بذر جعفری پیچ

جعفری به حالت خودرو و نیمه خودرو و در نواحی مختلف یافت می‌شود. در اکثر نقاط کشور پرورش داده می‌شود. گیاهی دوساله به ارتفاع ۳/۰ تا یک متر و دارای ریشه راست دوکی‌شکل یا متورم (برحسب نژادهای مختلف) و به رنگ مایل به زرد است. به حالت وحشی می‌روید و در بعضی نواحی پرورش داده می‌شود. برگ‌های جعفری، شفاف به رنگ سبز تیره، دارای بریدگی‌های لوزی یا مثلث شکل با تقسیمات فرعی است. برگ‌های قسمت فوقانی ساقه آن، منقسم به قطعات باریک و نوار مانند با ظاهری متفاوت از برگ‌های تحتانی است گل‌هایی کوچک مایل به سبز و مجتمع به‌صورت چتر مرکب دارد. در قاعده اشعه چترهای اصلی و فرعی آن، زائده‌های باریک و غیر منقسم دیده می‌شود.

میوه آن کوچک و به درازای ۲ میلی‌متر به قطر یک میلی‌متر یا کمی بیشتر به رنگ سبز و دارای بو و طعم بسیار معطر است. ریشه جعفری معمولی نازک ولی محکم است که در تغذیه از آن استفاده نمی‌شود. عمق ریشه زیاد است (گاهی تا عمق ۱۶۰ سانتی‌متر) از آنجائی که جعفری دارای ریشه‌های فرعی کمی است به همین دلیل برای به سازی خاک مناسب نیست و بنابراین در تناوب زراعی جایی ندارد.

جعفری پیچ گیاهی دو ساله به ارتفاع 3/0 تا یک متر و دارای ریشه راست دوکی شکل یا متورم (برحسب نژادهای مختلف) و به رنگ مایل به زرد است. به حالت وحشی می‌روید و در بعضی نواحی پرورش داده می‌شود. برگ‌های جعفری، شفاف به رنگ سبز تیره، دارای بریدگی‌های لوزی یا مثلث شکل با تقسیمات فرعی است. برگ‌های قسمت فوقانی ساقه آن، منقسم به قطعات باریک و نوار مانند با ظاهری متفاوت از برگ‌های تحتانی است گل‌هایی کوچک مایل به سبز و مجتمع به‌صورت چتر مرکب دارد. در قاعده اشعه چترهای اصلی و فرعی آن، زائده‌های باریک و غیر منقسم دیده می‌شود. میوه آن کوچک و به درازای 2 میلی‌متر به قطر یک میلی‌متر یا کمی بیشتر به رنگ سبز و دارای بو و طعم بسیار معطر است. ریشه جعفری معمولی نازک ولی محکم است که در تغذیه از آن استفاده نمی‌شود.

نیازها

جعفری در مقابل خشکی حساس ولی در مقابل سرما بسیار مقاوم است. کشت این گیاه در هر نوع آب و هوایی امکان‌پذیر است ولی در آب‌وهوای خنک بهترین نتیجه را می‌دهد. جعفری یک گیاه سایه دوست است. زمین مورد کشت باید نرم مرطوب و دارای مواد غذایی کافی باشد. زمین‌های نیمه سنگین با هوموس، لومی و شن لومی بهترین زمین‌های کشت این گیاه می‌باشند. در خاک‌های عمیق و قوی به علت وفور مواد غذایی خوب رشد می‌کند. نظر به اینکه معمولاً از برگ این گیاه استفاده می‌شود، بنابراین احتیاج آن به کودهای از ته بیشتر است،PH مناسب خاک برای این گیاه ۶ تا ۷ است.

آماده‌سازی خاک

زمین مورد کشت باید نرم، مرطوب و دارای مواد غذایی کافی باشد. کود دامی نپوسیده برای رشد و نمو گیاه مناسب نیست و باعث اختلال رشد در گیاه می‌شود. میزان کودهای شیمیایی با توجه به نوع و مواد غذایی موجود در زمین حدود ۹۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم ازت (در دو مرحله)، ۸۰ کیلوگرم p2o5 و ۱۶۰ تا ۱۳۰ کیلوگرم K2O در هکتار است. اگر بخواهند عمل برداشت را در چند مرحله اجرا کنند، بهتر است پس از هر بار برداشت مقداری کود ازت به زمین بدهند (۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار).

زمان کاشت

زمان کاشت جعفری در سبزی‌کاری‌های بزرگ و در مناطق معتدل در بهار و گاهی نیز در پائیز است. جعفری را در ردیف‌هایی به فاصله ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر روی ردیف می‌کارند. فاصله بین ردیف‌ها در کشت‌های مکانیزه ۲۵ سانتی‌متر است.

کاشت

بذر جعفری به‌کندی جوانه می‌زند و جوانه زدن آن حدود ۲۰ تا ۲۵ روز طول می‌کشد. البته این مدت بر اساس شرایط محیطی ممکن است کمتر یا بیشتر شود. در خارج از ایران ابتدا خزانه می‌گیرند و سپس بوته‌ها را نشا می‌کنند. در ایران بذر را مستقیماً می‌کارند و در بعضی مناطق چندساعتی (حدود ۲۴ ساعت) بذر را می‌خیسانند. البته خیساندن بذر باعث سرعت بخشیدن به جوانه زدن بذر می‌شود. عمق کاشت در مورد این سبزی حدود ۶ تا ۸ میلی‌متر است. کاشت جعفری بهروش‌های مختلف صورت می‌گیرد. اگر به روش خطی کاشته شود، بهتر است فاصله خطوط بین ۲۵ تا ۳۵ سانتی‌متر باشد و فاصله دو بوته روی خط کشت ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر در نظر گرفته شود. در بعضی مناطق جعفری را به‌صورت دست پاش در کرت‌های کوچک می‌کارند و بالاخره در محل‌هایی که خاک سنگین است و یا مسئله شوری خاک مطرح است، مانند خوزستان، توصیه می‌شود این گیاه به‌صورت نشتی کاشت شود. میزان مصرف بذر برای روش دست پاش بین ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم در هکتار و برای کشت‌های خطی و نشتی ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم در هکتار است.

کنترل علف‌های هرز در مزرعه جعفری خیلی اهمیت دارد. چون بوته‌ها به علت کوچک بودن قدرت رقابت با علف‌های هرز را ندارند. استفاده از کولتیواتورهای دستی برای کنترل علف‌های هرز و یا ترکیبی از انواع کولتیواتور و علف‌کش‌ها توصیه می‌گردد. زمان کشت جعفری در مناطق جنوبی کشور از اوایل پاییز شروع می‌شود که ممکن است تا اواسط پاییز ادامه پیدا کند. نظر به اینکه بذر جعفری دیر جوانه می‌زند در کاشت آن باید عجله کرد تا برداشت آن با سایر سبزی‌ها هم‌زمان شود. در مناطق سردسیری کاشت آن بعد از رفع خطر یخبندان و از اوایل بهار شروع شده و تا اواخر بهار ادامه می‌یابد. ممکن است بوته‌ها احتیاج به تنک کردن داشته باشند که در این صورت این کار در ۲ یا ۳ مرحله انجام می‌شود و نهایتاً حدود ۱۵ سانتی‌متر فاصله بین دو بوته در نظر گرفته می‌شود.

مبارزه با آفات

سم‌پاشی قبل از کشت با دورینول (Deurinol) هکتاری ۴ تا ۵/۶ لیتر با تنوران (Tenoran) هکتاری ۸ کیلوگرم و بعد از کشت با آفالون (Afalon) هکتاری ۵/۱ کیلوگرم با پوتابلان (Potablan) هکتاری ۸ کیلوگرم در ۴۰۰ تا ۶۰۰  لیتر آب و ۲ تا ۳ بار دیسک و چنگک زدن ماشینی ضروری است.

برداشت

میوه‌های جعفری را از اول مرداد تا شهریورماه، ریشه‌ها در آبان ماه و برگ‌ها را از اواسط خرداد تا اواسط آبان محصول برداری می‌نمایند. چین اول برگ جعفری را از اواسط تا اواخر خرداد با علف چین یا کمباین سبزی چین برداشت می‌کنند برگ‌های جعفری را معمولاً برحسب نوع بذر کشت شده و دفعات بذرپاشی، شرایط آب و هوایی و آبیاری تا مهرماه با فواصل حدود ۴ هفته‌ای، ۳ تا ۴ بار برداشت می‌کنند.

ریشه جعفری را از اواخر مهر تا اوایل آبان ماه با چغندر کن یا کمپاین مخصوص چغندر و سیب‌زمینی برداشت می‌نمایند. میوه‌های جعفری هم در شهریورماه آماده استفاده می‌شوند. از هر هکتار زمین ۲/۱ تن میوه (دانه) پاک شده و ۳۰ تن گیاه تازه به دست می‌آید.

برگ‌های برداشت‌شده را در دستگاه‌های خشک‌کن در حرارتی معادل ۴۰ درجه سانتی‌گراد خشک کرده و در ماشین برگ چین یا در دستگاه‌های برش در اندازه‌های ۲ میلی‌متر می‌برند. ریشه‌های را که با دست یا به‌وسیله شخم‌زن برداشت شده شستشو داده و آن‌ها را به‌وسیله ماشین‌های مخصوص به قطعات کوچک تقسیم می‌کنند و در دستگاه‌های خشک‌کن در حرارت ۶۰ تا ۸۰ درجه سانتی‌گراد خشک و سپس پرداخت می‌نمایند. میوه‌ها را نیز در دستگاه‌های بذرپاکن در شرایط استاندارد پرداخت و بوجاری می‌نمایند.

نکات تغذیه‌ای

جعفری یک منبع بسیار خوب ویتامین A، ویتامین C و ویتامین K است. به‌علاوه جعفری منبع غذایی خوبی از آهن و اسیدفولیک است.

منظور از منبع بسیار خوب، یعنی ۲۰ درصد یا بیشتر نیاز روزانه فرد به آن ماده مغذی را برآورده می‌کند. منبع خوب، یعنی ۱۰ تا ۲۰ درصد نیاز را برآورده می‌کند.

فواید جعفری

۱) تزئین کننده غذا

تنها یک شاخه کوچک جعفری می‌تواند بشقاب غذای شما را به طرز زیبایی تزئین نماید.

۲) ارتقادهنده سلامتی

جعفری شامل دو جزء خیلی مهم در ترکیب خود است که موجب شده این سبزی نقشی بی‌همتا در سلامت انسان داشته باشد: روغن‌های فرار و فلاوونوئیدها.

۱- روغن‌های فرار

اولین جزء مهم موجود در جعفری، روغن‌های فرار می‌باشند. این روغن‌ها به نام روغن‌های ضروری یا اسانس‌های گیاهی نیز خوانده می‌شوند. از ترکیبات مهم این گروه می‌توان به میریستیسین (myristicin)، لیمونن (limonene)، آلفا توژن (alpha-thujene) و اِاوجنول (eugenol) اشاره کرد. با تغلیظ این مواد عصاره‌ای حاصل می‌شود که دارای خواص درمانی فوق العاده است. در مطالعات انسانی مشخص شده است که روغن‌های فرار موجود در جعفری مخصوصاً میریستیسین، از شکل‌گیری و تشکیل تومورها (مخصوصاً تومورهای ریه) جلوگیری می‌کنند. در تحقیقات دیگری مشخص شده است که فعالیت آنزیم گلوتاتیون S ترانسفراز را که مسئول پیشگیری از تخریب سلولی است، تحریک می‌کند. از دیگر فعالیت این روغن‌ها این است که به خنثی کردن انواع مواد سرطان‌زا مانند بنزوپیرن های موجود در دود سیگار و دود ناشی از زغال چوب کمک می‌کند.

۲- فلاوونوئیدها:

دومین جزء مهم آن، فلاوونوئیدها می‌باشند. از ترکیبات مهم این گروه که در جعفری یافت می‌شود، می‌توان آپیئین (apiin)، آپیجنین (apigenin)، کریسواِریول (crisoeriol) و لوتئولین (luteolin) را نام برد.

۳) جعفری؛ آنتی‌اکسیدانی قوی

* فلاوونوئیدهای موجود در جعفری مخصوصاً لوتئولین (luteolin) از تخریب سلولی ناشی از رادیکال‌های آزاد اکسیژن جلوگیری می‌کنند. ازاین‌رو در مطالعات انسانی از عصاره غلیظ جعفری به‌عنوان یک ماده غذایی که ظرفیت آنتی‌اکسیدان بدن را بالا می‌برد، استفاده می‌شود.

* جعفری علاوه بر روغن‌های فرار و فلاوونوئیدها، منبع بسیار خوب ویتامین C و ویتامین A است که برای پیشگیری از ابتلا به خیلی از بیماری‌ها حیاتی هستند. ویتامین C دارای عملکردهای متفاوتی در بدن است. این ویتامین یک آنتی‌اکسیدان مهم است. در فقدان این ویتامین، رادیکال‌های آزاد موجب بروز بیماری‌های مختلفی مانند گرفتگی عروق، سرطان روده، دیابت و آسم می‌شوند. بنابراین متوجه می‌شویم چرا افرادی که مقدار زیادی از غذاهای حاوی ویتامین C را مصرف می‌کنند، کمتر دچار این بیماری‌ها می‌شوند. ویتامین C دارای اثر ضدالتهابی نیز است. بنابراین برای بهبود بیماری‌هایی مثل التهاب مفاصل و استخوان‌ها مفید است. جعفری حاوی غلظت بالایی از کاروتنوئیدهای پیش ساز ویتامین A، مخصوصاً بتا کاروتن است. بتا کاروتن، یکی دیگر از آنتی‌اکسیدان‌های مهم است. رژیم‌های غنی از بتا کاروتن نیز از پیشرفت بیماری‌های تصلب شرائین، دیابت، سرطان روده، آسم و التهاب مفاصل و استخوان‌ها جلوگیری می‌کنند. بتا کاروتن در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود که یک ماده خیلی مهم برای تقویت سیستم ایمنی است و به آن ویتامین «ضد عفونت» نیز می‌گویند.

۴) جعفری برای قلب سالم

جعفری یک منبع خوب اسید فولیک، یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های گروه B، است. این ویتامین نقش‌های متعددی را در بدن به عهده دارد. یکی از حیاتی‌ترین نقش‌های آن در ارتباط با سلامت قلب و عروق است. به‌این‌ترتیب که برای تبدیل هموسیستئین به مولکول‌های بی‌خطر ضروری است. اگر مقدار هموسیستئین در بدن بالا رود، به سلامت رگ‌ها آسیب می‌رساند. استفاده از مواد غذایی غنی از اسید فولیک مانند جعفری هم برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت و هم برای افرادی که می‌خواهند از این بیماری‌ها پیشگیری کنند، بسیار خوب است. در ضمن اسید فولیک، ماده مغذی مهمی برای تقسیم به‌موقع و مناسب سلول‌هاست. ازاین‌رو برای پیشگیری از سرطان‌ها مخصوصاً سرطان روده و سرطان دهانه رحم در زنان بسیار مفید است.

۵) حفاظت در برابر آرتریت روماتوئید

علیرغم اینکه در یک مطالعه نشان داده شد که دوز بالای مکمل ویتامین C موجب بدتر شدن استئوآرتریت (یک نوع بیماری تحلیل برنده مفاصل که با افزایش سن اتفاق می‌افتد) می‌شود، در مطالعه‌ای دیگر در همین زمینه نشان داده شد که غذاهای غنی از ویتامین C مانند جعفری و نه مکمل آن، موجب حفاظت افراد در برابر التهابات پلی آرتریت (نوعی از آرتریت که در آن، دو یا بیش از دو مفصل درگیر می‌شوند) می‌گردند.

۶) جعفری؛ از بین برنده بوی بد دهان

اگر بعد از خوردن بعضی مواد غذایی مانند سیر یا پیاز، متوجه بوی بد دهانتان شدید، جویدن مقداری جعفری تازه، به خوشبو شدن دهانتان کمک فوق‌العاده‌ای خواهد کرد. روش دیگری که بدین منظور می‌توانید به کار برید، جوشاندن آرام یک مشت برگ جعفری به همراه چند عدد میخک در یک لیوان آب است.

۷) درمان کم‌خونی

ازآنجایی‌که جعفری هم آهن و هم ویتامین C فراوانی دارد، می‌تواند به درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن کمک زیادی نماید، زیرا ویتامین C، موجب افزایش جذب آهن نیز می‌شود.

جعفری و اگزالات­ ها

جعفری دارای اگزالات است. زمانی که مقدار اگزالات­ ها در بدن بالا برود، مشکلاتی را برای بدن ایجاد می‌کنند. به همین دلیل ممکن است افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی و کیسه صفرا، از خوردن این سبزی خودداری کنند. در مطالعات آزمایشگاهی دیده شده است که اگزالات می‌تواند با جذب کلسیم در بدن تداخل نماید. بااین‌حال در خیلی از تحقیقات مشابه دیگر دیده شده که توانایی مواد غذایی دارای اگزالات برای کاهش جذب کلسیم، بسیار کم است و به‌طورقطع آن مقدار کلسیمی که از طریق این مواد غذایی به بدن ما می‌رسد، بسیار بیشتر از تأثیر منفی اگزالات­ها بر روی جذب آن است. اگر شما دستگاه گوارشی سالمی دارید و شرایط شما به‌گونه‌ای است که می‌توانید به‌راحتی و با آرامش غذا بخورید و از غذایی که می‌خورید لذت ببرید، خوردن غذاهای گیاهی غنی از کلسیم که دارای اگزالات نیز می‌باشند، برای شما مفید خواهد بود.

وزن	10 گرم
نام فارسی	بذر جعفری پیچ
نام انگلیسی	Petroselinum crispum