کاسنی (Chicory) گیاهی است از خانواده گل مینا (Asterales)، تیره گلستارهایها (Asteraceae) و از رده کاسنیها (Cichorium) که اکثر ما نام آن را شنیدهایم یا عرق کاسنی را مصرف کردهایم از این گیاه دو گونه کِشتی و چهار تا شش گونه وحشی موجود است. کاسنی به دلیل خواص دارویی و مصارف دارویی آن کشت میشود، قسمتهای دارویی و مصرفی کاسنی برگها، گلها، ریشهها است. نوع وحشی آن تا یک متر و نوع پرورش یافته آن تا دو متر هم رشد میکند. کاسنی انواع مختلفی دارد سه نوع آن معروف است: ۱- کاسنی بری که به tansy شهرت دارد در ایران نمیروید، ۲- کاسنی زرد که به گل قاصدک شهرت دارد و در طب قدیم ایران به نام ترخشقون نام بردهاند در بیشتر نواحی ایران پراکندگی دارد و ۳- کاسنی معمولی. کاسنی معمولی، یک گیاه دارویی پایا با گلهای آبی یا ارغوانی است. کاسنی در اصل بومی جهان قدیم است و بعداً در قاره آمریکا نیز بهصورت گیاه خودروی کنار جادهای درآمدهاست. منشأ اصلی این گیاه اروپای مرکزی، مناطق غربی و مرکزی آسیا و شمال آفریقا است و پراکندگی وسیعی در نواحی مختلف ایران بهخصوص شهرستان اقلید، آذربایجان و مناطق کوهستانی خراسان دارد. به آبوهوای خنک، آفتابی یا کمی سایه نیاز دارد و گرمای شدید تابستان را تحمل نمیکند.
کاسنی و عرق کاسنی معمولاً با یک خواصش شناخته میشود: شستشو دهنده کبد و کلیه. کاسنی برخلاف تصور سرد نیست بلکه معتدل است و تقویتکننده کبد و مسکن حرارت و عطش و گرمی و تقویتکننده کلیه و فشارخون و صفرا و پاککننده مجرای ادرار و کلیهها است. آب برگ کاسنی بهترین داروی یرقان و کلیهها و کبد است و جوشیده و صافکرده آن برطرفکننده تبهای کهنه و تقویتکننده معده همراه با گلقند درمانکننده تبهای جزئی مداوم است. کاسنی گیاهی یک یا دوساله بوده، برگهای آبی کوچک آن به قطر کمتر از ۵ سانتیمتر اوایل تابستان ظاهر میشود و تا پاییز ادامه دارد. ارتفاع این گیاه معمولاً به ۲۰۰ سانتیمتر نیز میرسد. از مشخصات آن این است که گلهایش در مقابل تابش نور خورشید حالت شکفته و بازشده به خود میگیرند درحالیکه هنگام غروب آفتاب یا موقع شب یا در هوای مهآلود و یا بارانی گلهای واقع در سطح جام به هم نزدیک میگردند و آن را بهصورت نشکفته جلوه میدهند.
کاسنی در ایران در شهرهایی همانند فیروزآباد، مناطق کوهستانی خراسان جنوبی، سپیدان، حومه شیراز، مرودشت، البرز، حاشیه تهران، لاهیجان، رشت، فارس، بلوچستان بهطور متمرکز و پراکنده کاشته میشود. شهرستان جهرم با ۲۵ هکتار سطح زیر کشت کاسنی عمدهترین شهرستان فارس در تولید زراعی این محصول است. در سال ۱۳۹۱، ۳۵۰ تن گیاه دارویی کاسنی از مزارع فارس برداشت شد.
کاشت
بهترین خاک برای کاشت بذر کاسنی خاکی با زهکشی متوسط و غنی است. قبل از کاشت کود حیوانی پوسیده یا ورمی کمپوست به خاک اضافه نمایید. کاسنی نیاز به نور کامل دارد ولی در سایه جزئی تا متوسط نیز رشد میکند، برای کاشت در هر محیطی ابتدا بررسی کنید که روزانه ۷ تا ۸ ساعت نور خورشید بر آنجا بتابد. کاسنی مقاومت خوبی نسبت به سرما دارد و در محیط خنک رشد بهتری دارد و شرایط رشد آن تا حدودی مطابق کاهو است، در هوای گرم رشد علفی دارد.
رایجترین راه برای تکثیر کاسنی کاشت بذر است، کاسنی بهراحتی از طریق بذر تکثیر مییابد، برای کاشت تجاری در مزرعه معمولاً بهصورت ردیفی و بهصورت مستقیم یا نشاء شده کشت میشود. کاسنی در دمای ۱۵ درجه به بالا بهراحتی و کمتر از دو هفته جوانهزنی دارد و شرایط کاشت آن تا حدودی شبیه کاهو است. کاسنی گیاهی مقاوم به سرما و یخبندان است و در فصل زمستان در مناطق معتدل دوام میآورد. کاسنی را در مناطق گرمسیری در فصل پاییز و مناطق معتدل و سرد در فصل بهار کشت میکنند. البته برای کاشت خانگی و محدود تا هنگامیکه هوا سرد نیست میتوانید اقدام به کاشت در فضای باز نمایید، برای کاشت گلدانی باید گلدان سایز متوسط را انتخاب کنید. در صورت آبیاری منظم این گیاه رشد بسیار خوبی دارد در مناطق مرطوب گلدهی و رشد بهتری دارد.
کاشت بذر کاسنی در زمین
روش اول: برای کاشت بذر کاسنی در زمین، بهار بعد از رفع سرما بذرها را بعد از آبیاری زمین و گذشت یک نصف روز بهصورت دستپاش بر روی زمین بپاشید. سپس به ارتفاع کمتر از دو سانتیمتر بر روی آن خاک بریزید یا اینکه بعد از پاشش بذر خاک را بهآرامی شن کش کنید تا بذرها به زیر خاک برود، سپس اقدام به آبیاری نمایید. بعد از جوانهزنی بذر کاسنی و رسیدن گیاهان به ارتفاع ۱۰ سانتیمتر گیاهان قوی را به فواصل ۲۰ تا ۴۰ سانتیمتر از یکدیگر در نظر بگیرید و گیاهان اضافی را حذف نمایید تا فضا برای رشد گیاهان اصلی باشد.
روش دوم: بذرها را در سینی نشاء یا در خزانه و در زمینی جداگانه برای تولید نشاء بکارید و بعد از رسیدن آنها به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر، نشاءها را از زمین خارج نمایید و در زمین اصلی به فواصل ۲۰ تا ۴۰ سانتیمتر از هم بکارید. (فواصل بین ردیفها را ۱۰۰ سانتیمتر در نظر بگیرید)
کاشت بذر کاسنی در خانه و گلدان
برای کاشت بذر کاسنی بهصورت خانگی در فصل بهار یا تابستان بذرها را ۲۴ ساعت در آب خیس نمایید سپس در سینی نشاء یا لیوانهای یکبار مصرف که با خاک تمیز ترجیحاً ترکیب (کوکوپیت + پرلیت + پیت ماس) پرشده در عمق ۱ تا ۲ سانتیمتر بکارید، در هر گود ۳ تا ۵ عدد بذر قرار دهید و بعد از رشد گیاهان اضافی را حذف کنید و یک گیاه را در هر گود نگه دارید، سپس گیاهان را به زمین اصلی یا گلدان موردنظر منتقل کنید. برای کاشت در گلدان میتوانید بهصورت مستقیم نیز بذرها را داخل گلدان بکارید.
بعد از رشد گیاهان و رسیدن به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر لیوان یکبارمصرف را پاره نموده و گیاه را به همراه خاک به زمین اصلی یا گلدانی با سایز حداقل ۱۶ سانتیمتر منتقل کنید (اگر در سینی نشاء کاشتهاید بهآرامی گیاه را همراه خاک خارج کنید). تا قبل از جوانهزنی بذرها و همچنین در اوایل رشد گیاه بستر گیاه همیشه مرطوب باشد، بعد از رشد کامل گیاه آبیاری هنگامی انجام شود که خاک کاملاً خشک شده است. کاسنی اوایل کاشت کند رشد بوده در نتیجه اجازه ندهید علفهای هرز در رشد آنها اخلال ایجاد کند و آنها را حذف کنید، درنتیجه کنترل علفهای هرز بخصوص در اوایل رشد گیاهان ضروری است. برای کاشت خانگی و بهصورت محدود در تمامی طول بهار و تابستان میتوان اقدام به کاشت در باغ (باغچه) و گلدان نمود یا در کل طول سال با ایجاد شرایط کاشت اقدام به پرورش این گیاه نمود. برای کاشت گیاه آماده کاسنی در باغچه و مزرعه ابتدا خاک (بستر کشت) را به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر زیرورو کنید و با کود حیوانی پوسیده یا کمپوست مخلوط کنید، سپس اقدام به کاشت نمایید.
همانطور که گفته شد قسمتهای مصرفی کاسنی گل، ریشه و برگ است که هر کدام بهصورت متفاوت و در ماههای مختلف برداشت میشود. برگهای کاسنی در ماههای تیر و مرداد و ریشه را در ماههای اول پاییز برداشت میکنند. برگها و ساقهها یا گلهای کاسنی در هر سال سه بار برداشت میشود که البته به فصل کاشت شما بستگی دارد درصورتیکه نشاء کاسنی اوایل بهار به زمین منتقل شود یعنی بذرها را زمستان کاشته باشید برداشت کاسنی برای اولین بار اوایل تابستان انجام میشود و هر دو ماه یکبار تا قبل از سرما ادامه دارد. ریشهها را نیز در اوایل یا اواسط پاییز و بعد از آخرین برداشت برگها و گلها برداشت میکنند، ریشههای کاسنی عمیق و قوی بوده و طول آنها گاهی به ۵۰ سانتیمتر نیز میرسد که برای خارج کردن آن باید از ابزار مناسب استفاده نمود.
برگهای کاسنی را بعد از برداشت در دمای ۳۰ تا ۳۵ درجه خشک میکنند (معمولاً به دور از آفتاب). برگ کاسنی را باید موقعی از ساقه جدا کرد که در مرحله رشد کامل باشد، در غیر این صورت رشد گیاه آسیب میبیند. برداشت ریشه کاسنی که از سال دوم آغاز میشود در هر هکتار بهطور متوسط ۱۰ تن، برداشت برگ و ساقه و گل (تمامی اندامهای هوایی) بستگی به شرایط کاشت و آبوهوا بهطور میانگین سالانه ۱۰ تن است. برای برداشت دانه و بذر کاسنی، در اواخر پاییز یا اواسط زمستان سال دوم کاشت، گیاهان قوی را انتخاب نموده و از زمین خارج میکنیم و سپس به زمینی که برای تولید بذر در نظر گرفتهایم منتقل میکنیم، ریشهها در بهار جوانه زده و سبز میشوند و در فصل پاییز دانههای آن قابل برداشت است. البته اگر قصد کاشت محصولی در زمین اصلی خود را ندارید میتوانید گیاهان را در همان زمین اصلی کاشت کاسنی برای بذرگیری نگه دارید. گرمای زیاد هوا باعث رفتن گیاه به بذر میشود.
خواص
کاسنی خواص دارویی زیادی دارد، ریشهها و ساقهها و گلها دارای خواص و مصارف دارویی هستند که در زیر تنها به خواص آنها اشاره میکنیم:
اولین خواص کاسنی بهبود عملکرد سیستم گوارشی است.
برای پیشگیری از مشکلات گوارشی مانند رفلکس اسید و سوءهاضمه مفید باشد.
کمک به استحکام دندان و استخوان.
آسم را درمان میکند.
در طول تاریخ و در شرایط کمبود قهوه مانند جنگهای داخلی، رکودهای اقتصادی و همچنین در زندانها از ریشه کاسنی جایگزین قهوه بوده است.
کاسنی، جریان صفرا را افزایش داده و این کار به شکستن چربی و درنتیجه گوارش درست کمک میکند.
فعالیت آنتیاکسیدانی انجام میدهد.
پیشگیری از بیماری آلزایمر.
کاسنی به دلیل آنتیاکسیدان بودن به دفع سموم از بدن کمککرده و بدن را پاک و از مواد مضر دور میکند.
عصاره کاسنی دارای خواص ضدمیکروبی و ضدقارچی هم هست.
یبوست را درمان میکند.
شناختهشدهترین خاصیت کاسنی، مفید بودن آن برای کبد است و خون و کبد را تصفیه میکند.
فواید سلامتی ریشه کاسنی، شامل افزایش سمزدایی از طریق تحریک ادرار و ترشح صفرا میشود.
عوامل خطرآفرین موجود در خون را خنثی میسازد. بنابراین، از آن سمزدایی میکند.
ریشه کاسنی میتواند درمانی مفید برای مشکلات مفصل مانند آرتریت و روماتیسم باشد.
ریشه خشکشده کاسنی را میتوان برای درمان یرقان و درنتیجه برای پیشگیری از آسیب کبد استفادهکرد.
ریشه کاسنی میتواند برای درمان سنگهای صفرا و کبد بهکار رود.
کمخونی را درمان میکند.
ریشه کاسنی حاوی اینولین است که علاوه بر فواید گوارشی به کاهش کلسترول بد در بدن نیز کمک میکند.
اینولین موجود در کاسنی به پایین آوردن فشارخون ناشی از افزایش کلسترول LDL، نیز کمک میکند.
ریشه کاسنی میتواند درمانی مفید برای مشکلات مفصل مانند آرتریت و روماتیسم باشد.
دستگاه ایمنی بدن را تقویت میکند.
نوشیدن آب کاسنی برای پوشت مفید بوده و درمان آکنه است و پوست را نرم و مرطوب میکند.
عوارض
اکثر گیاهان دارویی مصرف بیشازحد آنها میتواند عوارضی را به همراه داشته باشد، مصرف بیشازحد کاسنی برای خانمهای باردار توصیه نمیشود، در دوران شیردهی نیز مصرف بیشازحد آن ممنوع است.
مصرف ریشه کاسنی برای برخی ممکن است ایجاد حساسیت کند.
مصرف بیشازحد کاسنی برای کسانی که سنگ کیسه صفرا دارند توصیه نمیشود.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.