بذر گلپر

گلپر گیاهی است چندساله که منشأ آن شمال غربی هیمالیا گزارش شده و به‌عنوان طعم‌دهنده در غذاها و برخی از نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود. گیاه گلپر سابقه طولانی در استفاده به‌عنوان چاشنی، دارو و چای دارد. کاشت و پرورش گلپر، تنوع مزه گیاهان باغ شما را افزایش می‌دهد. این گیاه دارای ریشه مخروطی، مستقیم، کم‌وبیش منشعب و به رنگ سفید مات است. ساقه مستقیم، استوانه‌ای شکل، منشعب، شیاردار، کم‌وبیش پوشیده از کرک است. ارتفاع این گیاه متفاوت بوده و بین 75 تا 150 سانتی‌متر است. گل به رنگ سفید، با گلبرگ‌های چاک‌دار است و تعداد انشعاب‌های چتر، 20 تا 25 عدد است. قطر چتر، بین 3 تا 16 سانتی‌متر است. انشعاب‌های چتر نامساوی‌اند و براکتئول ها به‌صورت رشته‌ای و کشیده مشاهده می‌شوند. میوه فندقه، پهن، به طول 12 تا 15 میلی‌متر و عرض آن 6 تا 7 میلی‌متر است. ریشه گیاهان جنس هراکلیوم، محتوی کومارین های مختلفی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از امپراتورین، هراکلین، ایزوهراکلنین، هراکلنول، 8 –گرانوکسی ایزوپزورالین و برگاپتن. این مواد تحت یک سری واکنش‌های شیمیایی در ریشه گیاه، به گزانتوتوکسین تبدیل می‌شوند. کاشت گلپر به فضای زیادی نیاز دارد و بوته آن به عرض 30 تا 120 سانتی‌متر گسترش پیدا می‌کند. گیاه گلپر به‌سادگی توسط بذر یا تقسیم ریشه قابل‌کشت است.

گیاه گلپر را معمولاً خشک کرده و به‌عنوان چاشنی در غذاها یا به‌صورت دم‌نوش استفاده می‌کنند. گل‌های چتر مانند گلپر نمای زیبایی دارند اما فقط هر دو سال یک‌بار به وجود می‌آیند و بعد از گل دادن، معمولاً کل گیاه می‌میرد. گل‌های چتری معمولاً سفیدرنگ یا سبزرنگ هستند و بعد از پژمرده شدن آن‌ها، دانه‌ها از اسپوک گل‌ها آویزان می‌شوند. گلپر عطر و بوی تند و طعم شیرینی دارد که موردعلاقه افراد زیادی می‌باشد. ریشه، برگ و دانه‌های گلپر همگی مفید هستند و خواص زیادی دارند.

کاشت

خاک‌هایی با بافت سبک برای رویش این گیاه مناسب‌اند، زیرا رشد ریشه در چنین خاک‌هایی بهتر انجام می‌گیرد. افزودن کودهای حیوانی یا خاک‌های جنگلی حاوی مقدار فراوان ترکیبات هوموسی به زمین‌هایی که این گیاه در آن‌ها کشت می‌شود، مفید است. تحقیقات نشان می‌دهد که افزودن 25 تن در هکتار از چنین کودهایی به خاک مزرعه، نتایج خوبی را به دنبال خواهد داشت. مواد مذکور باید قبل از انتقال نشاها به زمین اضافه شوند. در چنین شرایطی، تعداد ریشه‌های فرعی گونه‌های کشت شده در مقایسه با نوع وحشی آن، به‌طور بارزی افزایش می‌یابد. ریشه‌های فرعی در مقایسه با ریشه‌های اصلی، مواد کومارینی بیشتری دارند. آزمایش‌ها نشان می‌دهند مقدار کلی کومارین در ریشه فرعی، دو برابر ریشه اصلی است.

قبل از انتقال نشاها به زمین موردنظر، جمع‌آوری سنگ‌ها و قلوه‌سنگ‌ها و انجام شخم عمیق، ضروری است. بدین‌وسیله بستر خاک را برای رشد و توسعه ریشه کاملاً آماده می‌کنند. در فصل پاییز افزودن مقادیر مناسبی از کودهای کاملاً پوسیده حیوانی به زمین‌هایی که این گیاه در آن‌ها کشت می‌شود، نتایج خوبی در رویش ریشه‌ها و افزایش مواد مؤثر آن به همراه دارد.

تاریخ کاشت به روش تکثیر این گیاه بستگی دارد. چنانچه بذرها تحت تیمار چینه سرمایی قرار گیرند، زمان مناسب برای کاشت، اوایل فروردین است. در غیر این صورت، اواخر پاییز (آذر) زمان مطلوبی برای کاشت بذر گلپر خواهد بود. فاصله ردیف‌های کاشت 50 سانتی‌متر از یکدیگر مناسب است. عمق بذر باید 1 تا 5/1 سانتی‌متر باشد. قوه رویشی بذر گلپر ضعیف است. ازاین‌رو مقدار 4 تا 5 کیلوگرم برای هر هکتار زمین، مناسب است. اواخر دوره رویش گیاهان (اواسط پاییز) زمان مناسبی برای تکثیر رویشی این گیاه است.

یکی از روش‌های کاشت تکثیر به‌وسیله بذر است. بذرهای تازه به علت گذراندن دوره خواب قوه نامیه ضعیفی دارند، ازاین‌رو برای کشت نباید استفاده شوند. در سال 1971، یکی از محققان نشان داد که چینه سرمایی نقش عمده‌ای در شکستن دوره خواب و افزایش قوه رویشی بذر گلپر دارد. ازاین‌رو، با قرار دادن بذر در دمای 2 تا 5 درجه سانتی‌گراد برای مدت 6 تا 8 هفته و یا با کشت بذرها در فصل زمستان، می‌توان بر دوره رکود بذر غلبه نمود. برای تکثیر این گیاه، بذرهای تیمار شده را در خزانه هوای آزاد که خاک آن مخلوطی از کود حیوانی کاملاً پوسیده، خاک برگ و ماسه نرم است، کشت می‌نمایند. این بذرها مدتی پس از کاشت جوانه می‌زنند. اگرچه اواخر اردیبهشت می‌توان نشاها را به زمین اصلی منتقل نمود، ولی بهتر است این عمل در فصل پاییز (آبان) انجام گیرد. زیرا مرگ نشاها هنگامی‌که در بهار منقل می‌شوند در مقایسه با پاییز بسیار زیادتر است و رشد گیاهان در فصل پاییز به‌اندازه‌ای است که می‌توانند شوک حاصل از انتقال را تحمل کنند. پس از انتقال نشاها به زمین اصلی، باید بلافاصله آن‌ها را تحت آبیاری مناسب قرار داد.

روش دیگر روش تکثیر رویشی است. اواخر دوره رشد (پاییز) ریشه را به قطعاتی که حاوی چند جوانه رویشی باشد تقسیم می‌کنند. سپس قطعات مذکور، در زمین اصلی با فواصل ذکرشده کشت می‌شوند. ازآنجاکه مقدار گزانتوتوکسین در ریشه گیاهانی که به طریق رویشی تکثیر شده‌اند بیشتر از گزانتوتوکسین در ریشه گیاهانی است که با بذر تکثیر می‌شوند و همچنین به علت پایین بودن قوه رویشی بذر گلپر، اغلب برای تکثیر این گیاه از روش رویشی استفاده می‌شود.

رشد اولیه این گیاه بسیار کند و آهسته است، به همین جهت علف‌های هرز می‌توانند بدون رقابت و به‌سرعت توسعه یابند. ازاین‌رو جمع‌آوری علف‌های هرز در سطح خزانه و در زمین اصلی ضروری است. آبیاری منظم و به‌موقع نقش عمده‌ای در توسعه و رشد ریشه دارد. برگردان کردن خاک بین ردیف‌ها نیز نقش عمده‌ای در توسعه و گسترش ریشه گلپر دارد

برداشت محصول

مقدار کومارین موجود در ریشه در مراحل مختلف رویش این گیاه، مختلف است. تحقیقات نشان می‌دهد که ریشه‌های برداشت شده در اواخر فصل پاییز (آذر ماه)، بیشترین مقدار ماده مؤثر را خواهند داشت. چنانچه که گفته شد، گلپر گیاهی است چندساله، ازاین‌رو به‌منظور بهره‌برداری اقتصادی از زمین و گیاه بهتر است ریشه‌ها پس از گذشت یک سال از عمر گیاه و در فصل پاییز برداشت شوند.

چون ریشه‌ها ترد و شکننده‌اند، هنگام برداشت باید دقت نمود که تمام ریشه سالم از زیر خاک بیرون آید. چنانچه قسمت‌هایی از ریشه زیر خاک بماند، از مقدار مواد مؤثر به نحو بارزی کاسته خواهد شد. ریشه‌ها را پس از برداشت می‌شویند و سپس آن‌ها را قطعه‌قطعه کرده، در تارپولین (پارچه‌های مخصوص و عایق آب) قرار می‌دهند و در سایه خشک می‌کنند. با استفاده از خشک‌کن‌های الکتریکی می‌توان ریشه‌ها را در درجه حرارت 60 تا 80 درجه سانتی‌گراد نیز خشک کرد. هر گیاه ریشه‌ای به وزن تقریبی 200 گرم تولید می‌کند. بازده ریشه خشک 75/0 تن در هکتار است و از آن به‌طور متوسط 25/11 کیلوگرم گزانتوتوکسین استحصال می‌شود. مقدار گزانتوتوکسین به مقدار عملکرد ریشه و همچنین مقدار کومارین های موجود در آن بستگی دارد. تحقیقات نشان می‌دهد گیاهانی که در فصل پاییز (آذر) کشت شده‌اند، مقدار عملکرد ریشه پس از برداشت در آبان سال بعد برابر با 741 کیلوگرم (وزن خشک در هکتار) بوده است.