نشا به لیمو

گیاه به لیمو با نام علمی Lippia citriodora از خانواده Verbenaceae، گیاهی بومی شیلی، پرو و آرژانتین است. به لیمو گیاهی است درختچه‌ای شکل با ارتفاع نیم متر تا ۲ متر. بوته ایست چندساله که عطر لیمو را داراست و با لمس برگ آن این بو تشدید می‌شود. به سرمای زیر صفر حساس است. برگ‌های این گیاه ساده و خشن است که به‌صورت جمعی شکل می‌یابند، این گل‌ها از خارج سفید است و از داخل مایل به رنگ آبی است.

پرمصرف‌ترین کشور برای مصرف این گیاه آمریکای جنوبی است. در سایر نقاط اصولاً از سانس آن استفاده می‌شود. مصرف به لیمو به‌عنوان گیاهی با خواص دارویی قدمت چندانی ندارد و به‌تازگی موردتوجه قرار گرفته شده است. روغن به لیمو حاوی مواد سازنده‌ی آنتی‌اکسیدان مانند گرانول، نرول، ورباسکوزید و سیترال است. برگ خشک‌شده‌ی به‌ لیمو قابلیت دم‌کردن نیز دارد و به‌عنوان یکی از دم‌نوش‌های گیاهی با خواص مفید درمانی برای بخش‌های مختلف بدن و فرایند سوخت‌وساز استفاده می‌شود. دلیل نام‌گذاری این گیاه به دلیل شباهت بسیار نزدیک به بوی لیمو است. برگ‌ها را در اواخر تابستان جمع‌آوری می‌کنند. پودر برگ گیاه به لیمو به رنگ سبز مات و دارای بوی معطر، طعم آن تند و کمی تلخ است. برگ و اسانس آن را باید دور از نور، در جای خنک و سربسته نگهداری کرد.

امروزه به علت زیبایى و عطر دلپذیرى که به لیمو دارد در غالب نواحى گرم و معتدل مانند نواحى مدیترانه‌ای اروپا پرورش می‌یابد. در ایران هم نمونه‌هایی از آن را آورده و در استان‌های شمالى و باغ‌ها کشت داده‌اند. گونه‌های بومی‌ای نیز از جنس Lippia در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری کشورمان وجود دارند. این درختچه به سرمای چند درجه زیر صفر (به لیمو گیاهی است که تا (۵-) درجه سانتی‌گراد تحمل کند) حساس است و در شمال کشور در هوای آزاد به‌خوبی رشد می‌کند و در نقاط سردسیر در گلخانه نگهداری می‌شود.

به لیمو برای رشد به هوای گرم، نور فراوان و رطوبت بالا نیاز دارد و به سرما حساس است. برای رشد به خاک‌هایی با بافت سبک و لومی و عمیق با زهکشی خوب نیازمند است و pH خاک مناسب برای این گیاه ۶٫۵ تا ۷ ذکرشده است. در واقع به آب‌وهوای آفتابی، ملایم و مصون از بادهای شدید نیاز دارد. به لیمو در مناطق آب و هوایی گرم و مرطوب و در مناطقی که از بادهای گرم و سوزان تابستان در امان باشد، رشد و نمو می‌کند. در ایران آن را می‌توان در جنوب فارس، شمال هرمزگان، جنوب غربی استان مرکزی، شمال خراسان، جنوب مازندران، مرکز گلستان و شرق گلستان کشت دارد.

تکثیر

جنسی: این گیاه به علت عدم جوانه‌زنی بذور، با بذر تکثیر نمی‌شود.

غیرجنسی: تکثیر غیرجنسی از طریق قلمه، خوابانیدن و پاجوش است. قلمه گیری یا خوابانیدن را می‌توان از بعد از بهار در خزانه یا در صورت شرایط مساعد هوا در فضای آزاد انجام داد. البته قلمه گیری در اواخر پاییز توصیه شده که زمان مناسبی است و کاهش هزینه را در بردارد، زیرا با یک پوشش پلاستیکی بستر قلمه گیری ابتدایی می‌توان گیاه را تکثیر کرده و برای اول بهار به رشد مطلوب برسانیم. قلمه بعد از ۳ تا ۴ ماه از زمان قلمه گیری آماده انتقال به زمین اصلی است. زمان کاشت در زمین اصلی بعد از خطر یخبندان بهاره است که باید توجه داشت به لیمو به انتقال بسیار حساس است و بهتر است بعد از گلدانی کردن و یا داشتن امکانات بعد از یک سال از قلمه گیری آن‌ها را به زمین اصلی منتقل کنیم. تعداد قلمه‌های موردنیاز با توجه به فواصل کشت که اشاره خواهد شد، بین ۱۷۰۰۰ تا ۶۲۵۰۰ قلمه است.

روش تکثیر گیاه دارویی به لیمو به روش قلمه

۱- ابتدا در اواسط فصل رویشی شاخه‌های سالم و حدوداً ۱۵ سانتیمتری به لیمو را از گیاهان مادری جدا می‌کنیم. بایستی از شاخه‌هایی استفاده کنیم که دارای برگ‌های سالم و بزرگ می‌باشند. این ویژگی باعث افزایش بهره‌وری قلمه‌ها خواهد شد. شاخه‌های موردنظر از زیر گره برگی جدا خواهند شد. محل جدا کردن ساقه جهت قلمه زدن بسیار اهمیت دارد این عمل باعث افزایش گیرایی و ریشه دهی به خاطر وجود مریستم­های خفته ریشه‌زایی در زیر گره برگی می‌شود.

۲- برگ‌های پایینی شاخه تهیه شده از قلمه مادری تا ارتفاع ۷ سانتیمتری هرس می‌شوند.

۳- گلدان‌ها یا بسترهای کشت از خاک مرغوب پر شده و تا زمانی که از آب اشباع شوند مورد آبیاری قرار می‌گیرند.

۴- ابتدا با وسیله‌ای میله مانند یا انگشت حفره‌ای درون بستر کشت ایجاد کرده و شاخه‌های تهیه شده برای قلمه‌زنی درون گلدان یا بستر کشت فرو برده می‌شوند. درون هر گلدان به قطر ۱۰ سانتیمتر دو عدد قلمه و درون هر گلدان به قطر ۱۵سانتی‌متری ۳ عدد قلمه جاگذاری می‌گردد. فاصله حفره‌ها از همدیگر ۵ سانتیمتر است.

۵- بعد از گذاشتن قلمه‌ها به کمک دست خاک اطراف قلمه را سفت کرده یا می‌فشاریم.

۶- بعد از جاگذاری قلمه‌ها پوشش پلاستیکی را بر روی گلدان‌ها کشیده و آن‌ها در مقابل نور غیرمستقیم قرار می‌دهیم. این عمل جهت افزایش رطوبت محیط اطراف قلمه‌ها است.

۷- بسترهای حاوی قلمه‌ها هر روز بایستی آبیاری گردند. بدین منظور هر روز در زمان مشخصی پوشش پلاستیکی را کنار زده و پس از آبیاری دوباره پوشش را ایجاد می‌کنیم. در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای نیازی به این کار نمی‌باشد. بهترین روش آبیاری برای ریشه‌دار کردن قلمه‌های به لیمو سیستم میست یا مه پاشی است.

۸- رشد برگ‌های جدید در طول مراحل رشد قلمه به لیمو نشان‌دهنده آغاز فعالیت ریشه‌زایی می‌باشد.

۹- یک هفته بعد از ظهور اولین برگ‌های به لیمو، پوشش پلاستیکی به‌صورت نیمه کنار زده می‌شود تا شرایط برای سازگاری بیشتر قلمه‌های ریشه‌دار شده با شرایط رطوبتی کم فراهم آید. دو هفته بعد از ظهور اولین برگ‌ها کل پوشش پلاستیکی را کنار زده می‌شود.

۱۰- در آخرین مرحله هر قلمه ریشه‌دار شده به گلدان‌های ۱۵ سانتیمتری انتقال داده می‌شود و بعد از یک هفته یا کمی بیشتر می‌توان گلدان‌ها را به فضای آزاد انتقال داد.

کاشت، داشت و برداشت

این گیاه به‌عنوان یک گیاه دارویی- معطر و زینتی کشت می‌شود. نیاز اصلی غذایی ۲۰۰-۱۵۰ کیلوگرم کود ازته، ۳۰۰-۲۵۰ کیلوگرم کود فسفر و ۱۰۰-۸۰ کیلوگرم در هکتار کود پتاس است که کودها را قبل از کشت به خاک افزوده و شخم می‌زنیم. فواصل کشت در اسلونی با بهترین مواد مؤثره cm ۴۰*۴۰ توجیه شده است که در هر ۱۰۰مترمربع می‌توان ۸/۱۱ کیلوگرم برگ خشک و ۳/۱۱۹میلی‌لیتر اسانس به دست آورد که با این فواصل حدود ۶۲۵۰۰ قلمه نیاز می‌باشد؛ اما در کشت مکانیزه و استفاده از حداقل ادوات کشاورزی و تحقیقات دیگر فواصل کشت ۱۲۰-۵۰*۸۰-۴۰ در نظر گرفته‌اند که قلمه موردنیاز حدود ۱۷۰۰۰ تا ۳۱۵۰۰ قلمه است. سیستم آبیاری را به‌صورت فارو، قطره نیمه متحرک انجام داد.

نیاز آبی گیاه با توجه به فاکتورهای نیاز آبی بین ۵-۱۰ روز اعلام کرده‌اند. به لیمو به غرقابی شدن نسبتاً حساس است. بیماری خاصی برایش گزارش نشده است ولی دو آفت کنه هنگام نگهداری در گلخانه گزارش شده است. در پاییز بعد از برگ‌ریزان بهتر است گیاه از ۱۰ تا ۱۵سانتی‌متر طوقه، هرس شود. در زمستان‌های سرد برای جلوگیری از سرما زدن ریشه و گیاه بایستی روی اندام گیاهی را با برگ و کاه و کلش کاملاً بپوشانیم. اگر گیاه دچار سرمازدگی شد، با آبیاری و کوددهی مناسب و به‌موقع می‌توان امیدوار به جوانه‌زنی تأخیری گیاه بود.

برداشت گیاه را در سال می‌توان ۲ تا ۳ بار انجام داد. در ماه‌های خرداد، مرداد و مهر که تعداد دفعات برداشت با توجه به شرایط تغییر می‌کند. بیشترین مواد معطر گیاه در زمان گلدهی است و برداشت از برگ‌های بالایی بهتر است صورت گیرد. برگ‌ها را باید در هوای آفتابی که بیشترین اسانس و عدم وجود شبنم است، برداشت نمود. برگ‌ها در هنگام جمع‌آوری نباید پاره شود. برگ‌ها را برای نگهداری در انبار بایستی حداکثر در دمای ۳۵ درجه سانتی‌گراد خشک کرد. در هر ۱۰۰ گرم برگ خشک از ۸۱/۰ تا ۱۹/۱میلی‌متر اسانس به دست آمده بود. عملکرد برگ خشک در هکتار برابر ۱۲۰۰ کیلوگرم است. به علت هرس کلی گیاه، می‌توان به‌خوبی گیاه را تا ۸ و ۹ سالگی برداشت اقتصادی نمود، البته تحقیقی در دست نیست. از هر ۱۰۰ کیلوگرم برگ خشک به مقدار معادل ۵۱۰ گرم اسانس به دست می‌آید.

ترکیبات یا مواد مؤثره

به لیمو دارای ۹/۰ تا ۵/۱ درصد اسانس که شامل سیترال citral، سینوئل cineol لیمونن limonen، جیرانیول geraniol است که این گیاه دارای موسیلاژ، تانن و فلاونوئیدها می‌باشد و عاری از آلکالوئیدها هستند. اسانس به لیمو مراکش، از برگ گیاه با روش تقطیر با بخار به دست می‌آید.

از لحاظ ارزش دارویی گیاه به لیمو نسبت به بادرنجبویه از سهم بیشتری از لحاظ کیفی برخوردار است. به علت رفع اختلالات حرکت دوده‌ای روده و معده به‌طور عالی بعلاوه خاصیت آرام‌بخشی و رفع افسردگی می‌باشد و خاصیت آرام‌بخشی و هاضمه به لیمو به علت وجود لیمونن است.

قسمت مورداستفاده: برگ و اسانس

آفات به لیمو در گلخانه

به لیمو گیاه بسیار حساسی است. برگ‌های ظریف آن اغلب مورد هجوم دو نوع آفت قرار می‌گیرد. پروانه سفید گلخانه و کنه تار عنکبوتی از مهم‌ترین آفات گلخانه‌ای گیاه به لیمو در گلخانه به شمار می‌آیند. مبارزه با هر کدام از این آفات به دلیل حمله به بافت سبز برگ و کاهش کارایی فتوسنتز بسیار با اهمیت و ضروری می‌باشد.

خواص

سابقه‌ای طولانی در مصرف به لیمو در جنوب امریکا وجود دارد. اعتقاد بر این است که در زمان‌های قدیم، قوم اینکاها اولین کسانی بودند که خواص سودمندش را کشف کردند. به لیمو امروزه به‌عنوان یک طب سنتی به‌طور گسترده‌ای مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این بخش خواص و فواید به لیمو برای سلامتی را آورده‌ایم.

۱٫ به لیمو برای سم‌زدایی و تقویت ایمنی

سم‌زدایی یک فرایند ثابت و حیاتی برای از بین بردن رادیکال‌های آزاد و حفظ سلامتی است. نوشیدن چای به لیمو می‌تواند فرآیند سم‌زدایی را تحریک کند. تحقیقات نشان داده است که به لیمو بسیار غنی از ترکیبات فنلی است. ترکیبات فنولی آنتی‌اکسیدان‌های قوی هستند که از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند. ترکیبات فنلی به کاهش اکسیداتیو استرس از طریق کمک به سم‌زدایی بدن و خنثی‌سازی اثرات مضر رادیکال‌های آزاد کمک می‌کند این کار بدن را سالم نگه می‌دارد و باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود. مشخص شده است که چای به لیمو، فعالیت آنتی‌اکسیدانی قابل مقایسه‌ای با چای سبز بدون تلخی است به‌عنوان بهترین نوع از گیاهان، نوروپروتیک مانند، جینسنگ و کورکوما، خواص مشابهی در رادیکال آزاد دارد. چای به لیمو را می‌توانید به‌عنوان یک چای ضدالتهابی و ترمیم‌کننده در طول روز بنوشید، اما مصرفش در طول شب بسیار قوی است.

۲٫ جلوگیری از آسیب عضلانی در طول ورزش با به لیمو

مطالعات نشان داده‌اند که ویژگی‌های منحصربه‌فرد به لیمو می‌تواند به جلوگیری از آسیب عضلانی در ورزشکاران در هنگام مصرف مکمل‌ها قبل از تمرین کمک کند. خواص آنتی‌اکسیدانی به لیمو همراه با توانایی آن برای سرکوب التهاب است که به پیشگیری از آسیب و بهبود بافت ماهیچه مرتبط است. استفاده از به لیمو به‌عنوان یک مکمل، قبل از تمرین رشد و یا تقویت عضله مفید است.

۳٫ کاهش استرس با چای به لیمو

به لیمو یک آرام‌بخش مؤثر است. زمانی برای خودتان اختصاص دهید و از یک فنجان چای خوشمزه لذت ببرید که باعث می‌شود تنشتان را از بین ببرد و باعث کاهش استرس می‌شود. اما اجزای موجود در به لیمو، اثر آرام‌بخش کننده را تقویت می‌کند و بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد و به کاهش تنش عضلانی کمک می‌کند. این ویژگی‌های آرام‌بخش، باعث بهبود اعصاب، اضطراب و استرس می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که ورباسکوزید، یک جزء بیولوژیکی در برگ به لیمو، عنصر اصلی است که مسئول خواص بهبود استرس و اضطراب است.

۴٫ به لیمو تقویت و بهبود هضم

در بسیاری از فرهنگ‌ها، چای به لیمو از لحاظ تاریخی مدت‌هاست برای تقویت هضم مناسب است مانند سایر گیاهانی که به خاطر خواص هضم مفید شناخته شده‌اند، به لیمو می‌تواند شکم شما را از طریق خواص ضداسپاسم هایش تقویت و از آن محافظت کند. به این معنی است که دستگاه گوارش را آرام می‌کند. با انجام این کار، می‌تواند باعث کاهش علائمی از جمله سندرم روده تحریک‌پذیر، سوءهاضمه، گرفتگی و یا نفخ شود، اجازه می‌دهد تا دستگاه گوارش به‌خوبی عمل کند.

۵٫ کمک به خواب با به لیمو

بسیاری از اثرات آرام‌بخش به لیمو به‌عنوان کمکی برای اختلالات خواب، مانند؛ بی‌خوابی استفاده می‌شوند. خواص مشابهی که باعث کاهش تنش و استرس می‌شود، بدن و ذهن را آرام می‌کند و باعث یک خواب خوب می‌شود. به لیمو همچنین غنی از ملاتونین است، هورمونی در بدن که مسئول ریتم شبانه‌روزی است. تولید آن توسط تاریکی شب تحریک می‌شود و موجب خواب‌آلودگی می‌شود. نوشیدن چای به لیمو یک راه طبیعی برای کمک به افزایش مقدار تولیدی ملاتونین در بدن شما می‌شود. توانایی به لیمو برای تسکین و آرامش، غنی از ملاتونین است و کمبود کافئین باعث می‌شود که نوشیدنی‌ای ایده آل باشد، می‌تواند بدن و ذهن را آرام کند تا بتوانید در شب خوابی آرام داشته باشید.

۶٫ به لیمو ضدالتهاب

عناصر بیولوژیکی در به لیمو نشان داده شده است که دارای خواص ضدالتهابی خوبی هستند. خواص آنتی‌اکسیدانی این گیاه نیز برای کاهش اثرات التهابی عناصر اکسیداتیو مفید می‌باشند این توانایی به لیمو برای کاهش التهاب، می‌تواند به‌عنوان‌مثال کمک به کاهش درد مفاصل و سایر بیماری‌های التهابی کند.

۷٫ چای به لیمو روشی محبوب و طبیعی برای لاغری

البته نوشیدن چای، بدون قند، به‌طورکلی به‌عنوان بخشی از یک برنامه برای کاهش وزن، مفید است. مخصوصاً به لیمو که برای این کار مناسب است. نشان داده شده است که سرکوب اشتها، نیاز به محدود کردن گرایش‌های غیرقابل مقاومتی برای تنقلات و یا شیرینی‌هاست؛ بنابراین چای به لیمو را بین وعده‌های غذایی خود بنوشید تا به شما کمک کند که به رژیم غذایی خود برسید و به هدف لاغری خود را تحقق ببخشید. علاوه بر خواصی برای مهار طبیعی اشتها که مانع از پرخوری می‌شود، چای به لیمو نیز باعث سوختن چربی، تحریک تجزیه سلولیت و تنظیم متابولیسم می‌شود.

۸٫ به لیمو برای مبارزه با تب

از لحاظ علمی اثبات شده است که به لیمو، حاوی مواد فعال بیولوژیکی به همراه خواص ضد تب است، یعنی مواد شیمیایی که تب را کاهش می‌دهند بنابراین جای تعجبی نیست که در پزشکی بومی آمریکای جنوبی، به لیمو دارای تاریخچه‌ای طولانی به‌عنوان یک گیاه مورد اعتماد برای کاهش تب است. توانایی به لیمو برای کاهش تب همراه با خواص ترمیمی و آنتی‌اکسیدانی آن، آن را به‌عنوان یک چای عالی برای مبارزه با دمای بالا و تب تبدیل کرده است.

۹٫ به لیمو مسهل دفع

آخرین مزیت سلامتی به لیمو به‌عنوان یک مسهل دفع‌کننده طبیعی است. به دفع ادرارآور کمک می‌کند تا مخاط را از بین ببرد و تراکم را در دستگاه‌های تنفسی پاک کند.

عوارض جانبی به لیمو

به لیمو برای اکثر افراد بعد از نوشیدن نوشیدنی‌های الکلی مشکلی ندارد. همچنین به نظر می‌رسد زمانی که دارو مصرف می‌شود نیز ایمن است، در برخی افراد ممکن است باعث تحریک پوست (درماتیت) شود.

احتیاط‌های ویژه و هشدار در مورد مصرف به لیمو

بارداری و شیردهی: در مورداستفاده از به لیمو، در دوران بارداری و شیردهی صرف‌نظر کنید و از آن اجتناب کنید.

بیماری کلیه: مقدار زیاد به لیمو ممکن است کلیه‌ها را تحریک کند و بیماری کلیوی را بدتر کند، اگر مشکلات کلیوی دارید، مقدار زیادی به لیمو استفاده نکنید.

نام فارسی	به لیمو
نام انگلیسی	Lippia
نام علمی	Lippia citriodora
خانواده	Verbenaceae