بذر زنیان

زنیان گیاهی است علفی، یک‌ساله، معطر و بی کرک به ارتفاع 30 تا 90 سانتی‌متر است که به حالت خودرو در نواحی شرقی هند، ایران و مصر می‌روید. بعلاوه و در نواحی مذکور و نقاط مختلف پرورش می‌یابد. ازجمله گیاهانی است که شاخ و برگ فراوانی دارد. برگ‌هایی با پهنک منقسم به بریدگی‌های نازک و ظریف دارد. گل‌های این گیاه کوچک است که دارای گلبرگ‌های سفید و کوچکی با پرچم‌های صورتی‌رنگ می‌باشد. گل‌های زنیان به‌صورت تجمیع شده و چتر مانند است که منظره زیبایی را پدید می‌آورد. اشعه چتر آن کوتاه دارای طول نسبتاً مساوی و منتهی به براکته های باریک در محل اتصال به یکدیگر است. میوه‌اش کوچک بیضوی به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد و دارای بویی شبیه تیمول است بر روی میوه آن 5 خط طولی نخی شکل به رنگ روشن‌تر و دو نوع تار نازک تک‌سلولی مشاهده می‌شود. به‌طوری‌که بعضی از آن‌ها کوتاه و مخروطی و برخی دیگر دارای یک قسمت متورم در انتها می‌باشند. قسمت مورداستفاده این گیاه میوه آن است که زنیان نیز نامیده می‌شود. میوه این گیاه طعم تندی دارد. نوعی گیاه دارویی است که از قدیم‌الایام مورداستفاده قرار می‌گرفته است. این گیاه در بیشتر مناطق به‌صورت خودرو رشد می‌کند. قسمت‌های مورداستفاده این گیاه میوه آن است که زنیان نامیده می‌شود. این گیاه را در سیستان و بلوچستان با نام‌هایی همچون اجوان، اسپرکال می‌شناسند. ارتفاع این گیاه متغیر و بین 50 تا 100 سانتی‌متر است. توجه داشته باشید که با زرد شدن رنگ بذرها این گیاه آماده برداشت می‌باشد. زنیان بیشتر در زمین‌های سبک رسی سیلیسی و آفتاب‌گیر و چراگاه‌ها می‌روید.

کاشت

تکثیر زنیان به‌وسیله دانه (میوه) در زمین‌هایی که در پائیز و زمستان 3 مرتبه شخم زده باشند، صورت می‌گیرد. در هر هکتار حدود 24 کیلوگرم بذر استفاده می‌شود. بذر زنیان از اواسط فروردین تا اوایل اردیبهشت در ردیف‌هایی به عرض 20 تا 30 سانتی‌متر افشانده و بلافاصله روی آن را غلتک می‌زنند. برای هر هکتار 100 تا 50 کیلوگرم کود ازت خالص (نیترات آمونیم، کلیسم سیایند). 250 تا 400 کیلوگرم سوپر فسفات و 200 تا 250 کیلوگرم کود نمک پتاسیم 40 درصد می‌دهند. پس‌ازآن مراقبت‌های لازم صورت می‌گیرد. این مراقبت‌ها عبارت‌اند از خارج کردن علف‌های هرز، زدن چنگک با دیسک ماشینی و استفاده از زموزان zemusan (هکتاری 1/5 کیلوگرم) در پیش کشت و همچنین پوتابلان (هکتاری 8 تا 10 لیتر برای تمام سطح زیر کشت) در پس کشت. فاصله کاشت بذر بین 20 تا 25 سانتی‌متر است. پس از کاشت بذر لایه نازکی کود و ماسه روی آن ریخته شود. این گیاه برای رشد بهتر به خاک‌هایی با بافت متوسط و حاصلخیز نیاز دارد. خاک باید از زهکشی خوبی برخوردار باشد. دمای موردنیاز این گیاه دمای مناطق گرم و معتدل است. زنیان به آبیاری متوسط و مرطوبی نیاز دارد. زنیان ازجمله گیاهان آفتاب دوست می‌باشد که برای رشد به نور زیاد خورشید نیاز دارد.

زمان محصول برداری میوه در ماه‌های مرداد و شهریور است. با شروع تغییر رنگ بذرها (زرد شدن) می‌توان گل‌آذین‌ها را با داس جمع‌آوری کرد، همچنین با ریشه‌کن کردن کل بوته می‌توان به جمع‌آوری، خشک کردن و جداسازی بذرها اقدام کرد. چترهای جمع‌آوری شده، پس از خشک شدن به‌راحتی خرمن‌کوبی شده و بذرها با نیروی کمی از چترها جدا می‌شوند. پس از برداشت محصول آن‌ها را به‌طور طبیعی یا مصنوعی خشک می‌نمایند و دانه‌ها را از ساقه به‌وسیله خرمن‌کوب جدا نموده و پس از بوجاری کامل محصول را بسته‌بندی می‌نمایند؛ به‌عبارت‌دیگر تکثیر زنیان به‌وسیله بذر به روش کرتی به دو صورت ردیفی و در هم انجام می‌شود. فاصله بوته‌ها 20×20 سانتی‌متر برای کشت در هم و 10×30 سانتی‌متر برای کشت ردیفی، مناسب است. کشت بهاره و پاییزه آن امکان‌پذیر است، اما در کشت پاییزه عملکرد محصول بذر بیشتر است.

خواص

در طب سنتی از بذر و ریشه گیاه زنیان استفاده فراوانی می‌شود، به‌عنوان بادشکن (ضد نفخ) تونیک و زیاد کننده تنفس و برای مداوای ترش کردن به کار می‌رود. در طب مدرن افزون بر این خواص به‌عنوان ضدعفونی‌کننده قوی، برای تقویت هاضمه و در مصرف خارجی به‌منظور درمان روماتیسم به کار می‌رود. زنیان یک گیاه دارویی گرم کننده محسوب می‌شود. خواص درمانی اسانس زنیان، مشابه انیسون و رازیانه است. عصاره بذر زنیان در داروهای ضدسرفه و مقتدر اپوکسی به کار می‌رود. در هند و افعانستان به‌عنوان طعم‌دهنده در غذاهای آماده و سرپایی (snack)، لوبیا و انواع آن به کار می‌رود.