گل زنی سبب می‌شود تا برگ‌ها بزرگ‌تر شده و سریع‌تر به‌اندازه نهائی خود برسند زمان مناسب برای گل زنی هنگامی است که ۵۰ درصد گیاهان به غنچه رفته باشند شاخه‌های فرعی که از زاویه منشعب می‌شوند نیز باید قطع گردند قطع ساقه‌ها در بهبود کیفیت برگ توتون بسیار مؤثر است. عمل گل زنی معمولاً یک‌بار ولی قطع شاخه‌های فرعی ممکن است چند بار صورت گیرد. قطع گل و ساقه‌های فرعی با دست یا ماشین‌های مخصوص امکان‌پذیر است. برای قطع شاخه‌های فرعی می‌توان از مواد شیمیایی مخصوص نیز استفاده نمود. مرحله دوم: از بدو تشکیل سومین برگ حقیقی تا انتقال نشاءها به زمین اصلی است این مرحله ۲۵ تا ۳۰ روز به طول می‌انجامد. رویش گیاه در این مرحله سریع‌تر از مرحله اول است در این مرحله گیاهان به آب زیادی نیاز دارند. وقتی نشاءها پنج‌برگی شدند می‌توان آن‌ها را زمین اصلی منتقل کرد. نشاء کاری: اواسط بهار (اوایل اردیبهشت تا اوایل خرداد) هنگامی‌که بوته‌ها پنج تا هفت برگی شدند نشاءها را می‌توان به زمین اصلی منتقل نمود. چند روز قبل از انتقال نشاءها به زمین اصلی پوشش‌های پلاستیکی خزانه را جمع‌آوری می‌کنند تا نشاءها با هوای محیط طبیعی خود سازگار شوند. قبل از انتقال نشاءها بستر خزانه را باید آبیاری کرد تا هنگام خارج کردن نشاءها از خاک ریشه آن‌ها به علت خشکی قطع نشود. نشاء کاری صبح زود یا عصر هنگامی‌که هوا خنک است انجام می‌گیرد. نشاء کاری در سطوح وسیع با ماشین نشاء کار انجام می‌گیرد. پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی بلافاصله باید آن‌ها را آبیاری نمود. مدتی پس از نشاء کاری باید عمل واکاوی را انجام داد و با مشاهده بوته‌های خشک شده بوته‌های جدید را جایگزین آن‌ها نمود.

در خزانه به‌منظور جلوگیری از رشد و توسعه علف‌های هرز و همچنین از بین رفتن عوامل بیماری‌ها، خاک خزانه را باید با موادی مانند وابام (Vapam) یا متیل بروماید (Methyl bromide) و همچنین با استفاده از قارچ‌کش‌های مانند فوندازول (Fundazol)(به مقدار ۲ گرم در هر مترمربع) و مخلوط ردومیل – زینب (Redomil – zineb) به مقدار ۵ گرم در هر مترمربع ضدعفونی کرد. این عمل باید تا ضخامت ۵ سانتی‌متر از سطح خاک انجام گیرد. پس از کاشت بذر سطح خزانه را با ضخامت مناسب (۳/۰ تا ۵/۰ سانتی‌متر) توسط ماسه بسیار نرم یا خاک برگ باید پوشاند.

عمل برگ چینی از اواخر بهار (خرداد) آغاز می‌شود و طی چند مرحله تا اواخر شهریور انجام می‌گیرد رنگ‌های برگ‌های رسیده سبز تیره و رگبرگ اصلی روشن و کم‌وبیش براق می‌شود. عمل برگ چینی بهتر است صبح زود و یا بعدازظهر که هوا خنک است انجام گیرد. رشد برگ‌های توتون به‌صورت هم‌زمان صورت نمی‌گیرد. ابتدا برگ‌های پائینی می‌رسند و به‌طرف بالا ادامه می‌یابد. ازاین‌رو در طول سال چهار تا پنج نوبت می‌توان برگ‌ها را برداشت کرد. هر ۵ تا ۱۰ روز عمل برگ چینی را می‌توان تکرار کرد. برگ‌ها ممکن است تحت تأثیر عوامل متعدد اقلیمی مانند تأخیر در کاشت، سرد بودن هوا، بارندگی زیاد و یا ازت فراوان با تأخیر برسند و یا ممکن است رویش گیاهان با سرمای پائیز مواجه و دچار سرمازدگی شوند. در این حالت جهت تسریع در رسیدن برگ‌ها می‌توان از محلول شیمیایی رول – فراکت (Rol – Fruct) به مقدار ۵/۲ لیتر در هکتار به‌صورت محلول‌پاشی استفاده کرد. برداشت برگ‌ها در سطوح کوچک است با دست ولی در مقیاس وسیع با ماشین‌های مخصوص برداشت برگ توتون انجام می‌گیرد. پس از برداشت برگ‌ها آن‌ها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن باید خشک کرد قبل از خشک کردن برگ‌ها را باید برای این منظور آماده کرد بدین منظور چند سانتی‌متر بالاتر از محل انتهای برگ، به‌وسیله سوزن آن‌ها را به نخ‌های نسبتاً ضخیمی به طول ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر متصل می‌کنند این عمل را اصطلاحاً نخ کشی نام دارد. عمل نخ کشی باید طوری باشد تا حتی‌الامکان برگ‌ها مقابل یکدیگر قرار گیرند خشک کردن برگ‌های توتون به روش طبیعی احتیاج به زمان طولانی (۲۵ تا ۴۰ روز) دارد ولی با استفاده از خشک‌کن‌های الکتریکی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ ساعت عمل خشک کردن طول کشد.