بذر روناس

این بذر به‌صورت عمده و با تماس تلفنی به فروش می‌رسد.

گیاهی است علفی، پایا به ارتفاع ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر که به حالت وحشی در منطقه مدیترانه از اسپانیا تا آسیای صغیر و همچنین در شمال آفریقا و برخی نواحی آسیا می‌روید. منشأ اولیه آن خاور نزدیک و قفقاز بوده است. ساقه خشن این گیاه چهارگوش و پوشیده از خارهایی کوچک و قلاب مانندی است که بدان وسیله به تکیه‌گاه‌ها ارتباط پیدا می‌کند. این خارها در کناره‌های برگ و رگبرگ میانی نیز دیده می‌شوند. برگ‌های آن بیضوی دراز و نوک‌تیز است و با‌ آن‌که به‌ظاهر مجتمع به تعداد شش‌تایی در طول ساقه دیده می‌شوند ولی بیش از دوتای آن‌ها برگ نیست و بقیه استیپول­هایی به‌ظاهر برگ مانند می‌باشند. گل‌های آن کوچک، زردرنگ و مجتمع به‌صورت چترهای متعدد در محور ساقه و یا در قسمت‌های انتهائی آن است. میوه آن به‌صورت سته، گوشدار و به رنگ قرمز تیره است. زراعت روناس سابقاً در بسیاری از نواحی اروپا و آسیا به‌منظور به دست آوردن ماده رنگی آلیزارین از ریشه آن معمول بوده است ولی از زمانی که این ماده به‌طور سنتز در صنعت تهیه گردید پرورش آن در غالب نواحی متروک شد ریشه خشک‌شده روناس گاهی به‌صورت قطعاتی به طول ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر و به قطر ۲ تا ۵ سانتی‌متر در بازارها یافت می‌گردد. در سطح خارجی این قطعات خطوط طولی به‌موازات محور طولی ریشه دیده می‌شود. پوست ریشه روناس رنگ قهوه‌ای قرمز داشته و به‌سهولت از طبقات پائین خود که رنگ قرمز روشن یا مایل به زرد دارند جدا می‌شود. طعم آن ابتدا ملایم ولی بعداً گس و تلخ می‌گردد.

روناس احتیاج به زمین عمیق و سبک با خاک شنی رسی دارد و در این نوع خاک ریشه بیشتری تولید می‌کند. محصول روناس به‌دست‌آمده از زمین‌های آهکی دارای رنگ مرغوب‌تری است. برای انجام کشت روناس باید بعد از کود دادن زمین را در پائیز به عمق ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متر شخم زد و در زمستان آن‌ها به حال خود می‌گذارند. در اوایل بهار یک شخم دیگر زده بذر را می‌کارند. روناس در هر هکتار احتیاج به ۴۰ تا ۵۰ تن کود حیوانی و حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم کود فسفات دارد که باید قبل از شخم در پائیز به زمین داده شود. کود اوره به‌عنوان کود سرک در هر هکتار ۵۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم به زمین داده می‌شود. ریشه روناس خاصیت تثبیت ازت هوا را دارا بوده و در کشت بعد از این محصول احتیاج به کود اوره نمی‌باشد. از نظر تناوب زراعی به‌منظور جلوگیری از پوسیدگی ریشه کشت مجدد روناس تا هفت سال در همان قطعه زمین مرسوم نیست.

کاشت

پس‌ازاینکه زمین آماده کشت گردید آبیاری کرده و بعد از گاو رو شدن بذر را به‌صورت ردیفی می‌کارند. بدین ترتیب که روی خطوط منظمی که فاصله آن‌ها حدود ۷۰ سانتی‌متر است به فاصله ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر با بیل‌های مخصوصی که نوک باریکی دارند حفره‌هایی به عمق ۲ تا ۳ سانتی‌متر ایجاد می‌کنند. سپس داخل هر حفره حدود ۲۰ تا ۲۵ عدد بذر می‌ریزند و با ماسه بادی مخلوط با کود حیوانی رسیده روی آن‌ها می‌پوشانند. چون از هر بذر روناس یک ریشه روئیده می‌شود به همین دلیل در هر حفره ۲۰ تا ۲۵ عدد بذر می‌ریزند تا تعداد ریشه بیشتری تولید گردد. میزان بذر مصرفی در هر هکتار به جنس خاک بستگی دارد و بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم است. ریشه تر موردنیاز در هر هکتار جهت کاشت بین ۳ تا ۵ تن است. هر مقدار زمین رسی و سخت‌تر باشد میزان مصرف بذر و ریشه نیز بیشتر است. تکثیر روناس در زمین‌هایی که برای اولین بار کشت می‌گردند بیشتر به‌وسیله ریشه انجام می‌شود.

مراقبت از روناس شامل آبیاری، مبارزه با علف‌های هرز و سله شکنی، خاک‌دهی پای بوته‌ها و مبارزه با آفات و بیماری‌ها است. پس از کاشت زمین را باید هر ۱۲ روز یک‌بار آبیاری کرده این عمل باید تا موقع سبز شدن که حدود ۴۰ روز طول می‌کشد ادامه یابد. در منطقه اردکان استان یزد بعد از سبز شدن به مدت چهل روز آبیاری را قطع می‌کنند تا ریشه روناس به عمق زمین رفته و طول ریشه که مورداستفاده قرار می‌گیرد. طویل شود و بعد از گذشت چهل روز مجدداً هر ۱۲ روز یک‌بار آبیاری را ادامه می‌دهند. از ماه آذر تا فروردین ماهی یک‌بار آبیاری کافی است. ولی در تابستان هر ۱۲ روز یک‌بار آبیاری در این منطقه (اردکان) ضروری به نظر می‌رسد. بهترین موقع آبیاری روناس در شب یا صبح زود است که هوا خنک است این گیاه طبیعتاً به آب‌شور نیز ناسازگار است.

در تابستان باید عملیات سله شکنی وجین و کنترل علف‌های هرز صورت گیرد. در پائیز سال اول پای بوته‌ها خاک مخلوط با کود حیوانی می‌دهند تا ریشه توسعه پیدا کرده و از سرمای زمستان محفوظ بماند. در تابستان سال دوم وقتی گیاه به گل رفت قسمت‌های سبز ساقه و برگ را کف برکرده و به مصرف تغذیه دام می‌رسانند. در پائیز سال دوم نیز پای بوته‌ها را مجدداً خاک همراه با کود حیوانی می‌دهند. در اواخر تابستان سال سوم یا چهارم روناس را کف برکرده و ریشه‌ها را در مهرماه برداشت می‌کنند. گیاه روناس نسبت به امراض و آفات نسبتاً مقاوم بوده و در بعضی مواقع پوسیدگی ریشه و یا شته در روناس مشاهده گردیده است. برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه بهتر است در کشت روناس تناوب زراعی رعایت گردد و در زمینی که این گیاه کاشته شده است برای مدت ۵ تا ۷ سال روناس کشت نگردد. ضمناً بهتر است یک سال قبل از کشت زمین به‌صورت آیش باقی بماند تا در تابستان آفتاب و نور کافی به زمین برسد توصیه شده که در اراضی رسی خالص نیز این محصول کشت نشود. جهت مبارزه با شته از سموم فسفرِ مناسب شته‌کش و برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه نیز از سموم مختلف قارچ‌کش می‌توان استفاده نمود.

ریشه روناس را در پائیز سال سوم یا چهارم پس از کف برکردن ساقه و برگ‌های سبز با بیل‌های مخصوص روناس کنی برداشت می‌کنند. عرض این بیل‌ها حدود ۱۲ سانتی‌متر و طول آن ۵۰ سانتی‌متر است. ضمناً بهتر است روناس را در ۳ یا ۴ سالگی برداشت کرد زیرا ریشه‌ها به‌اصطلاح خوب رنگ انداخته و می‌توان رنگ بیشتر و مرغوب‌تری استخراج نمود. برای برداشت ریشه توسط بیل‌های مخصوص زمین را شخم عمیق زده تا ریشه‌ها از خاک بیرون آیند. سپس توسط کارگر ریشه را از سطح خاک جمع‌آوری می‌کنند. در موقع برداشت ریشه‌های سالم و مرغوب را جهت کشت مجدد انتخاب می‌کنند. ریشه‌ها را بعد از برداشت به مدت ۱۵ روز در هوای آزاد و در مقابل نور آفتاب قرار می‌دهند تا رطوبت خود را از دست دهند. سپس آن‌ها به آسیاب‌های مخصوص روناس سابی می‌فرستند تا به‌صورت پودر درآید. محصول ریشه تر روناس بین ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار است که ۱۰ تا ۱۲ درصد آن رنگ است. میزان تولید محصول ۳ تا ۴ ساله بیشتر از دوساله است. به‌طور متوسط عملکرد روناس سه‌ساله بین ۱۰ تا ۱۵ تن ریشه خشک می‌باشند. مقدار تولید روناس دوساله نصف محصول ریشه ۳ و ۴ ساله است لذا برداشت روناس دوساله مقرون‌به‌صرفه نیست. در تابستان سال دوم روناس را برای بذرگیری به حال خود واگذار کرده تا به گل بنشیند و در موقع گل دادن هم هر ۶ روز یک‌بار گیاه را آبیاری می‌کنند. بعدازاینکه گل تشکیل گردید در شهریورماه بذرگیری می‌کنند. میزان بذر تولیدی در هر هکتار بین ۱ تا ۳/۱ تن است.

خواص داروئی

روناس از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.

بازکننده گرفتگی‌ها در بدن است.

برای معالجه بیماری فلج آن‌ها با عسل مخلوط کرده و به بیمار بدهید.

ترشح شیر را زیاد می‌کند.

درد سیاتیک را رفع می‌کند.

اشتهاآور است.

اوره خون را پائین می‌آورد.

جوش خوردن استخوان شکسته را تسریع می‌کند.

تورم را در بدن از بین می‌برد.

از کمپرس جوشانده روناس برای رفع بیماری‌های پوستی استفاده کنید.

طرز استفاده

دم‌کرده: یک قاشق مرباخوری ریشه خردشده روناس را در یک لیوان آب جوش ریخته؛ بگذارید به مدت ۱۰ دقیقه دم بکشد. مقدار مصرف آن نصف فنجان سه بار در روز است.

جوشانده روناس:۱۰ گرم ریشه روناس را در یک لیتر آب ریخته و بگذارید برای مدت ده دقیقه بجوشد. این جوشیده را در وان حمام بریزید و برای رفع بیماری‌های پوستی در آن استراحت کنید.

مضرات: همان‌طور که گفته شد روناس ترشح ادرار را زیاد می‌کند و فشار آن‌ها بالا می‌برد؛ بنابراین ممکن است در اثر استفاده زیاد ایجاد خون در ادرار کند و در این صورت بهتر است که روناس با کتیرا خورده شود.

نام فارسی	روناس
نام انگلیسی	Madder
نام علمی	Rubia tinctorum
خانواده	روناس (Rubiaceae)
درصد خلوص بذر	98 درصد
درصد قوه نامیه بذر	82 درصد
وزن هزار دانه (gr) بذر	32.2
تعداد بذر در کیلوگرم بذر	31000