خار مریم (Silybum marianum) به نامهای اسم مارتیغال (ماریتیغال)، خار شیری، خار اسکاتلندی، عکوب، حرشف بری، خار علیص و خارسه نیز مشهور است. گیاه خار مریم از رده دولپهایها، راسته گل مینا و تیره کاسنیان است. این گیاه با بازه زمانی رشد هر یک سال یا در بعضی نژادها هر دو سال بوده و خودرو است. شکل ظاهری معمول این گیاه گلی با رنگهای قرمز تا بنفش و برگهایی رنگرفته و دارای رنگ سبز مایل به زرد و بههمراه وریدهای سفیدرنگ هستند. این گیاه در طول دوره رشد خود ۳۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر قد کشیده و دارای شکل تقریباً مخروطی شکل است. بوته این گیاه بهطور میانگین تا ۱۶۰ سانتیمتر قطر رشد میکند. ساقه این گیاه معمولاً دارای حالت پنبهای در دور خود بوده و بیشتر فضای این ساقه توخالی است. برگهای این گیاه معمولاً دارای شکل مستطیلی یا به شکل نیزه در دور خود و پراکندگی آنها معمولاً چندبرگی یا دوبرگی است. سرگل خوشرنگ این گیاه ۴ تا ۱۲ سانتیمتر عرض و پهنا داشته. در نیمکره شمالی این گیاه از ماه خرداد تا اواسط شهریور و در نیمکره جنوبی این گیاه از آذر تا اوایل بهمن میروید. دانه این گیاه رنگ سبز تیره یا در بعضی نژادها سیاه است و کاسه این گل که دانهها در آن قرار میگیرند رنگ زرد مانندی دارد. فراوانترین منطقه رشد این گیاه سواحل جنوب شرقی انگلیس، ایران، آمریکای شمالی و استرالیا و نیوزیلند است. مزارع ساختهشده توسط انسان این گیاه برای مصارف دارویی و برآورد مواد اولیه صنعتی از این گیاه در مناطق وسیعی در اتریش (منطقه والدویرتل)، آلمان، مجارستان، لهستان، چین و آرژانتین قرار داشته و در مناطق اروپایی کاشت این گیاه، هر ساله در بین ماههای مارس تا آوریل انجام و برداشت آن در ماه اگوست در حدود ۲ تا ۳ هفته بعد از گل دادن این گیاه در دو مرحله (بریدن و تمیز کردن یا خرمنکوبی) انجام میشود.
دانههای خار مریم یکی از مهمترین منابع طبعی دارویی برای امراض کبد است. ماده سیلیمارین موجود در دانههای این گیاه یکی از مؤثرترین پادزهرها حتی برای موارد مسمومیت ناشی از قارچ مهلک کلاهک مرگ نیز هست. این گل همچنین استفاده زیباییشناختی برای تزیین باغ خانهها و سبدها نیز دارد. ۳ دانه خار مریم دارای تقریباً ۴ تا ۶ درصد سیلیمارین و عصاره این گیاه حاوی ۶۵–۸۰ درصد سیلیمارین و ۲۰ تا ۳۵ درصد اسید چرب است. سیلیمارین این گیاه دارای هفت نوع فلاونولیگنان (سیلیبین نوع A، سیلیبین نوع B، ایزوسلیبین نوع A، ایزوسلیبین نوع B، سیلیکریستین، ایزوسلیکریستین و سیلیدیانین) و یک تاکسیفولین (زردینه یا رنگساز زرد) است.
کاشت
خار مریم بهراحتی از طریق بذر تکثیر مییابد. برای کاشت تجاری در مزرعه معمولاً بهصورت ردیفی و بهصورت مستقیم یا نشاء شده کشت میشود. فاصله بین هر دو بوته از یکدیگر را ۵۰ سانتیمتر و فواصل ردیفها را برای برداشت راحتتر ۱۵۰ سانتیمتر یا کمی کمتر در نظر میگیرند. برای هر هکتار زمین تحت کشت خار مریم حدوداً ۱۰ کیلو بذر نیاز است هر گرم بذر خار مریم خالص تقریباً حاوی ۲۵ عدد بذر است. خار مریم را در مناطق گرمسیری در فصل پاییز و مناطق معتدل و سرد در فصل بهار کشت میکنند. البته برای کاشت خانگی و محدود تا هنگامیکه هوا سرد نیست میتوانید اقدام به کاشت در فضای باز نمایید. برای کاشت گلدانی باید گلدان سایز متوسط را انتخاب کنید. در صورت آبیاری منظم این گیاه رشد بسیار خوبی دارد. بهترین زمان برای کاشت بذر خار مریم اوایل بهار یا نیمه دوم اسفندماه است که البته باید به دمای محیط توجه داشت. برای کاشت خانگی و گلدانی بهتر است بعد از رفع سرمای بهاره اقدام به کاشت نمود ولی برای کاشت تجاری دو تا سه هفته قبل از بهار بذرها را در خزانه بکارید و بعد از رفع سرما به زمین اصلی منتقل و به فاصله ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر از یکدیگر بکارید یا بهار بعد از رفع سرما اقدام به کاشت بذر بهصورت مستقیم در زمین اصلی کنید. برای کاشت بذر خار مریم بهصورت خانگی در فصل بهار یا تابستان بذرها را ۲۴ ساعت در آب خیس نمایید سپس در سینی نشاء یا لیوانهای یکبارمصرف که با خاک تمیز ترجیحاً ترکیب (کوکوپیت + پرلیت + پیت ماس) پرشده در عمق ۲ تا ۳ سانتی بکارید. تا قبل از جوانهزنی بذرها و همچنین در اوایل رشد گیاه بستر گیاه همیشه مرطوب باشد. بعد از رشد کامل گیاه آبیاری هنگامی انجام شود که خاک کاملاً خشک شده است. بعد از رشد گیاهان و رسیدن به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر لیوان یکبارمصرف را پاره نموده و گیاه را به همراه خاک به زمین اصلی یا گلدانی با سایز حداقل ۱۶ سانتیمتر منتقل کنید (اگر در سینی نشاء کاشتهاید به آرامی گیاه را همراه خاک خارج کنید).
برای کاشت خانگی و بهصورت محدود در تمامی طول بهار و تابستان میتوان اقدام به کاشت در باغ (باغچه) و گلدان نمود یا در کل طول سال با ایجاد شرایط کاشت اقدام به پرورش این گیاه نمود. بعد از رشد جوانهها و آماده شدن نشاءها یعنی رسیدن گیاه به ارتفاع ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر آنها را به محل اصلی کاشت (گلدان یا باغچه) به فواصل ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر از یکدیگر منتقل کنید. برای کاشت گیاه آماده خار مریم در باغچه و مزرعه ابتدا خاک (بستر کشت) را به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر زیرورو کنید و با کود حیوانی پوسیده یا کمپوست مخلوط کنید. تا قبل از جوانهزنی بذر بستر کشت همیشه باید مرطوب باشد ولی غرق آبی نیازی نیست. برای تسریع در جوانهزنی بذرها میتوانید بر روی بستر کشت یک مشما شفاف بیندازید. توجه کنید که با این کار دما زیر مشما بالا میرود و درصورتیکه هوا خیلی گرم باشد از انجام این کار پرهیز کنید و تنها مراقب باشید که خاک خشک نشود. کنترل علفهای هرز بخصوص در اوایل رشد گیاهان امری ضروری است که باید به آن توجه داشت خار مریم به بسیاری از علفکشها حساس بوده در نتیجه مبارزه شیمیایی با علفهای هرز نیاز بهدقت در انتخاب علفکش و غلظت مصرف دارد. گیاه خار مریم معمولاً در هر خاکی میروید ولی عملکرد آن در خاکهای ضعیف کاهش مییابد. گیاه خار مریم یک گیاه بسیار مقاوم است که انواع خاکها قادر به رشد است. در برابر خشکسالی بسیار مقاوم است و بهسادگی رشد میکند.
برداشت
هنگامیکه در بهار اقدام به کاشت این گیاه مینمایید بسته به اینکه چه تاریخی از بهار کاشتهاید معمولاً اردیبهشت یا خردادماه گلها ظاهر میشود. دو تا سه هفته بعد از گلدهی یعنی تیر یا اوایل مرداد گلچهها خشک شده و دوره برداشت شروع میشود. غلاف بذر یا میوههای خار مریم هنگام رسیدن به رنگ قهوهای درمیآید که بهراحتی از گیاه جدا میشود. البته برگهای این گیاه پوشیده از خار است. در کاشت خانگی و محدود حتماً باید با دستکش و قیچی تیز اقدام به برداشت نمایید. در کاشت تجاری در مزارع کوچک با داس و در مزارع بزرگ با ابزارهای مکانیزه کشاورزی اقدام به برداشت میکنند. معمولاً در هر هکتار زمین تحت کشت خار مریم (مارتیغال) ۲ تن بذر یا دانه برداشت میشود که همان قسمت مصرفی گیاه خار مریم بوده و گیاه بیشتر به این خاطر کاشته میشود اگرچه برگها و ریشههای آن نیز قابلمصرف بهعنوان گیاهی دارویی است.
خواص
گیاه خار مریم در کنار جادهها و صحراها به حالت خودرو میروید که دارای خواص فراوانی است و در درمان بسیاری از بیماریها نقش زیادی ایفا میکند. گیاه خار مریم قرنهاست که برای درمان بیماریهای متعددی به کار گرفته میشود. این گیاه که بومی خاورمیانه، اروپا و آمریکای شمالی است. این گیاه در کاهش علائم پیری بسیار مؤثر است و نقش مهمی در سمزدایی از بدن و بهویژه کبد دارد. این گیاه که یک نوع آنتیاکسیدان قوی است. از بدن در برابر آسیبهای سلولی ایجادشده از رادیکالهای آزاد محافظت میکند. مادهای به نام گلوتاتیون (Glutathione) موجود در این گیاه نقش عمدهای در سمزدایی کبد ایفا میکند. خار مریم از ایجاد سنگ صفرا پیشگیری و بیماری را درمان میکند.
این گیاه در مقابله با سرطان پروستات، رحم و سینه مؤثر است و رشد سلولهای سرطانی را نیز کاهش میدهد. این گیاه اثربخشی داروهای مربوط به شیمیدرمانی را نیز افزایش میدهد. مقاومت انسولین در بیمارانی که از دیابت نوع ۲ رنج میبرند را کاهش میدهد. خار مریم، در کاهش میزان کلسترول خون مؤثر است و کلسترول مفید را نیز افزایش میدهد. در صورت مسمومیت با قارچ که میتواند به کبد آسیب برساند. خوردن خار مریم ۱۰ دقیقه پس از مصرف قارچ اثر سموم را از بین میبرد. استعمال عصاره خار مریم در عرض ۴۸ ساعت پس از مسمومیت بر اثر مصرف قارچ مانع از کار افتادن کبد و مرگ حتمی میشود.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.