بذر قدومه

Alyssum از کلمه یونانی a به معنی نه و lyssa به معنی بیماری‌های روانی اقتباس شده است. این جنس دارای گونه‌های علفی یک‌ساله و چندساله و نیمه درختچه‌ای با برگ‌های ساده گل‌های کوچک است. پراکنش آن از مناطق مدیترانه تا سیبری است. قدومه گیاهی یک‌ساله به ارتفاع 40 – 30 سانتی‌متر و بسیار پرشاخ و برگ است. برگ‌ها کرک دار و متقابل، گل‌ها انتهایی و به‌صورت چتر، میوه خورجینک، دوخانه‌ای با دو برگچه که دو کفه آن از قاعده میوه باز می‌شود. در این میوه چهار بذر گرد، پهن و نوک‌دار در دو قسمت جداگانه به‌صورت دوبه‌دو با پرده‌ای غشایی از هم جدا می‌شود. در انواع دیگر قدومه، بذر گلابی شکل هم دیده می‌شود. به‌طور معمول دانه‌های قدومه با جذب آب، موسیلاژ فراوان تولید می‌کند. در ایران گونه‌های مختلف قدومه گزارش شده که به علت ویژگی‌های گیاه‌شناسی بسیار متفاوت گروه‌بندی آن‌ها مشکل است.

کاشت

بذر قدومه در خاک‌های سبک و سنگریزه دار به‌خوبی سبز شده و در خاک‌های سنگین از درصد سبز کشتزار کاسته می‌شود. قدومه در خاک‌هایی سبک و متوسط رشد خوبی دارد. این گیاه به خشکی خاک و هوا متحمل است و در بارندگی به هنگام رسیدن حساس است. قدومه به آبیاری کم و درعین‌حال مرطوبی نیاز دارد. قدومه دمای مناطق معتدل و مدیترانه‌ای را می‌پسندد. قدومه از گیاهان آفتاب دوست است که برای رشد به نور زیاد خورشید نیاز دارد. سله خاک در موقع سبز شدن گیاهچه ها خسارت زیادی می‌زند.

قدومه از طریق بذر، قلمه و ساقه تکثیر می‌شود. استفاده از قلمه ساقه نیز برای برخی گونه‌ها گزارش شده است. معمولی‌ترین روش تکثیر این گیاه بذر است. برای این منظور پس از آماده نمودن زمین سطح کشت بذرها را به مدت 24 ساعت در آب ولرم خیس کنید و سپس بکارید و آبیاری کنید. در منطقه خور و بیابانک (استان اصفهان) کاشت بذر قدومه (تخم سرخو) در پاییز انجام می‌شود. چنانچه تاریخ کاشت در مهرماه انتخاب شود، طی 2 تا 3 روز گیاه سبز می‌شود و چنانچه در آذرماه کشت صورت گیرد، طی 5 تا 6 روز گیاه از خاک بیرون می‌آید. بذر لازم برای کاشت، از 7 تا 30 کیلوگرم برای هر هکتار، بسته به شرایط آب و هوایی و خاک متفاوت است. کاشت به‌صورت کرتی (درهم یا ردیفی) انجام می‌شود و پس از آن با دو آبیاری به فاصله یک شبانه‌روز، گیاه سبز می‌شود. تا شروع پر شدن دانه‌ها (پس از گلدهی) نیازی به آبیاری نیست. فاصله کاشت این گیاه بین 20 تا 30 سانتی‌متر است. بذر را در عمق یک سانتی‌متری بکارید.

گل‌دهی این گیاه بسته به زمان کاشت فصل بهار و تابستان می‌باشد. گل‌دهی گیاه 3 ماه و رسیدن بذر حدود شش ماه پس از کاشت است. تأخیر در برداشت موجب ریزش بذر می‌شود؛ بنابراین با رسیدن 20 درصد میوه‌ها، اقدام به برداشت می‌شود. رسیدن محصول قدومه، هم‌زمان با برداشت جو در هر منطقه (جو درو) است. برداشت محصول به 15 کارگر در هکتار نیاز دارد و بارندگی در زمان برداشت خسارت زیادی به این محصول وارد می‌کند. محصول (بذر) به دست آمده از هر هکتار حدود 1000 تا 1500 کیلوگرم است. برداشت بذر با ریشه‌کن کردن بوته‌ها و خشک کردن آن‌ها بر روی سطوح صاف یا پارچه انجام می‌شود.

خواص

به‌طورکلی در انواع قدومه، دانه دارای مواد روغنی به مقدار 15 تا 30 درصد است. روغن مذکور از گلیسیریدهای اسیدهای اولئیک، پالمیتیک، اروسیک و لینولئیک تشکیل شده است. دانه در صورت جذب آب، لعاب زیادی تولید می‌کند. از بذر قدومه همراه با بذر گیاهان دارویی دیگر در درمان بیماری‌های تنفسی، گلودرد و سرفه استفاده می‌شود. این بذر یکی از اجزای مهم انواع چهارتخم (four seed) محسوب می‌شود. به دانه، سپستان، بالنگو، بارهنگ و دیگر بذرهایی که لعاب تولید می‌کنند، در ترکیب چهارتخم وجود دارد. قدومه موردنیاز عطاری‌ها به‌طورمعمول از مراتع جمع‌آوری می‌شود، به این لحاظ تنوع زیادی در بذرهای ارائه شده مشاهده می‌شود.