بذر ریواس

ریواس سبزی فصل سرد و گیاهی چندساله است که در برابر سرمای سخت زمستان و خشکی تابستان مقاوم است. پس از یک فصل رشد، قسمت یقه به خواب (دورمانسی) می‌رود. به‌منظور شکستن خواب جوانه‌ها و تحریک رشد گیاه به درجه حرارت کمتر از 4 درجه سانتی‌گراد نیاز است و برای به دست آوردن رشد رویشی مناسب، میانگین درجه حرارت تابستانی کمتر از 21 درجه سانتی‌گراد ضروری است. به همین دلیل این گیاه در مناطق سردسیر و کوهستانی پرورش می‌یابد و نمی‌تواند در مناطق گرمسیری رشد مناسبی داشته باشد هرچند که استثناهایی در این زمینه وجود دارد. در این‌گونه مناطق ریواس به‌عنوان سبزی یک‌ساله پرورش می‌یابد درحالی‌که در مناطق مساعدتر برای رشد گیاه به مدت 8 تا 15 سال در زمین باقی می‌مانده در مناطق نامساعد تولید محصول کافی نبوده و دم برگ‌های باریک و بی‌رنگی را به وجود خواهد آورد. این گیاه در روزهای گرم خیلی زود پژمرده می‌شود. هم‌زمان با افزایش دما، رشد قسمت‌های هوایی کم شده و رشد آن‌ها تحت تأثیر درجه حرارت قرار می‌گیرد و حتی اگر درجه حرارت محیط خیلی بالا رود، حالت خواب ظاهر می‌شود. وقتی‌که در پایان تابستان حرارت محیط کاهش می‌یابد، گیاه رشد رویشی خود را از سر می‌گیرد.

ریواس از سبزی‌های فصل خنک است و دماهای پائین را تحمل می‌کند. برگ‌ها در دمای پائین صورتی و یا قرمز و در دماهای بالا بیش از 30 درجه سانتی‌گراد سبز تیره است. ریواس در مناطق پرباران عملکرد بیشتری را دارد. در خاک‌های سبک و حاصلخیز بهتر رشد می‌کند. خاک ریواس نیاز به پتاسیم زیادی دارد. در ایران ریواس به‌صورت خودرو در مناطق کوهستانی و بعضی از دشت‌های خشک روئیده و در برخی مناطق نسبت به پرورش آن اقدام می‌شود، اما در بعضی از کشورهای اروپایی و آمریکا نسبت به کاشت آن در شرایط کنترل‌شده اقدام شده است و رقم‌های مختلفی از ریواس در دسترس تولیدکنندگان قرار دارد. در منطقه نیشابور کوهپایه نشینان نسبت به پرورش ریواس خودرو اقدام می‌نمایند. قسمت قابل‌برداشت آن از روی یقه ریزومهای گوشتی و جوانه‌های سطحی آن منشأ می‌گیرد و همان دم برگ‌های سفید و گیاه می‌باشد.

ریواس خاک‌های زیادی را تحمل می‌کند و به بیشتر خاک‌ها مقاوم است اما در خاک‌های حاصلخیز و خوب زهکشی شده‌ای که ماده آلی زیادی دارند به بهترین وجه رشد می‌کند. برای زراعت ریواس وجود سطحی عاری از علف‌های هرز ضروری است. چون‌که هیچ نوع علف کشی برای استفاده در کنار ریواس ثبت نشده است. حوزه کوچکی از علف‌های هرز چندساله می‌تواند به‌سرعت خطیری توسعه یابند. برای جلوگیری از این کار همه علف‌های هرز چندساله باید سال قبل از کاشت از بین بروند. کیفیت محصول برداشت‌شده به مقدار کود و حفاظت و نگهداری از گیاه مرتبط است. مقدار کود مصرفی بر اساس آزمایشات خاک برای مناطق مختلف تعیین می‌شود. کودهای دامی منبع ارزشمندی از مواد هوموس که به حفظ رطوبت و ثبات ساختمان خاک کمک می‌کنند و در ضمن مواد غذایی را به‌مرورزمان در اختیار گیاه قرار می‌دهند. کشتزارها باید در بهار و بعد از قلمه‌زنی کشت شوند، خاک‌برداری دستی همچنین ممکن است ضروری باشد. ریواس نسبتاً مقاوم به حشرات و بیماری‌ها است. ریواس نسبتاً به اسیدیته خاک مقاوم است ولی، در خاک نسبتاً اسیدی بهتر عمل می‌کند.

ریواس به کود شیمیایی واکنش خوبی نشان می‌دهد. کیفیت محصول برداشت‌شده تا حد زیادی به مراقبت و کوددهی دارد. کشت تجاری نیازمند حدود 1500 پوند هر 10 10 اختصاص بدهند که به‌صورت -10- کاشت است. باغبانان باید هر بهار برای هر گیاه، یک خانگی، فنجان کود شیمیایی 10 مدور، دور هر گیاه زمانی که رشد شروع شد، بکار برده شوند. هرساله هرچند دفعه که لازم شد علف‌های هرز را از بین ببرید. کوددهی نمایید و به‌صورت سطحی کشت شود. از کود تازه نباید استفاده شود زیرا موجب سوخته شدن ریواس‌های ترد و نازک می‌شود. ریواس از سبزی‌های فصل خنک است و دماهای پائین را تحمل می‌کند. برگ‌ها در دمای پائین صورتی و یا قرمز و در دماهای بالا بیش از 30 درجه سانتی‌گراد سبز تیره است. ریواس در مناطق پرباران عملکرد بیشتری را دارد. در خاک‌های سبک و حاصلخیز بهتر رشد می‌کند. خاک ریواس نیاز به پتاسیم زیادی دارد.

کاشت

این گیاه توسط دو روش غیرجنسی و بذر تکثیر می‌شود. ولی چون گیاهان حاصل از بذر کاملاً متفاوت از گیاهان والدینی می‌باشند. درواقع استفاده از گیاهانی که از جوانه‌های روی ریزوم حاصل می‌شوند روش اصلی تکثیر آن است که این گیاهان در اطراف گیاه اصلی قرار دارند. در اوایل بهار گیاهان جدا شده از گیاه مادری به‌صورت شیاری کشت می‌شود. فاصله 60 سانتیمتر است.

ریشه‌های ریواس را در اوایل بهار بکارید. کشت بذر توصیه نمی‌شود چون خیلی طول می‌کشد تا گیاه استقرار یابد و جوانه رنگ و اندازه واقعی خود را نخواهد داشت. ریشه‌های ریواس را در فواصل 24 تا 28 اینچی به‌طور مجزا در ردیف‌های 3 تا 4 پایی مجزا به جهت کشت تجاری قرار دهید. این فواصل در ردیف‌ها می‌توانند تا 36 اینچ برای گیاهان و ردیف‌های مربوط به باغ‌های کوچک‌تر (غیرتجاری) کاهش یابند. خیلی کمتر از این به‌طور خیلی جدی باعث کاهش محصول و افزایش احتمال گسترش بیماری می‌شود. گودال باید برای طوقه خیلی بزرگ حفر شود و با کود آلی همراه باشد.

فورسینگ ریواس در زمستان

الف) فورسینگ کردن ریواس در درون خانه

ریواس‌ها می‌توانند در تمام طول سال پرورش یابند. در طی زمستان و بهار زودرس شما می‌توانید ساقه‌های حساس ریواس را با استفاده از عمل فورسینگ در خارج از فصل رویش نیز پرورش دهید. عمل فورسینگ با افزایش قطر ریشه‌ها موفقیت بیشتری می‌یابد.

ب) فورسینگ کردن ریواس (مرحله به مرحله)

1) ما با یک ریزوم کوچک ریواس شروع می‌کنیم. در آن صورت این قطعه کوچکی از یک گیاه استقراریافته است. پس ما بخشی از ریزوم یا ریشه گیاه را برش می‌دهیم. این ریزوم در یک گلدانی با خاک‌برگ پوشش داده می‌شود تا 3 هفته قرار می‌گیرد. ریواس از محل گره‌ها رشد انجام گیرد. سپس این ریزوم کاشته شده در فضای آزاد خنک به مدت 4 باید در دمای زیر صفر نگه‌داری شود. گیاه ریواسی که بعد از 2 هفته مشاهده می‌شود و در فضای بسته آماده عمل فورسینگ می‌شود.

2) در ابتدای کار ریواس به‌آرامی رشد خواهد کرد درحالی‌که در این مرحله ریشه‌های جدیدی به وجود می‌آیند. این گیاهان همان گیاهان مرحله قبل هستند اما 6 هفته دیرتر (یعنی بعد از حدود 8 هفته آماده فورسینگ می‌شوند.) به وجود می‌آیند.

3) بعد از گذشت 8 هفته رشد ریواس سریع‌تر می‌شود. از این گیاهان بیش از 3 شاخه رشد می‌کند که طولشان به 22 اینچ می‌رسد. شما باید همه این ساقه‌ها را برداشت کرده و توسط گلدان به فضای آزاد انتقال دهید تا برای زمستان باقی بمانند. این گیاهان می‌توانند در باغ کاشته شوند تا در بهار سال بعد دوباره رشد کنند.

گیاهان ریواس ممکن است از طریق بذر نیز به وجود آیند. این گیاهان به وجود آمده از طریق بذر بعد از حدود 2 سال آماده برداشت می‌شوند. کاشت در آب‌وهوای مناسب می‌تواند در یک فصل رویشی نتایج رضایت بخشی را حاصل گرداند. همچنین ازدیاد از طریق بذر توصیه نمی‌شود چون نشاهای ریواس صفات گیاهان مادری را کسب نمی‌کنند. بهترین راه ازدیاد ریواس کاشت قطعات به‌دست‌آمده از شکستن طوقه گیاه است.

بذور ریواس اغلب در پارچه‌های کاغذی مانند پیچیده می‌شوند. این بذور قبل از این‌که کاشته شوند باید در داخل آب قرار گیرد. کاشت این بذور در آمیخته‌های خاکی مناسب انجام می‌شود. بذرهای ریواس به‌صورت تجاری درآمیخته های متداول و به‌صورت 2 بذر در هر گلدان کاشته می‌شوند. این بذور به خاطر آسان بودن عمل انتقال در گلدان‌های حاوی پیت کاشته می‌شوند و سپس در جلوی یک پنجره آفتاب‌گیر قرار داده می‌شوند. اگر دمای هوا کمتر از 70 درجه فارنهایت باشد، کابل‌های گرمایی می‌توانند سرعت جوانه‌زنی را تسریع بخشند. بذور ریواس سریعاً جوانه می‌زنند و بعد از 10 روز از زمان کاشت، نشاهای کوچکی ظاهر می‌شوند. در این هنگام به غیر از یک نشاء بقیه نشاءها را حذف می‌کنیم. اگر بخواهید که ریواس‌ها به‌صورت چندساله رشد کنند باید بذور زودتر یعنی در پاییز سال قبل کاشته شوند. بنابراین این گیاهان در فضای آزاد زودتر از آوریل نیز می‌توانند کاشته شوند. چنانچه آب‌وهوا در شب شوند. نشاءهای ریواس به فضای آزاد انتقال می‌یابند. ما می‌توانیم F در روز و نزدیک 32 F گرم‌تر شوند (یعنی 45 آن‌ها را درآمیخته‌ای با 50% خاک باغچه بکاریم). نشاءها باید از نور مستقیم آفتاب محافظت شوند. عمل مقاوم‌سازی باید روی نشاءها انجام گیرد تا به‌تدریج بتوانند در معرض نور آفتاب قرار گیرند. ما این عمل را با سایبان‌های کوچک کاغذی انجام می‌دهیم. این عمل حدود یک هفته، یعنی تا زمانی که به‌اندازه کافی بزرگ شوند ادامه می‌یابد. این گیاهان همان بذوری هستند که 60 روز پیش کاشته شده بودند این نشاءها سرانجام به گیاهان کامل ریواس تبدیل می‌شوند.

ریواس به حفاظت خوب و آبیاری واکنش نشان می‌دهد. حذف ساقه‌های گل دهنده ضروری به نظر می‌رسد. در طی اولین سال کاشت نباید اقدام به برداشت محصول نمود چون مواد غذایی ساخته شده توسط برگ برای تغذیه ریشه و در سال آینده ضروری است. ریواس برای رشد مناسب به نور کافی نیازمند است؛ اما برای تهیه محصول بایستی از رسیدن نور به دم برگ گیاه جلوگیری کرد. این کار به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. در بعضی مناطق پرورش ریواس با گسترانیدن پلاستیک‌های سیاه بر روی بوته‌ها از برخورد نور به گیاه جلوگیری می‌شود اما خاک‌دهی پای بوته‌ها قبل از آغاز رشد یا در اولین مراحل رشد گیاه متداول‌تر است. معمولاً در اواخر زمستان و یا اوایل بهار، اقدام به خاک‌دهی پای بوته‌ها می‌نمایند. ساقه‌های گل دهنده در زمان بلوغ طبیعی گیاه ظاهر می‌شوند. گل‌دهی باعث می‌شود تا مواد ذخیره‌ای موجود در برگ‌ها و سایر اندام‌های گیاه به ساقه‌های گل دهنده منتقل گردد درحالی‌که برای پرورش مناسب ریواس بایستی این مواد در ریشه‌ها ذخیره شوند تا صرف رشد مجدد در سال آینده گردد. بنابراین ضروری است تا در طی دوره رشد نسبت به حذف آن‌ها اقدام شود.

اگر علف‌های هرز توسط ادوات مکانیکی حذف می‌گردند باید عمق کاشت ریزوم را در نظر گرفت و از ایجاد صدمه به آن اجتناب نمود. کوددهی در طی فصل رشد صورت می‌گیرد. حذف غنچه و گل به‌محض ظهور ساقه گل دهنده صورت می‌گیرد و این کار باعث می‌شود که در سال‌های بعد رشد رویشی و دم برگ‌ها با شدت بیشتری ادامه یابد چون گلدهی و تولید بذر گیاه را ضعیف می‌سازد.

پس از خاک‌دهی بر روی بوته‌های ریواس گیاه با استفاده از ذخیره غذایی موجود در اندام زیرزمینی رشد می‌کند. به دلیل دریافت نکردن نور دم برگ‌ها طویل شده و ضمناً به رنگ سفید یا سفید مایل به زرد درمی‌آیند. در زمان برداشت با کمک چاقوی مخصوص ریواس را از روی یقه بریده و بلافاصله به بازار عرضه می‌کنند. در مناطق پرورش ریواس پس از پایان فصل برداشت با مراجعه به رویشگاه‌ها بوته‌هایی را که در سال قبل مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند را شناسایی و اگر از رشد کافی برخوردار باشند با گذاشتن سنگ بر روی برگ‌های آن بوته را علامت‌گذاری می‌کنند تا در سال‌های آینده برای برداشت محصول خاک‌دهی گردد. سرمازده شدن گیاه ریواس موجب تشکیل کریستال‌های اسید اگزالیک در برگ‌ها و سپس حرکت آن‌ها به دم برگ می‌شود. بنابراین مصرف غذایی ریواس سرمازده احتمال بروز برخی مشکلات ناشی از مسمومیت‌های اگزالیکی را افزایش می‌دهد. بنابراین بهتر است که از مصرف ریواس سرمازده خودداری شود. برداشت ریواس از سال دوم کشت شروع می‌شود. علامت رسیدن محصول با بزرگ شدن پهنک‌برگ همراه است. ریواس برای مصرف تازه؛ هر هفته برداشت می‌شود.

آفات و بیماری‌ها

زنگ ریواس

کرم ریشه ریواس

بیماری‌های ویروسی که توسط ریزوم منتقل می‌شوند.

بهره‌برداری ریواس معمولاً کاری سخت و از ابتدا تا انتهای آن یک سال طول می‌کشد. جهت سهولت کار و تولید بیشتر معمولاً بهره‌برداری توسط گروه‌های 3 و 4 نفره انجام می‌شود. هر گروه دارای 3 تا 4 منطقه مشخص است و با تناوب سه ساله یعنی هر سال در یک منطقه بهره‌برداری انجام می‌شود که با توجه به بررسی انجام‌شده مراحل پرورش و بهره‌برداری سنتی آن در منطقه کوه سرخ به شرح ذیل است.

1- انتخاب رویشگاه و نشانه‌گذاری: در مرحله اول بهره‌برداران محلی با توجه به تجربیات و شناخت خود از منطقه رویشگاه‌های با تراکم مناسب و ریواس خوش‌طعم یا شیرین را انتخاب می‌کنند. بعد در رویشگاه‌های انتخاب‌شده با قرار دادن سنگ بر روی برگ ریواس‌های قوی و محصول ده محل بوته‌ها را برای بهره‌برداری سال بعد علامت‌گذاری می‌کنند. این کار معمولاً در اردیبهشت و خرداد انجام می‌شود.

2- خاک‌ریزی: در این مرحله که زمان آن بهمن و اسفند یا فروردین سال جدیداست بهره‌برداران با توجه به بقایای برگ بوته‌های نشانه‌گذاری شده قبلی با استفاده از کلنگ خاک اطراف بوته را کنده و با اطمینان از زنده بودن گیاه با قرار دادن چند ردیف سنگ در اطراف جوانه گیاه تنورچه ای به شعاع 30 تا 40 سانتیمتر و ارتفاع 40 تا 50 سانتیمتر ایجاد کرده و داخل آن را از ماسه یا خاک نرم موجود پر می‌کنند.

3- قطع و بهره‌برداری: ریواس جهت رسیدن به نور از داخل ماسه و خاک ریخته شده عبور کرده و به همین دلیل دم برگ گیاه طویل می‌گردد. موقع بهره‌برداری و قطع ریواس زمانی است که قسمتی از برگ ریواس از داخل خاک نمایان شود در این زمان بایستی هر چه سریع‌تر ریواس قطع گردد زیرا رشد برگ از کیفیت آن می‌کاهد. جهت قطع ریواس معمولاً سنگ‌چین را از یک طرف خراب کرده و از بالای گره ریشه آن را قطع می‌کنند به‌طوری‌که به ریشه گیاه لطمه‌ای وارد نشود. به دلیل پرورش ریواس در مناطق کوهستانی مرتفع ریواس جمع‌آوری‌شده به‌وسیله کیسه‌های گونی و الاغ به محل جاده منتقل و از آنجا به مراکز فروش (صبح زود) حمل می‌شود. قطع و جمع‌آوری ریواس معمولاً از اردیبهشت شروع و بسته به شرایط آب‌وهوایی تا اواخر خرداد طول می‌کشد.

نام فارسی	ریواس
نام انگلیسی	rhubarb
نام علمی	Rheum ribes
خانواده	علف هفت بند (Polygonaceae)