بذر شاه اسپرم

شاه اسپرم در اصل منشأ مدیترانه‌ای داشته و در سال‌های اخیر در مناطق مختلف دنیا بومی شده و مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. با توجه به بررسی منابع انجام‌شده این گیاه در ترکیه، رومانی، لهستان، آلمان، ایتالیا، اسپانیا و انگلیس تحت کشت بوده و در باغ‌های گیاه‌شناسی اکثر کشورهای اروپائی وجود دارد. در قاره آمریکا این گیاه در کشور برزیل استفاده‌های درمانی طولانی مدتی دارد.

شاه اسپرم از جمله گیاهان دارویی است که خواص بسیاری دارد. گیاهی پایا، علفی و چندساله است. ساقه‌ای راست با شیارهای طولی دارد. بوی مطبوعی همچون نعناع دارد. ارتفاع این گیاه متغیر و بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر است. تمامی اندام‌های هوایی این گیاه بویی شبیه به نعناع می‌دهد. کاپیتول های کوچکی به‌صورت تجمیع شده در انشعابات ساقه گیاه به رنگ زرد وجود دارد. گل‌های این گیاه نیز لوله‌ای مانند و به رنگ زرد است. گل‌های این گیاه در فصل تابستان ظاهر می‌شود و منظره زیبایی را نمایان می‌کند. برگ‌های دندانه‌ داری به رنگ سبز دارد. اندام‌های هوایی این گیاه مصرف دارویی دارد. تمامی اندام‌های بیرونی این گیاه پوشیده از تارهای ظریفی است به همین دلیل است که رنگ برگ‌ها به‌صورت سبز روشن دیده می‌شود. طبعی گرم دارد. از این گیاه علاوه بر مصرف دارویی استفاده‌های دیگری نیز می‌شود. در تهیه سوپ برای خوش‌طعم کردن از آن استفاده می‌کنند. در تهیه چای و دوغ و سایر نوشیدنی‌ها از آن استفاده می‌شود. توجه داشته باشید که این گیاه را می‌توانید به‌عنوان سبزی خوراکی در تازه خوری مصرف کنید.

کاشت

شاه اسپرم از طریق بذر و تقسیم بوته تکثیر می‌شود. کشت بذری این گیاه در فصل بهار در شاسی سرد انجام می‌شود. در کشت بذری پس از تهیه بذر آن را در عمق مناسبی از خاک بکارید و روی آن را با خاک نرم و کود بپوشانید و گیاه را آبیاری کنید و تا زمان جوانه‌زنی سطح آن را مرطوب نگه‌دارید. پس از گذشت مدت زمانی بذر جوانه می‌زند و گیاه سر از خاک بیرون می‌آورد. این گیاه رشد سریعی دارد به‌سرعت رشد و قابل‌مصرف می‌شود.

فاصله کاشت بذر شاه اسپرم ۲۰ تا ۴۰ سانتیمتر است. عمق کاشت بذر شاه اسپرم ۸ میلی‌متر است. برای رشد به خاک‌های خشک و مرطوب با ph 5 تا ۷٫۶ نیاز دارد. خاک باید از زهکشی مناسبی برخوردار باشد. دمای مناطق مدیترانه را می‌پسندد. گلدهی این گیاه فصل تابستان است. شاه اسپرم به آبیاری متوسط و درعین‌حال مرطوبی نیاز دارد. برای رشد به آفتاب کامل و نیمه سایه نیاز دارد.

خواص

گیاه شاه اسپرم حاوی متابولیت های ثانویه متعددی نظیر اسانس‌ها یا روغن‌های فرار، مشتقات فنیل پروپان، فلاونوئید ها، سزکوئی ترپن لاکتون ها، تانن ها و الیگوالمنت ها می‌باشند. اسانس شاه اسپرم به‌عنوان مهم‌ترین ماده مؤثر این گیاه مدنظر است. اسانس این گیاه مایعی بی‌رنگ تا زرد روشن می‌باشد که به طریق تقطیر با آب یا بخارآب از قسمت‌های هوایی به دست می‌آید. اخیراً اسانس این گیاه به خاطر ویژگی‌های حشره کشی آن نیز موردمطالعه قرار گرفته است. این محققین عنوان کرده‌اند که ویژگی اخیر، به خاطر وجود توجون ها، کاروون و پیرترین ۱ در اسانس این گیاه می‌باشد. همچنین اجزاء سزکوئی ترپن اسانس این گیاه نقش آللوپاتی دارند. از زمان‌های قدیم این گیاه به‌عنوان ادویه و به‌منظور طعم‌دهنده غذاهای مختلف، کیک‌ها، نوشیدنی‌ها و در صنایع قنادی مورداستفاده قرار می‌گیرد. همچنین از این گیاه به‌عنوان چای گیاهی استفاده به عمل می‌آید. قبل از شناسایی مواد مؤثر گیاه دارویی رازک اسانس حاصل از شاه اسپرم در کشورهای اروپایی، به‌منظور طعم دار کردن آبجو مورداستفاده قرار می‌گرفت. همچنین برگ‌های این گیاه در سوپ و سالاد مورداستفاده قرار می‌گیرد. در منطقه آذربایجان برگ‌های این گیاه یا عرق استحصالی از آن به‌منظور طعم دار کردن چای و بعضی غذاها مورداستفاده فراوان دارد. از لحاظ ویژگی‌های درمانی این گیاه و اسانس استحصالی از آن به‌عنوان محافظ کبد، مقوی معده، بادشکن، نیرو دهنده، مدر، ضدتشنج، ضد کرم، صفرابر، قاعده آور، ضد هیستری و نیز به خاطر ویژگی‌های ضد میکروبی، ضد آلرژیک، آرام‌بخش و تقویت‌کنندگی قلب مورداستفاده قرار می‌گیرد. دم کرده ۱۰ تا ۱۰۰ در هزار برگ و گل این گیاه که با کمی قند شیرین شده باشد به‌عنوان ضدتشنج و رفع سرفه و برونشیت مصرف می‌شود. تنطور ۳۰ در هزار این گیاه به مقدار یک استکان قبل یا بعد از هر غذا اثر نیرو دهنده و مقوی معده ظاهر می‌کند. آزمایش‌های مختلف نشان داده‌اند که با مصرف فرآورده‌ای آن ترشح صفرا زیاد شده و سنگ‌های صفراوی حل می‌گردند. در کاربرد خارج با خیساندن برگ‌های این گیاه در روغن زیتون، نوعی ماده روغنی حاصل می‌گردد که برای پانسمان زخم‌ها بسیار مفید است. جوشانده نمک‌دار شاه اسپرم در بهبود و التیام زخم‌ها و السرها اثر مفید دارد.