بذر گل میخک باغچه

گل میخک در ابتدا توسط گیاه‌شناس یونانی تئوفرستوس (Theopharastus)، دیانتوس (Dianthus) نامیده شد که گل بومی منطقه خاور نزدیک است. برخی از پژوهشگران بر این باورند که نام میخک از کلمه تاج‌گذاری یا تاج خورشید گرفته شده است؛ زیرا این گل، یکی ازگل‌هایی بود که در مراسم تاج‌گذاری پادشاهان یونان استفاده می‌شد. این گل، امروزه بیشتر نشانه عشق، افتخار، برتری و جذابیت است. میخک قرمز کم‌رنگ، نشانگر تحسین و میخک قرمز پررنگ نشانگر عشق و احساسات بسیار عمیق است.

میخک گل‌کاران گیاهی چندساله نیمه مقاوم با ساقه‌های منشعب است. رقم‌های مدرن میخک گل‌کاران دائم گل بوده و برای تولید گل بریدنی در گلخانه پرورش داده می‌شود. محل اتصال برگ‌ها به ساقه که درواقع همان گره است در میخک کاملاً متورم و برجسته است. اولین گره در پایین ساقه گیاه، نسبت به گره بالاتر رشد رویشی بیشتری دارد. شاخسارهای رویشی محوری از نظر تعداد برگی که پیش از گل آغازی تشکیل می‌دهند، متفاوت‌اند. شاخسارهایی که در گره‌های زیر گـل تشکیـل می‌شوند تعداد برگ کمی پیش از گل آغازی تولید می‌کنند ولی شاخسارهای حاصل از گره‌های پایین، برگ بیشتری تولید کرده و گل با ساقه طویل‌تر تولید می‌کنند. گل‌ها به‌صورت منفرد در انتهای ساقه‌ها قرار دارند. دارای رقم‌های کم پر و پرپر است. لبه گلبرگ‌ها دندانه‌دار و اغلب به هم پیچیده است. دارای رنگ‌های قرمز، سفید، صورتی، زرد و نارنجی است. برخی نیز دورنگ هستند. این گل اغلب به‌عنوان گل بریدنی استفاده می‌شود. گرچه به‌عنوان گل حاشیه‌ای و گل گلدانی و نیز در باغ صخره‌ای هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. از نظر تیپ گل آذین، میخک به دو فرم استاندارد و اسپری یا مینیاتور دیده می‌شود. در تیپ استاندارد، جوانه‌های گل زیر گل انتهایی را حذف می‌کنند تا فقط یک گل‌درشت به دست آید.

در تیپ اسپری یا مینیاتور جوانه انتهایی حذف می‌شود و جوانه‌های جانبی روی ساقه طویل حفظ می‌شود تا تعداد زیادی گل حاصل شود. تا ۲ –۳ سال می‌توان به‌طور مداوم از آن گل گرفت ولی با پیر شدن، گلدهی کم شده و کیفیت گل‌ها کاهش می‌یابد. به‌طورمعمول در بهار پس از دومین برداشت گل گیاهان را حذف می‌کنند. گل میخک یک گل مناسب برای کاشت در گلدان می‌باشد. با این گل می‌توان فضای زیبایی را در خانه و بالکن به وجود آورد. گل میخک در رنگ‌های زیادی وجود دارد. رنگ‌های گل میخک عبارت‌اند از: قرمز، صورتی، بنفش، سفید و گاهی اوقات به رنگ زرد هم دیده می‌شود. گل میخک دورنگ هم وجود دارد. ارتفاع گل میخک از ۱۵ سانتی‌متر تا ۹۰ سانتی‌متر می‌باشد و قطر گل‌های میخک ۳ تا ۵ سانتی‌متر است و یک گل معطر است. گل میخک بسیار زیباست و گل‌کاران و باغبانان به این گل علاقه زیادی دارند. درخت میخک بومی جزایر اندوزی و اقیانوسیه است و به علت زیبایی خاصی که دارد امروزه در بیشتر نقاط دنیا به‌عنوان درخت زینتی پرورش داده می‌شود. میخک درختی است کوچک و مخروطی شکل که برگ‌های آنها هیچ وقت زرد نمی‌شود و در تمام طول سال سبز است.

غنچه‌های گیاه میخک پس از باز شدن یعنی قبل از این‌که رنگ خاکستری و ارغوانی آن تبدیل به قرمز شود، باید چیده و خشک شوند، میخک که به‌عنوان ادویه و دارو به کار می‌رود، پودر این غنچه‌ها است. غنچه میخک دارای ۱۶ درصد و ساقه‌های درخت در حدود ۵ درصد و برگ‌های آن دارای ۲ درصد اسانس روغنی است که از تقطیر این قسمت‌ها به دست می‌آید. اسانس میخک دارای بویی قوی و طعمی سوزاننده است و این اسانس سفید رنگ است و اگر در مجاورت هوا قرار گیرد رنگ آن تیره و غلیظ می‌شود. اسانس میخک دارای اوژنول، اربوفیلین، الکل بنزیلیک، بنزوات دو متیل، فورفوول و اتیلن است. اوژنول که ماده اصلی میخک است آرام‌کننده و ضدعفونی‌کننده است و از آن در دندان‌پزشکی برای آرام کردن درد دندان استفاده می‌شود.

کاشت و نگهداری

دانه‌های میخک را می‌توان از گل‌های میخک جمع‌آوری کرد و همچنین می‌توان آن‌ها را از فروشگاه‌های محصولات باغبانی نیز تهیه کرد. دانه‌های گل میخک را باید شش تا هشت هفته قبل از آخرین سرما کاشت. دانه گل میخک را می‌توان فقط روی خاک قرارداد یا آن را با لایه نازکی از خاک پوشاند. گل میخک به‌آسانی رشد می‌کند و آفتاب کامل و خاک غنی با زهکشی خوب را ترجیح می‌دهد. گل میخک در بهار گل می‌دهد. درصورتی‌که دانه‌های گل میخک در زمین کاشته شود باید آن‌ها را در فاصله ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر کاشت.

تکثیر: در صورت شکل‌گیری بذرها می‌توان از آنان برای تکثیر استفاده کرد. بذرها را می‌توان در پاییز و یا در اواخر زمستان در مخلوط خاک‌برگ +کوکوپیت مرطوب و در مکانی گرم کاشت اما بعد از جوانه‌زنی بذرها بهتر است که آنان را به مکانی خنک‌تر منتقل کرد زیرا در محیط گرم رشد ضعیفی خواهند داشت. از قلمه چوب نیمه رسیده این گیاه که در بهار تهیه می‌شود و یا قلمه چوب سبز که در تابستان از گیاه گرفته می‌شود می‌توان جهت تکثیر این گیاه استفاده کرد. قلمه‌ها به طول ۷-۵ سانتیمتر تهیه می‌شوند و اگر قسمتی کوچک از چوب قدیمی‌تر در پایین قلمه‌ها و همراه آنان باشد ریشه‌زایی بهتر انجام می‌شود. البته ریشه‌زایی در قلمه‌های این گیاه پایین است و در صورت استفاده از هورمون‌های ریشه‌زایی احتمال تولید ریشه و گرفتن قلمه‌ها افزایش می‌یابد. قلمه‌ها را می‌توان در مخلوط کوکوپیت +پرلایت کاشت. محیط را باید مرطوب نگهداری کرد.

هرس: این گیاه از هرس پذیری خوبی برخوردار است و می‌توان با انجام عمل هرس اندازه و تا حدودی شکل آن را کنترل کرد بنا بر همین مسئله گاهی از گیاهان میخک ژاپنی به‌عنوان پرچین استفاده می‌شود البته عمل هرس به شکل منظم به دلیل قطع پی‌درپی ساقه‌های انتهای موجب کاهش احتمال شکل‌گیری گل‌ها خواهد شد و اگر گلدهی این گیاه مدنظر است می‌توان زمان هرس را به بعد از گلدهی موکول کرد. اگر شکل و فرم درختچه‌ای این گیاه مدنظر است می‌بایست با قطع شاخه‌های زیرین می‌توان بلند شدن شاخه‌های اصلی را تحریک کرد.

نور و دما: به‌طورکلی، میخک به هوای خنک و نور زیاد احتیاج دارد اما چندان به سرما مقاوم نیست. درواقع در درجه اول نور و پس‌ازآن دما از جمله مهم‌ترین عوامل مؤثر بر سرعت رشد و گلدهی میخک می‌باشند. دما، سرعت گل انگیزی و نیز نمو گل را تحت اثر قرار می‌دهد. دمای بهینه برای تولید گل، °C10 در شب و ۱۳ تا °C16 در روز است. دماهای بالا باعث کاهش قطر گل می‌شود. شدت نور، تعیین‌کننده سرعت گل انیزی است. وقتی میزان نور کم است گل انگیزی کند بوده و برگ بیشتری تولید می‌شود. در نور زیاد، گل انگیزی سریع بوده و ساقه‌ها در زمان برداشت برگ کمتری دارند. ولی سرعت نمو گل تحت تأثیر میزان تابش نور قرار نمی‌گیرد. نور کم باعث ایجاد ساقه‌های ضعیف و در نتیجه کاهش کیفیت گل می‌شود. فتوپریود اثری مستقیم روی گلدهی و وضعیت ساقه دارد. گیاهانی که در شرایط نوری زیر ۸ ساعت رشد می‌کنند دارای ساقه‌های بلندتر، گل‌های کمی درشت‌تر و شاخه‌های جانبی بیشتر هستند. ولی آن‌هایی که در فتوپریود زیر ۱۶ ساعت رشد می‌کنند ساقه‌های کوتاه‌تر و شاخه‌های جانبی کمتری دارند.

 خاک: گرچه میخک در خاک‌های به نسبت سنگین بهتر ازگل‌های دیگر مقاومت می‌کند ولی کیفیت و میزان محصول آن در این شرایط کاهش می‌یابد. خاک باید دارای زه کشی خوب باشد، بنابراین خاک‌های شنی لومی که با مواد آلی اصلاح شده‌اند بسیار مناسب هستند، ترکیب خاک مناسب شامل ۱۰% رس، ۴۰% ماسه و ۵۰% پیت است. خاک‌های اسیدی را دوست ندارد و pH خنثی و یا ۶ –۷ برای آن مطلوب است.

آبیاری: خاک میخک باید همیشه مرطوب باشد. بنابراین بسته به عوامل مختلف مانند بافت خاک، طول روز، دما و رطوبت هوا، تناوب آبیاری متفاوت است. زمانی که شدت نور کم باشد، با کاهش مقدار آب در دسترس گیاه می‌توان از ایجاد شاخه‌های ضعیف جلوگیری کرد. در فصل زمستان هر دو هفته یک‌بار و در تابستان هر ۲ الی ۳ روز یک‌بار می‌بایست آبیاری شود.

 کوددهی: کمبود نیتروژن باعث می‌شود رشد میخک کم شده، برگ‌ها نازک و باریک شوند و انحناء طبیعی آن‌ها از بین برود. باید کودهای پتاسیم دار و فسفرِ به خاک اضافه شود که میزان نیاز این کودها به‌تقریب ۴ برابر کودی است که برای بستر کاشت گل‌های یک‌ساله توصیه شده است. محلول‌پاشی آهن نیز توصیه شده است. میخک به کمبود بُر حساس است و علائم آن شامل:۱- گل‌ها و غنچه‌های بدشکل ۲- تولید شاخه‌های کوتاه ۳- انشعابات زیاد در انتهای ساقه است.

نور: به مکانی با آفتاب کامل یا نیمه سایه نیاز دارد. البته در مناطقی که هوا در طی فصل رشد گرم است کاشت گیاه در مکانی نیمه سایه – نیمه آفتاب توصیه می‌شود بخصوص اینکه از ظهر به بعد مکان کاشت سایه باشد تا گیاه به دلیل گرمای هوا و تابش نور آفتاب آسیب نبیند. این مسئله بخصوص برای گیاهان کاشته شده در گلدان اهمیت دارد. در غیر این صورت نوک و حاشیه برگ‌ها حالتی خشکیده و قهوه‌ای را می‌یابند. به همین دلیل در مورد گیاهان گلدانی بهترین مکان ازنظر قرار دادن گلدان در طی فصل تابستان قسمت شرقی منزل است.

برداشت: بهترین زمان برداشت در طول شبانه‌روز اوایل صبح است، وقتی گل‌ها در تورم کامل هستند. برداشت گل‌ها به‌وسیله چاقو یا قیچی‌های تیز انجام می‌گیرد. بعد از برداشت، گل‌ها درجه‌بندی‌شده و در محلول دوام بخش در دمای ۱ تا ۶ درجه سانتی‌گراد قرار داده می‌شوند. گل‌ها در مراحل مختلف قابل‌برداشت هستند. از زمان جوانه خیلی سفت تا وقتی‌که گلبرگ‌ها روی کاسبرگ‌ها خم می‌شوند. برداشت جهت حمل به بازارهای دور بهتر است وقتی باشد که گلبرگ به‌اندازه ۵/۱ ـ ۵/۰ سانتیمتر بالای کاسبرگ رشد کرده باشند و دارای رنگ مطلوب رقم باشد. ارقام اسپری میخک زمانی برداشت می‌شوند که دو تا سه گل باز شده و بقیه جوانه‌ها رنگ گرفته‌اند. در ارقام استاندارد ۲ تا ۳ گره و در ارقام اسپری ۳ تا ۴ گره در زیر محل برش در زمان برداشت گل نگه داشته می‌شود تا جوانه لازم برای دوره بعدی گلدهی وجود داشته باشد.

انبارداری: در مقایسه با سایر گل‌های بریده میخک‌ها به مدت طولانی‌تری بدون کاهش در کیفیت قابل انبار کردن هستند. انبارداری خشک در دمای پایین یک روش معمول در نگهداری گل‌های میخک است، هر چند که از انبارهای کم‌فشار نیز برای نگهداری استفاده می‌کنند. در طول انبارداری سرد و یا حمل‌ونقل دما باید بین صفر تا ۵/۱ درجه سانتی‌گراد حفظ شود و رطوبت نسبی انبار در حد ۹۵-۹۰ درصد تنظیم شود. در چنین شرایطی تولید اتیلن به حداقل رسیده و سرعت پیر شدن کاهش می‌یابد. جریان مناسبی از هوا نیز جهت تهویه و خروج گاز اتیلن تولیدشده لازم است. برای بسته‌بندی از جعبه‌های کارتونی استفاده می‌گردد. بخش داخلی جعبه‌ها با لایه‌های پلی‌اتیلن و روزنامه پوشانده می‌شود. روزنامه‌ها در ته جعبه‌ها، بین طبقات گل و روی جعبه‌ها قرار داده می‌شوند تا قطرات آب تشکیل‌شده را جذب نماید. گل‌ها نباید با لایه‌های پلی‌اتیلن تماس داشته باشند و به‌طور کامل پوشانده شوند. ته جعبه‌ها بهتر است برای جلوگیری از حرکت گل‌ها در حین حمل‌ونقل، دارای برجستگی‌های عرضی باشد. کارتون‌ها قبل از بسته شدن تا دمای صفر درجه سانتی‌گراد پیش سرمادهی می‌شوند. جعبه‌ها باید به‌گونه‌ای چیده شوند که بین آنها فضای کافی جهت جریان هوای سرد وجود داشته باشد. علاوه بر این وجود منافذ و سوراخ کافی در دیواره جعبه‌ها جهت اطمینان از حرکت کافی و راحت هوا از درون بسته‌ها لازم و ضروری است. تعادل رطوبتی در داخل بسته‌ها از اهم موارد مورد توجه است، کمبود رطوبت و تنش آبی باعث کاهش عمر انباری گل‌ها شده و برعکس، رطوبت بالا و تجمع آب بر روی شاخ و برگ و گل‌ها موجب شیوع بیماری قارچی کپک خاکستری (Botrytis) و سایر بیماری‌های بلایت گلبرگی می‌شود. یکی از روش‌های مؤثر در جلوگیری از گسترش این نوع بیماری‌ها، جلوگیری از نوسانات دمایی و تشکیل قطرات آب در داخل بسته‌ها است. چون گلبرگ‌های آلوده نه‌تنها کیفیت پایینی خواهند داشت، بلکه عاملی جهت تولید اتیلن خواهند بود.

تیمار: بعد از برداشت بااینکه گل‌های برداشت‌شده از تأثیر عوامل سوء محیطی مثل دمای بالا، اتیلن، رطوبت کم، نبود مواد غذایی و عوامل آلوده‌کننده در امان باشند، لازم است در شرایط خاصی نگهداری شوند، ارقام مختلف میخک ازلحاظ حساسیت به اتیلن محیطی و درونی باهم فرق می‌کنند. ارقامی که ازلحاظ تولید اتیلن فراز گرا هستند، سریع‌تر پیر شده و عمر ماندگاری کمتری دارند، درصورتی‌که ارقام فاقد چنین خصوصیتی دیرتر پیر شده و عمرشان طولانی‌تر است. تحقیقات نشان داده است که در انتخاب ارقام، بهتر است ارقامی که ازلحاظ تولید اتیلن نافرازگرا هستند، انتخاب شوند چون عمر بعد از برداشت آنها حتی از ارقام غیر حساس به اتیلن بیشتر است. اتیلن باعث خمیدگی گلبرگ‌ها به‌طرف پایین و قهوه‌ای شدن آنها شده و از کیفیت و بازارپسندی گل‌ها بشدت می‌کاهد. برای کاهش اثرات زیان‌بخش اتیلن از ترکیبات بازدارنده تولید اتیلن و یا از ترکیبات بازدارنده عمل اتیلن استفاده می‌شود. ترکیبات دارای نقره، مثل تیوسولفات نقره و یا نیترات نقره از عمل اتیلن جلوگیری می‌کنند، به‌طوری‌که در حال حاضر به میزان زیادی از این ترکیبات در محلول‌های دوام بخش گل استفاده می‌گردد. به دلیل اثرات سمی نیترات نقره، تیو سولفات نقره بیشتر ترجیح داده می‌شود. گل‌های تیمار شده با (STS) دارای طول عمر حدود ۳۰ روز هستند درصورتی‌که گل‌های تیمار نشده تنها به مدت ۶ تا ۹ روز عمر کردند. افزودن ساکارز (۱۰%) به محلول نگه‌دارنده حاوی (STS) عمر گل‌ها را بیشتر افزایش داده و بر کیفیت آنها نیز می‌افزاید. ساکارز به‌عنوان یک منبع غذایی استفاده‌شده و ساختمان و وظیفه غشاء سلولی را همچنان حفظ کرده و پتانسیل اسمزی را فراهم می‌کند.

آفات و بیماری‌ها: از آفات این گیاه می‌توان به شته، سپردارها، شپشک آرد آلود و از بیماری‌ها به بلایت باکتریایی، پوسیدگی ریشه و ساقه به دلیل فیتوفترا اشاره کرد.

کاشت گل میخک در گلدان: گل میخک بسیار مناسب جهت کاشت و نگهداری در گلدان است و نگهداری از آن در بالکن و در منزل می‌تواند فضایی بسیار زیبا را پدید آورد. این گل زیبا معطر بوده و در رنگ‌های متنوعی موجود است که به همین علت توجه و علاقه باغبانان و طراحان فضای باز را به خود جلب کرده است.

خواص

میخک از نظر طب قدیم ایران خیلی گرم و خشک است و دارای خواص بسیاری است:

استفاده از میخک برای کاهش دندان‌درد و گوش‌درد مؤثر است و همچنین به کاهش عفونت‌های دهانی کمک می‌کند. آغشته کردن محل پوسیدگی دندان به روغن میخک در تسکین درد دندان مؤثر است. برای رفع دندان‌درد و گوش‌درد یک قطره از اسانس میخک و یا روغن آن را روی دندان بمالید و یا در گوش بچکانید.

میخک تقویت‌کننده مغز است و کسانی که حافظه ضعیف دارند باید از دم‌کرده میخک استفاده کنند.

این گیاه برای رفع سردرد مفید است، ضعف اعصاب را درمان می‌کند و برای رفع تنگی نفس مؤثر است.

کسانی که مبتلا به بیماری وسواس هستند برای درمان آن باید میخک بخورند.

میخک جریان آنزیمی را افزایش داده و در نتیجه فعالیت گوارشی را تقویت می‌کند. به‌علاوه میخک تأثیر بی‌حسی موضعی دارد و به همین دلیل برای درمان معده درد و حالت تهوع مفید است

مقوی معده و جهاز هاضمه است، کبد و کلیه را تقویت می‌کند، سکسکه را برطرف می‌کند.

کسانی که قطره‌قطره ادرار می‌کنند برای درمان آن باید چای میخک بنوشند.

میخک اشتهاآور است و بدن را تقویت می‌کند.

برای ترمیم قرنیه چشم و برطرف کردن لکه در چشم می‌توان چند قطره از محلول آبی میخک در چشم چکاند.

میخک تب بر و برای گردش خون و قلب مفید است.

برای درمان کمردرد، چای میخک و یا دو قطره اسانس میخک را با آب گرم و یا چایی مخلوط‌کنید و بنوشید.

نوشیدن یک فنجان چای میخک بعد از غذا، گاز و درد معده را از بین می‌برد.

استفاده از میخک گرفتگی عضله را از بین می‌برد.

میخک درمان‌کننده سرطان است و حتی از ابتلا به سرطان نیز جلوگیری می‌کند.

وزن	20 گرم
نام فارسی	میخک باغچه
نام انگلیسی	Carnation
نام علمی	Dianthus caryophyllus
خانواده	Caryophyllaceae
رنگ گل	رنگارنگ
رنگ برگ	سبز
زمان کاشت	بهمن تا اسفند
زمان گل دهی	بهار تا تابستان