بذر گل ماهور (خرگوشک)

گل ماهوربا نام علمی Verbascum thapsus، نام انگلیسی Mullein و نامه‌ای فارسی خرگوشک و بوصیر یکی از گیاهان دارویی است که دارای 360 گونه است که بیشتر آن‌ها دوساله و مابقی یک ساله و چندساله هستند. این گیاه بوته‌ای استوارهمیشه سبز یا نیمه همیشه سبز است و خواص دارویى و درمانى بسیارى دارد و از گذشته در درمان بسیاری از بیماری‌ها مورداستفاده قرار می‌گرفته است.گل ماهور در بیشتر مناطق دنیا شاملغرب و مرکز آسیا، اروپا، شمال آمریکا و آفریقای شمالی می‌روید. این گیاه معمولاً مودار و ریشه آن مخروطی شکل و ضخیم و دارای انشعابات کمی است و دارای ساقه‌ای مستقیم است که هنگام گلدهی تا حدودی چوبی و محکم می‌شود. ارتفاع گل ماهور تحت تأثیر شرایط محیطی بین 1 تا 3 متر متغیر است.

برگ‌های این گیاه بزرگ، متناوب، دندانه‌دار یا لبه‌دار، تقریباً بیضی شکل و کشیده است که طول آن‌ها به 40 سانتی‌متر رسیده و در سال اول به‌صورت طوقه‌ای در پایین گیاه تشکیل می‌شوند. دمبرگ برگ‌های قسمت فوقانی ساقه کوتاه ولی قسمت تحتانی بلند با طول 25 تا 35 سانتیمتر است. سطح برگ‌هادارای شیارهای زیاد و ناصاف است. در قسمت تحتانی برگ، رگبرگ‌های اصلی و فرعی کاملاً مشخص می‌باشند. اطراف رگبرگ‌ها پوشیده از کرک‌های ستاره‌ای شکل هستند. در سال دوم رویش متوجه ساقه شده و برگ‌ها به‌طور متناوب روی آن قرار می‌گیرند.

برگ‌های ساقه گل دهنده بدون دم برگ و کوچک‌تر هستند. بیشتر یک یا چند ساقه گل دهنده بلند افراشته به طول 30 تا 100 سانتی‌متر تشکیل می‌دهند که گل‌ها به‌صورت سنبله یا خوشه‌ای روی آن ظاهر شده و در هر نقطه از ساقه یک تا سه و گاهی پنج گل می‌روید. این گل‌های افراشته به‌صورت رنگین کمانی از رنگ‌های زرد، ارغوانی، قرمز و سفید به طول 30 تا 100 سانتیمتر چشم‌انداز زیبایی را به وجود می‌آورند. قسمت خارجی گل‌ها کرک دار و لایه داخلی آن صاف است. گلدهی این گیاه از خردادماه شروع شده و تا شهریورماه ادامه دارد. میوهگل ماهور به‌صورت کپسول و متشکل از دانه‌های ریز متعددی است. با رسیدن و باز شدن میوه، بذرهای به رنگ قرمز تیره و وزن هزار دانه 0٫08 تا 0٫8 گرم به اطراف ریخته می‌شوند.

شرایط اکولوژیکی

خاک

برای کاشت گل ماهور بهتر است از خاک سبک شنی دارای بافت یکنواخت و زهکشی خوب استفاده شود. غنی کردن این خاک با استفاده از مواد و عناصر غذایی موردنیاز، افزایش عملکرد گل و مواد مؤثره آن را به دنبال خواهد داشت. اضافه کردن کودهای حیوانی به خاک بستر کشت در این راستا پیشنهاد می‌شود. بعد از اضافه کردن کودهای موردنیاز، در فصل پاییزخاک باید به‌طور عمیق شخم زده شده و در اواخر زمستان تسطیح شده و بستر کاشت گیاه آماده شود.

دما

گل ماهور گیاهی مقاوم در مقابل سرما است. برگ‌های طوقه‌ای دماهای زیر صفر درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کنند.

نور

گل ماهور آفتاب دوست است و برای رشد کافی به نور فراوان و مستقیم خورشید نیاز دارد. لازم است این گیاه حداقل 7 تا 8 ساعت در روز در معرض نور آفتاب قرار داشته باشد.

آبیاری

گل ماهور گیاهی مقاوم نسبت به خشکی و کم آبیاری است و نیاز به آبیاری کمی دارد. کمبود رطوبت باعث از بین رفتن گیاه نشده و سلول‌های ریشه آن می‌توانند آب را از اعماق زمین جذب کنند.

کوددهی

گل ماهور در خاک فقیر و فاقد عناصر مغذی می‌توان رشد کند ولی مواد غذایی ازجمله کودهای حیوانی نقش مهمی در افزایش عملکرد گل و مواد مؤثره آن دارد. در فصل پاییز برای آماده‌سازی خاک 40 تا 50 کیلوگرم اکسید فسفر و 70 تا 80 کیلوگرم اکسید پتاس در هکتار به‌عنوان مقادیر پایه باید به آن اضافه شود. با توجه به تأثیر کود ازت در کاهش عملکرد گل در میزان دادن آن به گیاه دقت شده و در فصل بهار 30 تا 50 کیلوگرم ازت در هکتار به‌صورت سرک به خاک اضافه شود.

کاشت و تکثیر

گل ماهور از طریق بذر، تقسیم ریشه و قلمه تکثیر می‌شود. بهترین زمان کاشت گل ماهور در اواخر پاییز (ماه آبان) و یا اوایل بهار (ماه فروردین) می‌باشد. گلدهی گیاه نیز از اوایل خردادماه آغاز شده و تا پایان ماه شهریور ادامه می‌یابد. برای کاشت بهارانه بذر گل ماهور تیمار چینه سرمایی جهت تسریع در جوانه‌زنی باید صورت گیرد. در کاشت بذری باید بستر کاشت آماده شود. برای این کار در فصل پاییز پس از افزودن کودهای حیوانی یا شیمیایی موردنیاز گیاه به خاک، باید شخم عمیقی زده شود. در اواخر زمستان زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کشت این گیاه آماده می‌کنند.سپس بذرهای را به مدت 24 ساعت در آب ولرم خیس نموده و به‌صورت ردیفی کاشته می‌شوند. پس از کاشت بذر غلتک نرمی روی آن انجام می‌شود. سپس گیاه را آبیاری شده طوری که مرطوب شود. تا زمان جوانه‌زنی باید سطح خاک مرطوب نگه داشته شود. پس از مدتی گیاه جوانه می‌زند و شروع به رشد می‌کند و در اوایل فصل بهار به گل می‌نشیند. در تقسیم ریشه نیز ریشه این گیاه را به چند قسمت تقسیم کنید و بکارید.

در روش قلمه‌زنی از گیاهان دوساله قلمه تهیه کنید و شاخ و برگ اضافی آن را جدا کنید و بکارید. فاصله کاشت بذر بین 40 تا 60 سانتی‌متر است. عمق کاشت بذر بین 5/0 تا 1 سانتی‌متر است. ماهور برای رشد خاک قلیایی، ضعیف و حاصلخیز را ترجیح می‌دهد. خاک باید از زهکشی مناسبی برخوردار باشد. دمای مناسب برای رشد این گیاه بین 10 تا 25 درجه سانتی‌گراد است. در برابر سرما مقاوم است. گل ماهور اگر در اوایل فصل پاییز کاشته شود در اوایل فصل بهار گل می‌دهد. به آبیاری متوسطی نیاز دارد. از گیاهان آفتاب دوست است که برای رشد به نور زیاد خورشید نیاز دارد. برای هر هکتار زمین به 1٫5 تا 2 کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است. سرعت رشد گل ماهور در مراحل اولیه بسیار کند و بطئی است و در سال اول محدود به تشکیل برگ‌های طوقه‌ای می‌شود. با توجه به تأثیر نامطلوب گسترش علف‌های هرز بر رشد و عملکرد این گیاه لازم است در طول دوران رشد از بستر کشت جمع‌آوری شوند.

آفات و بیماری‌ها

مهم‌ترین آفت گل ماهورشته و لارو نوعی پروانه است که از ریشه تغذیه می‌کند و برای نابودی آن بایداز آفت کش های مناسب باید استفاده کرد.

خواص درمانی

گل ماهور یکی از سالم‌ترین و بهترین گیاهان دارویی است که ماهور فواید زیادی دارد.قسمت‌های مورداستفاده این گیاه شامل گل، برگ و گاهی ریشه است. در این مطلب به برخی از این خواص اشاره می‌شود:

مصرف دم‌کرده گل ماهورکم‌خونی و استرس را درمان می‌کند.

گل ماهور با خاصیت ضداسپاسمی خود گرفتگی معده را برطرف می‌کند.

دم‌نوش برگ، گلو میوه این گیاهآرام‌بخشو تسکین دهنده قوی است وبرای درمان سردرد و میگرن استفاده می‌شود. همچنین دم‌کرده آن یک آرام‌بخش طبیعی و خواب‌آور است. سیستم عصبی را تقویت کرده و در درمان بی‌خوابی شبانه و آرامش اعصاب مؤثر است

گل ماهور سرشار از منیزیم، نیاسین، سیلیکون، کلسیم، فسفر، کرومیم، کبالت، سدیم و ویتامین A و C است.

عصاره و پودر ریشه خشک شده و آب گیاه ماهورزگیل معالجه می‌کند.

گل ماهور در معالجه بیماری‌های پوستی مانند تاول، زخم‌های باز و بریدگی‌های کوچک، ورم، التهاب و ورم تومور مؤثر است و باعث بهبود عفونت می‌شود. دم‌کرده برگ گل ماهور روی آن مالیده و یا پارچه آغشته به آن روی زخم گذاشته شود.

مصرف این گیاه برای درمان پرکاری و بهبود عملکرد غده تیروئید مفید است. لازم است بیماران تحت درمان با نظرپزشک خود از این گیاه استفاده کنند.

گل و برگ گیاه ماهور دارای عصاره آنتی‌اکسیدان قوی و ضدالتهابی است و برای درمان بیماری‌های تنفسی مانند ذات‌الریه، سل و برونشیت مؤثر است. این گیاه خلط‌آور است و خاصیت ضدالتهابی و ضدمیکروبی آن برای معالجه گلودرد و التهاب نای مفید است. سوزاندن و استنشاق دود ریشه در معالجه مشکلات ریوی و دم‌نوش گل ماهور برای درمان ناراحتی‌های ریوی و آسم مؤثر است.

مصرف گل ماهور در درمان بیماری‌های گوارشی مانند اسهال، یبوست، بواسیر و عفونت مثانه مؤثر است.

این گیاهعفونت ادراری را درمان می‌کند.

برای معالجه تب یونجه گل ماهور استفاده می‌شود.

این گیاه در از بین بردن کرم‌های روده‌ای مؤثر است.

گل ماهورگزش تاول و حشرات را معالجه کرده و خارش و سوزش ناشی از آن‌ها را آرام می‌کند.

روغن این گیاه عفونت‌های میکروبی و بیماری‌ها را درمان می‌کند.

از ترکیب دم‌نوش گل ماهور و روغن زیتون برای درمان گوش درد استفاده می‌شود.

نرم کردن و ترمیم پوست آسیب دیده از دیگر خواص گل ماهور است.

نام فارسی	گل ماهور (خرگوشک)
نام انگلیسی	Mullein
نام علمی	Verbascum thapsus
خانواده	گل میمونیان (Scrophulariaceae)