بذر گل محمدی

گل محمدی گلی زیبا و زینتی است که خواص دارویی و درمان زیادی دارد. از گل محمدی علاوه بر تهیه گلاب برای تهیه انواع دم‌نوش و همچنین آشپزی استفاده می‌شود. از طریق تقسیم ریشه و قلمه قابل تکثیر است. گل محمدی به‌صورت بوته‌ای و درختچه‌ای رشد می‌کند. از جمله گیاهان چندساله است. گل‌های به نسبت بزرگی به رنگ صورتی و قرمز دارد، گل‌های این گیاه عطر خاصی دارند طوری که به هنگام شکفتن فضا را عطرآگین می‌کنند. گل محمدی به گل سرخ نیز مشهور است. گل محمدی شاخه‌ای تیغ‌دار و استوانه‌ای شکلی دارد. این قسمت‌های مورداستفاده گل محمدی کاسبرگ‌های این گیاه است. برگ‌های گل سرخ (گل محمدی) به رنگ سبز است. از مهم‌ترین کاربرد گل سرخ استفاده از اسانس این گیاه برای معطرسازی و تهیه عطر و گلاب می‌باشد. به‌عنوان یک چاشنی به خورشت اضافه می‌شود در ماست و دوغ نیز کاربرد دارد. خواص داروئی نیز دارد. از خشک شده گل محمدی برای تهیه دم‌نوش و موارد دیگر استفاده‌ می‌کنند. این گیاه جاذب حشراتی همچون زنبورعسل و پروانه است. گل‌های این گیاه کاسبرگ‌های فراوانی دارد. در مرکز گل سرخ دانه‌های ریز زرد رنگ متمایل به نارنجی وجود دارد که زیبایی گل را دوچندان می‌کند.

گل محمدی از زیباترین و مهم‌ترین رزهای جهان است. این گیاه به خاطر رایحه فوق‌العاده و همچنین تنوع ارقام و ژنوتیپ های آن در بسیاری از نقاط جهان کشت می‌شود. اگر چه در رابطه با آغاز و چگونگی کشت و همچنین زمان ورود ارقام مختلف این گیاه به کشور اطلاعاتی در دست نیست ولی به نظر می‌رسد گل محمدی مانند بعضی دیگر از گونه‌های جنس رز خاورمیانه به اروپای غربی منتقل و کشت شده است. علت نام رز دمشقی نیز احتمالاً به این دلیل است که نخستین بار گل محمدی از دمشق به اروپا منتقل گردیده است. طبق اسناد موجود، تقطیر گل و استخراج گلاب در ایران از اواخر قرن هفتم میلادی آغاز شد و سپس در قرن چهاردهم به قسمت‌هایی از امپراتوری عثمانی و آسیای صغیر گسترش یافته است. بر اساس گزارش ابن خلدون در قرن هشتم و نهم میلادی، گلاب یکی از اقلام مهم تجاری ایران به هند و چین بوده است.

از اوایل قرن دهم میلادی، صنایع مربوط به فرآوری گل محمدی در ایران و به‌خصوص در شیراز متمرکز گردید. این صنعت به‌تدریج از ایران به هند، عربستان، شمال آفریقا و اسپانیا انتقال یافت. مسافران و جهان گردان نیز گل محمدی را از آسیای صغیر به فرانسه و اروپای غربی بردند. به گونه‌ای که در کتاب‌های آلمانی و ایتالیایی در قرن‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی، روش‌های استخراج گلاب و اسانس گل محمدی توصیف شده است. در آن زمان ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده گلاب بوده و گلاب ایرانی با کشتی‌های هندی و پرتغالی و از طریق بنادر خلیج فارس به نقاط مختلف دنیا صادر می‌شده است.

در اکثر منابع معتبر علمی از گل‌ها و اسانس گل محمدی به‌عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته است. مواد مؤثره این گیاه خاصیت ضدافسردگی داشته و تقویت‌کننده قلب است و همچنین التهاب را کاهش داده و کم‌وبیش مسکن در د است. اسانس این گیاه نیز خاصیت ضد باکتریایی، ضد میکروبی و آنتی‌اکسیدانی دارد. برخی تحقیقات نشان می‌دهد اسانس گل محمدی اثرات ضدویروس ایدز دارد. از گل‌های گل محمدی به‌عنوان یک ملین ضعیف نیز استفاده می‌شود.

اسانس گل محمدی در صنایع تولید عطر و ادکلن موارد مصرف فراوانی داشته و یکی از گران‌ترین اسانس‌های جهان است، به‌طوری که با قیمتی بین 3000 تا 8000 دلار برای هر کیلوگرم (بسته به کیفیت اسانس) در بازارهای جهانی دادوستد می‌شود. این اسانس همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی و غذایی موارد استفاده فراوانی دارد. ایران، ترکیه، بلغارستان، هند، اوکراین، آمریکا، کانادا، ژاپن، تایلند و … از کشورهای تولیدکننده عمده گل محمدی در جهان هستند.

مشخصات گیاه

گل محمدی گیاهی درختچه‌ای، چندساله و متعلق به تیره گل سرخ است. گل محمدی نوعی دو رگ ثابت از رزا گالیکا و رزا کانینا است. عده‌ای دیگر از گیاه شناسان آن را دورگی ثابت از رزا گالیکا و رزا موسکاتا می‌دانند. گل محمدی کشت شده گیاهی تترا پلوئید (28=2x=2 n) است. در رابطه با منشأ گل محمدی گزارش‌های مختلفی وجود دارد. از آنجا که نام داماسنا از کلمه دمشق (سوریه) مشتق شده، لذا بعضی سوریه را منشأ این گیاه می‌دانند. عده‌ای دیگر از محققان نیز ایران را مبدأ گل محمدی معرفی کرده‌اند. ارتفاع گیاه گل محمدی بستگی به شرایط محل رویش داشته و بین 2 تا 5/2 متر متفاوت است. ساقه استوانه‌ای شکل، متقیم، فاقد شیار و خاردار بوده و از انشعاب‌های فراوانی برخوردار است.

برگ‌های مرکب (شانه‌ای) است و از هفت تا نه برگچه متقابل و یک برگچه انتهایی تشکیل شده است. برگچه‌ها بیضوی و پهن بوده و حاشیه آن‌ها دندانه‌دار است. در محل اتصال دم برگ اصلی به ساقه گوشوارک غشایی مشاهده می‌شود. گل‌ها سفید، صورتی و یا حتی قرمز رنگ هستند. گل دیهیم و دارای سه تا نه گل و گاهی بیشتر است. گل‌ها در فصل بهار (اردیبهشت، خرداد) ظاهر می‌شوند. گیاه به‌طور معمول یک بار در سال به گل می‌رود ولی در بعضی واریته ها گل‌ها دو بار در سال (بهار و پاییز) ظاهر می‌شوند. میوه شامل فندقه‌های متعددی است که توسط تخمدان گوشتی احاطه شده و به طول یک تا سه سانتی‌متر است. رنگ میوه قرمز روشن است. به دانه‌های داخل میوه به غلط بذر گفته می‌شود، لیکن این دانه‌ها در واقع میوه‌های فندقه موجود در سته هستند. گل‌های گل محمدی حاوی اسانس هستند. مقدار اسانس بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش و همچنین واریته گیاه داشته و بین 01/0 تا 03/0 درصد متفاوت است. مهم‌ترین اجزاء تشکیل دهنده اسانس را سیترانول، زرانیول، اوژنول، سیترال، نرول و فارنزول تشکیل می‌دهد.

نیازهای اکولوژیکی

عوامل اقلیمی نقش مهمی در رشد و نمو ارقام مختلف گل محمدی دارند. نور از جمله مهم‌ترین عوامل اقلیمی است که در تولید گل محمدی باید همواره مدنظر باشد. گل محمدی گیاهی نورپسند است ولی نیاز ارقام و واریته های مختلف گل محمدی به نور متفاوت است. به‌طوری که کمبود نور کافی یکی از عوامل بازدارنده رشد گیاه به‌خصوص در شرایط گلخانه‌ای است. وجود نور کافی نقش مهمی در افزایش تولید اسانس در گل محمدی دارد. کشت گل محمدی در سایه سبب تولید شاخه‌های بلند و باریک می‌شود. لذا گل‌های تولید شده بر روی این ساقه‌ها کمتر و کوچک‌تر بوده و کیفیت آن‌ها نیز نامناسب خواهد بود. همچنین کشت این گیاهان در سایه سبب کاهش مقاومت آن‌ها به انواع بیماری‌ها می‌گردد.

دمای مناسب نیز در طول دوره رویش گیاهان نقش مهمی در کمیت و کیفیت گل‌ها دارد. گل محمدی در اماکنی که میانگین دما در طول دوره رویش 26 درجه سانتی‌گراد باشد سبب تولید گل‌های بیشتر و با کیفیت مناسب‌تر می‌شود. در دماهای پایین‌تر رشد گیاهان کندتر شده و عملکرد گل‌ها و همچنین کیفیت آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد. کشت گل محمدی در اقلیم‌هایی که میانگین دمای آن بیش از 38 درجه سانتی‌گراد باشد توصیه نمی‌شود؛ زیرا عمل فتوسنتز در گیاه مختل شده و عملکرد و کیفیت گل به‌شدت کاهش می‌یابد. کشت ارقام گلم در مناطق بادخیز توصیه نمی‌شود. زیرا وزش بادهای سنگین علاوه بر شکستن شاخه‌های ظریف و به هم ریختن شکل گلبرگ‌ها، سبب افزایش تبخیر و تعرق و پژمردگی گیاهان می‌شود. ازاین‌رو توصیه می‌شود در مناطق بادخیز گیاهان در پناه بادشکن کشت شوند.

اگرچه خاک‌های نیمه سنگین در صورت داشتن زهکش مناسب برای گلم توصیه می‌شود، لیکن با توجه به نقش تهویه خاک در منطقه فعالیت ریشه و اثر آن در رشد و نمو گل محمدی، کشت ارقام مختلف این گیاه در خاک‌های سبک نتایج بهتری را به همراه خواهد داشت. خاک‌هایی که برای کشت گل محمدی در نظر گرفته می‌شود باید غنی از مواد و عناصر و همچنین مواد آلی باشد. خاک‌های سنگین و همچنین خاک‌هایی که سبب آب ایستایی شود، برای کشت این گیاه مناسب نمی‌باشد. زیرا آب فراوان سبب ابتلای گیاهان به بیماری‌های قارچی می‌شود. در حال حاضر بسیاری از باغ‌های معروف رز جهان در خاک‌های سبک یا حتی شنی احداث می‌شوند. پی اچ مناسب برای کشت گل محمدی 5/6 تا 7 است.

تکثیر گیاه

ازدیاد گل محمدی به روش‌های جنسی (توسط بذر) و غیرجنسی (رویشی) امکان‌پذیر است.

تکثیر جنسی: انواع رزهای خودرو در رویشگاه‌های طبیعی خود معمولاً از طریق بذر تکثیر می‌شوند. در این شرایط پس از رسیدن میوه و باز شدن آن‌ها، دانه‌ها به اطراف پراکنده شده و رویش می‌کنند. ازدیاد جنسی گل محمدی به‌ندرت و تنها در برخی امور پژوهشی و به‌منظور تهیه دورگ های موردنظر صورت می‌گیرد. دانه‌های داخل میوه که در واقع میوه‌های فندقه موجود درسته هستند از پوسته ضخیمی برخوردارند و پوسته داخلی (آندوکارپ) آن‌ها تقریباً غیرقابل نفوذ بوده و سبب کاهش شدید قوه رویشی آن‌ها می‌شود. میوه‌های گونه‌های مختلف رز معمولاً از اواسط شهریور تا مهرماه می‌رسند. در تکثیر جنسی هنگامی که رنگ این میوه‌ها سرخ شدند آن‌ها را برداشت کرده و در یک ظرف ریخته و خرد می‌کنند. پس از غربال کردن دانه‌ها را خشک نموده و به‌منظور افزایش قوه رویشی آن‌ها را تحت تیمارهای مخصوصی قرار می‌دهند.

از جمله این تیمارها، خراش دهی مکانیکی، شیمیایی (توسط اسید سولفوریک غلیظ) و همچنین تیمار چینه سرمایی (نگهداری بذرها به مدت دو تا سه ماه دمای دو تا چهار درجه سانتی‌گراد) است که در افزایش قوه رویشی دانه‌ها بسیار مؤثر می‌باشد. البته استفاده از اسید جیبرلیک یا ایندول استیک اسید نیز برای افزایش قوه رویشی بذرها مناسب است. دانه‌های تیمار شده را اوایل پاییز در ردیف‌هایی به فاصله 20 سانتی‌متر و به عمق یک تا دو سانتی‌متر کشت می‌کنند. با آبیاری و وجین مرتب علف‌های هرز سطح خزانه بذرها اوایل بهار سال سبز می‌شوند. نشاءهای حاصل را می‌توان اوایل پاییز همان سال یا پاییز سال بعد (با توجه به‌اندازه نشاءها) به زمین اصلی منتقل کرد.

تکثیر رویشی: ازدیاد گل محمدی به روش رویشی در مقایسه با تکثیر جنسی ساده‌تر و اقتصادی‌تر است و همواره برای تکثیر این گیاه از روش رویشی استفاده می‌شود. تکثیر رویشی از روش‌های قلمه زدن، خوابیدن، پیوند زدن، استفاده از پاجوش و کشت بافت انجام می‌گیرد.

قلمه زدن: در این روش اواخر تابستان و در طول فصل پاییز از شاخه‌های نیمه خشبی یا خشبی مناسب قطعات مناسبی باید تهیه کرد. قلمه‌ها باید به‌اندازه کافی بزرگ بوده و در بافت‌های درونی خود ذخیره مناسبی از مواد و عناصر غذایی را داشته باشند. قلمه‌ها باید از گیاهان مادری سالم، قوی و فاقد هر گونه آفت و بیماری تهیه شود تا به سهولت قدرت تولید ریشه را داشته باشند. قلمه‌ها اگر از شاخه‌های نیمه خشبی تهیه شوند، طول آن‌ها باید 10 تا 12 سانتی‌متر و اگر از شاخه‌های خشبی تهیه شوند، باید 10 تا 15 سانتی‌متر باشد. قطر قلمه‌های انتخاب شده نیز باید 5/0 1 سانتی‌متر باشد. قلمه‌های تهیه شده را باید در بسترهای مناسبی (شامل دو قسمت ماسه و یک قسمت پیت ماس) کشت کرد. سپس روی قلمه‌ها را باید توسط پلاستیک پوشانده و در سایه قرار داد. بستر خاک تا ریشه دهی قلمه باید به‌طور منظم آبیاری شود. در شرایطی اقلیمی مناسب می‌توان در فضای باز اقدام به ریشه‌دار قلمه‌ها نمود.

مهم‌ترین مزایای تکثیر گل محمدی به روش قلمه عبارت‌اند از:

1- تعداد زیادی بوته را می‌توان از مساحت‌های کوچک به دست آورد.

2- از تعداد محدودی پایه مادری می‌توان تعداد قابل‌توجهی بوته تهیه کرد.

3- این روش ساده و ارزان است و در مدت کوتاهی می‌توان تعداد زیادی عوامل تکثیر به دست آورد.

4- تفرق صفات در این روش تکثیر به حداقل می‌رسد.

خوابانیدن: در این روش شاخه‌های بلند و کم‌وبیش نرم را انتخاب کرده و روی آن‌ها خاک ریخته و پس از ریشه‌دار شدن اقدام به کشت آن‌ها می‌شود.

پیوند زدن: یکی از روش‌های متداول تکثیر گونه‌های با ارزش گل محمدی پیوند زدن است. از آنجا که بین پیوند و پیوندک از نظر بیوشیمیایی اثر متقابلی وجود دارد، لذا باید بین این دو هماهنگی وجود داشته باشد؛ یعنی کیفیت رویشی آن‌ها کم و بیش یکسان باشد. در غیر این صورت عمل پیوند زدن موفقیت‌آمیز نخواهد بود. پیوند زدن باید به‌سرعت انجام شود تا محل‌های برش خشک نشوند. با پیوند زدن بر روی پایه‌های مقاوم به آفات و بیماری‌ها و همچنین سازگار با شرایط اقلیمی منطقه می‌توان به گیاهان مناسبی از حیث کمیت و کیفیت محصول دست یافت. گیاهان پیوندی در مقایسه با گیاهان بذری زودتر به گل می‌روند و در خصوصیات رشد و نموی مانند اندازه و شکل بوته، فصل گلدهی، رنگ گل و میزان اسانس از یکنواختی و کیفیت مناسب‌تری برخوردارند.

پاجوش: معمولاً هر گیاه مادری چند ساله (از سال سوم رویش به بعد) چندین پاجوش (20 تا 60 عدد) تولید می‌کند. این پاجوش‌ها از سرعت رشد زیادی برخوردارند. در این روش اواخر دوره رویش گیاه (فصل پاییز) تا اواخر زمستان پاجوش‌ها را جدا کرده و در زمین اصلی کشت می‌کنند. گیاهانی که به این روش تکثیر می‌شوند در سال اول رویش مقدار کمی گل تولید می‌کنند. تولید گل در این گیاهان از سال سوم رویش به بعد به حداکثر می‌رسد.

کشت سلول و بافت گیاهی نیز یک روش معمول برای تکثیر رویشی گل محمدی است. به‌طور کلی در تکثیر رویشی گل محمدی گیاهان در ردیف‌هایی به فاصله سه تا چهار متر در زمین اصلی کشت می‌شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف نیز سه تا سه و نیم متر در نظر گرفته می‌شود. در برخی کشورها در هر گودال دو تا سه بوته کشت می‌کنند.

خواص

گل محمدی را به دو صورت مصرف می‌کنند. برخی از آن عرق می‌گیرند که به آن گلاب می­گویند. برخی نیز آن را خشک می‌کنند و برای مصرف نگهداری می‌کنند. می‌توانید آن را در ماست ریخته و میل کنید.

درمان یبوست

از خواص گل محمدی این است که گل محمدی یبوست را درمان می‌کند و مدفوع را نرم و شل می‌کند. همچنین آرام‌بخشی و تقویت اعصاب از دیگر خواص گل محمدی و گلاب است. همچنین برای درمان اسهال‌های مزمن از گل محمدی استفاده می‌کنند. رفع ترشحات زنانه از وظایف گل محمدی است.

رفع اخلاط خونین و خونریزی‌های عادی

از خواص گل محمدی است گیاه گل محمدی یا گل سرخ روح را تقویت می‌کند و نشاط‌آور است. همچنین برای تقویت حافظه و پیشگیری از آلزایمر از آن استفاده می‌کنند. از خواص گل محمدی ضدافسردگی بودن و آرام‌بخشی آن است. همچنین گل محمدی ضدعفونی‌کننده خوبی است.

درمان زگیل و لکه‌های جلدی و روییدن گوشت

باز هم یادآوری می‌کنیم از گل محمدی به‌عنوان مسهل و درمان یبوست استفاده کنید. برای درمان سردرد عصاره گل محمدی را در بینی بچکانید. التیام زخم و ضدعفونی کنندگی از دیگر خواص گل محمدی است. همچنین برای کاهش تب از گل محمدی استفاده کنید. درمان زگیل و لکه‌های جلدی و روییدن گوشت تازه و تحلیل ورم‌ها از ضماد آن استفاده کنید.

تقویت اعتمادبه‌نفس

از گل محمدی و گلاب برای تقویت اعتمادبه‌نفس استفاده می‌شود. از گل محمدی، گلاب تهیه می‌کنند که خواص زیادی دارد. گلاب گل محمدی برای تقویت پوست بسیار معجزه می‌کنند. جهت رفع استرس گلاب بخورید یا آن را ببویید. برای التیام سردردهای ناشی از استنشاق هوای آلوده و رفع گیجی و منگی کمی گلاب مصرف کنید.

رفع گیجی و منگی و درمان دردهای روماتیسمی

گلاب خون را تصفیه می‌کند و در نتیجه از ناراحتی‌های پوستی جلوگیری می‌کند. از خواص گل محمدی و گلاب درمان بیماری‌های گوارشی است. گل محمدی و گلاب معده را تقویت می‌کند، به قلب سلامتی می‌دهد، دردهای روماتیسمی را کم می‌کند. همچنین گل محمدی و گلاب ضد تهوع مناسبی است.

روغن گل محمدی

همچنین از روغن گل محمدی می‌توان به‌عنوان یک ملین برای درمان یبوست مزاج استفاده کرد، بوییدن عطر این گل در درمان افسردگی، رفع غم و اندوه و اضطراب مؤثر است. گل محمدی حاوی ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های مفید برای بدن از جمله ویتامین C است و برای درمان مشکلات پوستی از جمله آکنه و برطرف کردن انواع لکه‌های پوستی و چین‌وچروک می‌تواند مورداستفاده قرار بگیرد.

محلول گلاب به‌دست‌آمده از این گل به همراه آب، یک اسکراب بسیار مفید برای لایه‌برداری از پوست، رفع چین و چروک، پاک کردن آرایش و برطرف کردن آلرژی‌های پوستی است. علاوه بر ویتامین C در این گل، موادی مانند کورستین و اسید ellagic وجود دارد که برای تعمیر آسیب‌های سلولی بدن و محافظت از ابتلا به بیماری‌هایی چون مشکلات قلبی عروقی، پوکی استخوان و جلوگیری از ابتلا به سرطان می‌تواند مورداستفاده قرار بگیرد.

نوشیدن چای گل محمدی

نیز می‌تواند سبب کاهش چین و چروک‌های پوستی و افزایش کلاژن سازی پوست شود و به این ترتیب شادابی و جوانی پوست حفظ شود. مصرف دم‌نوش این گل باعث افزایش سیستم ایمنی بدن شده و به این ترتیب فرد از ابتلا به بیماری‌هایی چون سرماخوردگی، گلودرد و آنفولانزا ایمن می‌ماند. نوشیدن دم‌نوش گل محمدی برای از بین بردن باکتری‌های مضر در روده نیز می‌تواند مورداستفاده قرار بگیرد، افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند اسهال خونی و التهاب‌های دستگاه گوارش نیز می‌توانند از مزایای این دم‌نوش استفاده کنند.

پاک‌سازی کبد و کیسه صفرا

هم یکی دیگر از مزایای نوشیدن دم‌نوش گل محمدی است، زنان یائسه نیز می‌توانند از آن برای کاهش علائم و مشکلات این دوره از جمله گرگرفتگی استفاده کنند.

درمان عفونت‌های مجاری ادراری، رفع التهاب و عفونت مثانه

برای درمان عفونت‌های مجاری ادراری، رفع التهاب و عفونت مثانه نیز می‌توان از دم‌نوش گل محمدی استفاده کرد. با وجود تمامی مزایای درمانی این گیاه کارشناسان توصیه می‌کنند افراد قبل از مصرف آن تست حساسیت انجام دهند، زیرا برخی افراد به گل محمدی حساسیت پوستی و غذایی دارند و امکان دارد با تشدید علائم آلرژی مواجه شوند.

وزن	10 گرم
نام فارسی	بذر گل محمدی
نام انگلیسی	Persian rose, Damask rose
نام علمی	Rosa damascenae Mill
خانواده	Rosaceae