بذر دستنبو

دستنبو یک میوه با عطر و بوی بسیار خوب است و از خانواده خربزه بوده ولی اندازه آن از خربزه کوچک‌تر است. این میوه طعم شیرینی دارد و بسیار معطر است. میوه دستنبو دارای پوستی صاف با خطوط قهوه‌ای‌رنگ است. با آغاز فصل تابستان، گیاه خوش عطر و بویی به نام دستنبو بازار میوه و تره‌بار ایران را اشباع می‌کند که هر چند در تاریخ ادبیات ما جایگاه ویژه‌ای برای خود دارد؛ اما هنوز خیلی‌ها و به‌خصوص نسل جوان با این گیاه معطر بیگانه‌اند. دستنبو میوه‌ای از خانواده خربزه اما اندازه آن کوچک‌تر از خربزه است و تقریباً به‌اندازه یک کف دست است. هر چند این میوه خوراکی و طبع آن گرم است، اما شهرت آن بیشتر به‌واسطه بوی خوشی است که دارد. میوه این واریته کوچک و به اندازه یک پرتقال است. طعم میوه شیرین و بسیار معطر است. این واریته همان دستنبوی ایرانی است که بیشتر جنبه زینتی دارد.

این میوه در ایران بیشتر در غرب کشور یافت می‌شود و در ادبیات کردی به آن «شمامه» گفته می‌شود؛ اما در خطه شرق و به‌خصوص خراسان جنوبی نیز به‌صورت خودرو و یا کشت بهاره البته به‌صورت محدود در مزارع این استان تولید می‌شود. وجه تسمیه این نام‌گذاری برای این میوه به آن خاطر است که وقتی آن را که به‌اندازه یک تخم‌مرغ است. به دست می‌گیرید بلافاصله دست خوشبو می‌شود و در خراسان جنوبی مردم از این میوه به‌عنوان خوشبوکننده محیط خانه استفاده می‌کنند.

شرایط محیط رشد

این گیاهان بیشترین نتیجه را در آب‌وهوای گرم و خشک می‌دهند و بر اساس منشأ خود طالب گرما و به‌ویژه نور است. هوای ابری و بارانی در موقع رسیدن میوه باعث می‌شود که میوه‌ها طعم مطبوع و کیفیت لازم را پیدا نکنند. حد نصاب درجه حرارت از 18 تا 24 درجه سانتی‌گراد است. وقتی نور زیاد باشد، رشد بهبود قابل‌ملاحظه‌ای خواهد داشت. خاک عمیق و منفذدار برای رشد این گیاهان مناسب است. هرچند که این گیاهان در طیف وسیعی از انواع خاک‌ها کشت می‌شوند ولی تنها در خاک‌های حاصلخیز که دارای مواد غذایی آلی و معدنی کافی باشند، بهترین نتیجه را می‌دهند؛ بنابراین استفاده از کودهای آلی و شیمیایی برای زراعت این گیاهان بسیار ضروری است.

تکثیر

معمولاً کشت این گیاهان در زمین اصلی صورت می‌گیرد. برای این کار باید زمین به‌خوبی آماده گردد. گاهی اوقات زمین را به‌صورت جوی و پشته درمی‌آورند. در زراعت‌های سطح کوچک در محل کاشت، گودالی حفر کرده و مقداری کود دامی پوسیده را با مقداری خاک مخلوط می‌کنند و در داخل آن قرار می‌دهند و پس از مخلوط کردن، محل را به شکل یک کپه درمی‌آورند. سپس تعداد 2 تا 3 بذر را که قبلاً خیس شده است و تا اندازه‌ای ریشه‌چه آن ظاهر گشته با دقت فراوان در شیارهای کم‌عمقی که روی کپه‌ها زده می‌شوند قرار می‌دهند و با مقداری خاک نرم روی آن را می‌پوشانند. پس از آنکه بوته‌ها مختصری رشد کردند، یک بوته قوی را نگه داشته و بقیه را حذف می‌کنند.

این گیاه برای رشد به یک خاک حاصلخیز با زهکشی خوب و آفتاب کامل نیاز دارد، قبل از کاشت بهتر است با خاک کمپوست مخلوط نمود. بذرهای گیاه دستنبو را می‌توان به‌صورت مستقیم در زمین کاشت یا می‌توان آن را ابتدا در خانه یا گلخانه نشا نمود و سپس آن را به زمین منتقل کرد. فاصله کاشت بین بذرها باید 30 تا 45 سانتی‌متر در نظر گرفته شود. دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذر دستنبو 21 درجه سانتی‌گراد و دمای مناسب برای رشد آن 18 تا 24 درجه سانتی‌گراد است. عمق کاشت بذرها در خاک 1 تا 2 سانتی‌متر است. بعد از کاشت بذر، خاک را کمی مرطوب کنید. این گیاه به آبیاری زیادی نیاز ندارد و فقط گاهی اوقات باید به گیاهان آب داد. در هنگام آبیاری باید از خیس کردن برگ‌ها اجتناب کنید. PH مناسب برای گیاه دستنبو 6.1 تا 7.5 است.

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی

این میوه‌ها به دلیل مدر بودن برای کسانی که دچار احتباس ادرار و یا سنگ مجاری ادراری هستند بسیار مؤثر است و همچنین افراد مبتلا به کم‌خونی، نقرس و روماتیسم بهتر است حتماً طالبی را در برنامه غذایی خود قرار دهند.

همچنین دانشمندان با تحقیق بر پوست میوه‌هایی مثل خربزه و طالبی دریافته‌اند که پوست این میوه‌ها می‌تواند منبعی برای مسمومیت غذایی باشد، از این رو شستن کامل میوه‌ها بسیار توصیه می‌شود.

هشدار

مصرف زیاد دستنبو، طالبی و گرمک برای بیماران دیابتی، ورم روده و سوءهاضمه ضرر دارد و موجب نفخ روده، معده و درد معده می‌گردد. همچنین بهتر است گرمک و طالبی را قبل از هر غذای اصلی بخورید چرا که همراه با غذا باعث سوء هضم شدید می‌شود.