بذر آویشن دنایی (برگ باریک)

آویشن یکی از گونه‌های ارزشمند در ایران است که در جنوب ایران، افغانستان و پاکستان مورد کاشت قرار گرفته است و خواص دارویی و خوراکی دارد. آویشن نیز از خانواده نعنائیان بوده و ارتفاع کوتاه (10 تا 30 سانتی‌متر) و فرم بوته‌ای دارد که به‌راحتی در داخل گلدان می‌توان آن را پرورش داد، ساقه‌های منشعب و متعدد و برگ‌های کوچک و گرد با حاشیه‌های صاف و بدون دم برگ و گل‌های کوچک و به رنگ سفید از ویژگی‌های آن است.

آویشن‌ شاخه‌های کوچک پوست سفید دارد و کرک دار است. برگ‌های کوچک دایره‌ای یا بیضوی با قاعده گرد و به‌ندرت قلبی‌شکل و تقریباً نوک‌دار، برگ‌های جوان کُرک‌های کوتاه سفید و برگ‌های مسن‌تر بدون کرک هستند. چرخه‌های گل دسته‌ای و گروهی انبوه یا سنبله‌ای شکل دارد. گل‌های آن بسیار کوچک، به طول دو میلی‌متر، تخم‌مرغی درازچین و کرک‌دار هستند. آویشن دارای طبعی گرم و خشک است. آویشن به‌صورت چندساله کاشته می‌شود و بوته‌های آن تا 5 سال یا بیشتر ماندگاری دارد.

آویشن بومی کشور ایران بوده و در اصفهان (ده کیلومتری شمال نجف‌آباد، 27 کیلومتری جنوب اصفهان، کلاه‌قاضی جنوب اصفهان، شاه‌کوه)، لرستان (شهبازان، چم سنگر: مرگ سر)، خوزستان (60 کیلومتری شمال شرق دزفول، بهبهان: بابا احمدی)، فارس (فیروزآباد، کوه سیوند، ارتفاعات مشرف به دریاچه مهارلو، میان جنگل، بین جهرم و منصورآباد، نزدیک طارم داراب)، بوشهر (خورموج نزدیک بوشهر، اهرم)، کرمان (بین کرمان و زرند، علی‌آباد به‌طرف اسفندقه)، هرمزگان (20–30 کیلومتری شرق حاجی‌آباد، گهره، کوه‌های گنو، کوه هماگ از فارغان و تیدر، آبگرم گنو)، بلوچستان (ده کیلومتری خاش به‌طرف ایرانشهر، شمال بزمان، شمال ایرانشهر، تنگ سرحه، دره رودخانه کاجو شمال قصر قند، اطراف نیک‌شهر)، خراسان (گردو 70 کیلومتری جنوب ازبگو، ازبگو) و یزد (15 کیلومتری غرب چاه‌ملک به طرف چوپانان، مهریز: خورمیز، بین جندق و یزد، بافق: قطروم، بین اشنیز و ندوشن) می‌روید. آویشن خشکی را به‌خوبی تحمل می‌کند و نسبت به بی‌آبی مقاوم است.

آویشن گیاهی با خواص دارویی بسیار و چندساله از خانواده نعناعیان است، آویشن تقریباً در تمامی دنیا کشت می‌شود و دارای گونه‌های فراوانی است که اغلب معطر و چندساله هستند. آویشن بومی مناطق مدیترانه و جنوب اروپا بوده، در کشور ایران نیز آویشن به‌طور گسترده کشت می‌شود یا گونه‌های وحشی آن در برخی نقاط می‌روید و نیاز مصرفی کشور را تأمین می‌کند. در یونان باستان، زنان به شوالیه‌ها و جنگجویان آویشن هدیه می‌دادند زیرا باور داشتند این گیاه به آنان شجاعت و قدرت می‌دهد، در قرون وسطی اروپاییان آن را زیر بالش خود قرار می‌دادند تا خواب راحتی داشته باشند.

ارتفاع گیاه آویشن بستگی به شرایط اقلیمی از 20 تا 50 سانتی‌متر متغیر است، قسمت بالایی گیاه انشعاب‌های فراوانی دارد، هر چه سن گیاه بالاتر برود انشعاب‌ها بیشتر شده و بوته‌هایی پرپشت به وجود می‌آورد. برگ‌های آویشن ریز و نیزه‌ای مانند و دارای کرک‌های بسیار ریز است. برگ‌های معطر آن معمولاً به رنگ سفید دیده می‌شود و گاهی صورتی یا بنفش که جذب‌کننده قوی حشرات و زنبورها است. بذر آویشن بسیار ریز بوده، هر 1000 عدد بذر آویشن حدوداً 0٫3 گرم وزن دارد. آویشن برای رشد به هوای گرم و خشک و نیاز دارد، بسیار مقاوم به خشکی و بی‌آبی بوده.

این گیاه با اریگانو هم‌خانواده است. در زبان کردی به «آویشن»، «جعتری» و سایر مناطق کردنشین به آن «آنخ» یا «اَزوِه» گفته می‌شود و در زبان ترکی به «آویشن»، «کهلیک اُتی» و در زبان مردم لر به‌خصوص در مناطق بختیاری به این گیاه «اوشوم» گفته می‌شود. در زبان مردم رودبار استان گیلان به آن، «پلنگ مشت» می‌گویند و طعم‌دهنده اصلی غذایی به نام شامی رودباری است. یکی از گونه‌های این گیاه که در مناطق کوهستانی شمال خراسان به‌وفور یافت می‌شود به زبان کردی کرمانجی «آنخ» نام دارد. در شهرستان اقلید با نام آویشن شیرازی (Zataria multiflora) می‌روید. در آذربایجان غربی بخصوص مناطق کوهستانی نقده رویش قابل‌توجهی دارد.

در زبان ترکی به آن کهلیک اوتو (کهلیک = کبک و اوت = گیاه) می‌گویند. برخی آن را به دلیل تشابه اسمی با کاکوتی اشتباه می‌کنند. درحالی‌که کهلیک اوتو (آویشن)، علی‌رغم تشابه اسمی با کاکوتی از آن متفاوت است. در همدان به آن آزربه و در کوخرد هرمزگان به آن اَوشُه می‌گویند. در چهارمحال و بختیاری به‌خصوص در کوهپایه‌های کلار و ناغان (اُورشُم) می‌روید. در جلگه دشت‌های میانی استان بوشهر نیز می‌روید و در گویش دشتی بوشهری به آن اُوشِه می‌گویند، این گیاه در نواحی کوهستانی استان سیستان و بلوچستان هم می‌روید و در زبان محلی به آن «ازگند» می‌گویند. گونه‌های مختلفی از آویشنیان در کوهستان‌های ایران می‌روید. در کتب طب سنتی فارسی با نام «حاشا»، «اوشن» و «صعترالحمیر» نام برده شده است.

در مناطق مختلف ایران گونه‌های مختلف ایران گونه‌های مختلف با اسامی محلی متفاوتی شناخته می‌شود از جمله در همدان «آزربه»، در اطراف تهران «آویشن یا آویشم»، در طالقان «زروه»، در زبان کردی به آن «جعتری»، «آنوخ» یا «اَزوِه» (اَزبویه) می‌گویند و در مناطق آذری نشین «ککلیک اوتی» یا «کاکله اوتی» و در سایر مناطق «صعتر»، «زعتر»، «اوشن»، «اشمه کوهی»، «سی سنبر» و «سوسنبر» نامیده می‌شود. آویشن را به‌راحتی می‌توانید در گلدان‌های سایز متوسط و در باغچه‌های منازل کشت نمود که در ادامه به‌طور کامل به آموزش آن می‌پردازیم.

کاشت

آویشن از دو طریق تکثیر می‌یابد: کاشت بذر و تکثیر رویشی (تقسیم ریشه). تکثیر قلمه (که خیلی رایج نیست).

در تکثیر رویشی در فصل زمستان گیاه را از خاک در آورده و ریشه‌های آن را به چند قسمت تقسیم کرده و در مکان‌های موردنظر می‌کاریم. برای کاشت بذر آویشن در گلدان، گلدان انتخابی باید عمقی حداقل 10 سانتی‌متری داشته باشد. بذرها را در مناطق سردسیری و معتدل بهتر است 6 هفته قبل از بهار و اتمام سرمای بهاره در منزل یا گلخانه و خزانه نشاء کنید و بهار به محل اصلی کاشت (گلدان یا باغچه) منتقل کنید. برای کاشت در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری هر زمانی می‌توانید اقدام به کاشت کنید. آویشن در مناطقی که دارای زمستان سرد است ممکن است زیر برف دام نیاورد و خشک شود. بذر آویشن بسیار ریز بوده، بذرها را زیر لایه بسیار نازک از خاک نرم قرار دهید و با اسپری آبیاری کنید. (عمق حداکثر 0٫5 سانتی‌متری)

برای کاشت خانگی بهتر است بذرها را بهار و بعد از رفع کامل سرما بکارید. بذر آویشن را می‌توانید ابتدا داخل گلدان کوچک یا لیوان یک‌بار مصرف و سینی نشاء در عمق 0٫2 تا 0٫5 سانتی‌متری بکارید و بعد از رسیدن به طول 5 تا 10 سانتی‌متر به گلدان یا زمین اصلی منتقل کنید. خاک مناسب برای رشد گیاه آویشن باید نیمه سبک و دارای زهکشی مناسب باشد ترکیب خاک باغچه و کمپوست یا کود حیوانی برای کاشت باغچه و برای کاشت گلدانی ترکیب کوکوپیت و کمپوست مناسب است، آویشن خاک‌های سنگین و رسی را نمی‌پسندد. برای انتقال گیاه به باغچه و مزرعه ابتدا خاک را به عمق 15 تا 20 سانتی‌متر زیرورو کنید و با کود حیوانی پوسیده یا کمپوست مخلوط کنید، سپس گیاهان آماده‌شده و نشاء شده از قبل را به‌صورت ردیفی کشت کنید، فاصله بین هر دو بوته را 30 تا 40 سانتی‌متر و هر دو ردیف را 30 تا 50 سانتی‌متر در نظر بگیرید.

تا قبل از جوانه‌زنی بذر، بستر کشت همیشه باید مرطوب باشد ولی نه غرق آبی. برای تسریع در جوانه‌زنی بذرها می‌توانید بر روی بستر کشت یک مشما شفاف بیاندازید، توجه کنید که با این کار دما زیر مشما بالا می‌رود و درصورتی‌که هوا خیلی گرم باشد از انجام این کار پرهیز کنید و تنها مراقب باشید که خاک خشک نشود. کاشت مستقیم بذر آویشن در فضای باز مشکلاتی دارد، از قبیل بارندگی شدید و شستشوی بذرها و به هم ریختن نظم کاشت و تراکم به همین دلیل توصیه می‌شود ابتدا بذرها را به‌صورتی که بالا گفته شد نشاء کنید و سپس در فواصل منظم به محل اصلی منتقل کنید.

علف‌های هرز را از همان ابتدا حذف کنید، وجود علف هرز باعث رقابت در جذب مواد مغذی خاک میان آویشن و علف هرز می‌شود و باعث کاهش مواد دریافتی موردنیاز گیاه و کم شدن اسانس و عطر گیاه می‌شود. خاک مناسب برای کاشت بذر آویشن باید PH بین 4٫5 تا 8 داشته باشد. از آبیاری زیاد آویشن بپرهیزید، ریشه‌ها به رطوبت زیاد حساس بوده و پوسیده می‌شود، آویشن به خشکی مقاوم بوده ولی آبیاری منظم توصیه می‌شود. دمای کاشت بذر و جوانه‌زنی 20 تا 25 درجه مناسب است، بعد از رشد دماهای بالاتر را نیز تحمل می‌کند.