بذر فرنجمشک

فرنجمشک گیاهی خودرو است که تا ارتفاع 30 تا 120 سانتی‌متر رشد می‌کند. برگ‌های آن روبه‌رو هم بیضوی، دندانه‌دار شبیه برگ پونه با بوی شبیه لیمو و به رنگ سبز تند تا سبز مایل به زرد بسته به کیفیت خاک، آب‌وهوا تفاوت دارد و گل‌های آن کوچک معطر، سفید، آبی یا بنفش و در مواردی سفیدرنگ هستند. میوه‌ آن فندقه و حاوی دانه‌هایی به رنگ سیاه غبارآلود می‌باشد. شاخه‌های پرپشت و متعدد دارد. فرنجمشک از خانواده نعناعیان است که در بیشتر مناطق معتدل آسیا و اروپا رشد می‌کند و به آن نام‌های فرنجمسک، فرنجموشک، افرنجمشک، ریحان قرنفلی، پلنگمشک، برنجمشک، حبق الکرمانی، حبق الصعتری و حبق قرنفلی را هم می­دهند.

کاشت

کشت به دو صورت انجام می‌شود: کشت با بذر و کشت رویشی. کشت با بذر به 2 صورت انجام می‌شود: کشت مستقیم بر روی زمین و کشت غیرمستقیم به‌صورت نشاکاری.

1- کشت مستقيم بذر در زمين اصلي

در اواخر پاییز زمین را که 20 تا 30 تن کود دامي به آن داده شده و تا عمق 25 تا 30 سانتی‌متری شخم خورده به ردیف‌هایی با فواصل 60 سانتی‌متر از هم تقسيم کرده و بذر را در عمق 5/0 تا 1 سانتی‌متری کشت می‌کنند. لازم است بذرها به خاطر قوه ناميه ضعيفي که دارند حدود 20 ساعت در آب خيس شده و يا اينکه 48 ساعت در دماي صفر درجه نگهداري شده و سپس کاشته شوند. رشد اوليه فرنجمشک بسيار کم است و بايد علف‌های هرز دائماً وجين شوند. ولي هنگامی‌که بوته‌ها به حدي رسيدند که زمين را پر کنند علف‌های هرز قدرت رقابت با فرنجمشک را نخواهند داشت. معمولاً به خاطر همين رشد اوليه ضعيف فرنجمشک است که آن را به‌صورت مستقيم کشت نمی‌کنند. در اين سيستم براي هر هکتار زمين به 8 تا 10 کيلوگرم بذر نياز است.

2- کشت بذري غیرمستقیم

بذر فرنجمشک را به‌صورت رديفي در اواخر بهمن‌ماه در خزانه زيرپلاستيکي يا در اواخر فروردين و ارديبهشت در خزانه هواي آزاد کشت می‌کنند. فاصله ردیف‌ها از يکديگر 25 تا 30 سانتی‌متر و عمق کاشت حدود 5/0 سانتی‌متر است. براي هر هکتار زمين به 5/0 کيلوگرم بذر مناسب نياز است و از هر مترمربع خزانه 250 تا 300 نشا به دست می‌آید. زمان مناسب براي انتقال نشاها از خزانه زيرپلاستيکي به زمين اصلي اواسط اردیبهشت و براي انتقال نشاها از خزانه هواي آزاد به زمين اصلي اواخر تابستان است. فاصله رديف در زمين اصلي 50 تا 60 سانتی‌متر و فاصله دو بوته از هم 30 تا 40 سانتی‌متر است. براي هر هکتار هم 50 تا 65 هزار بوته موردنیاز است.

در روش تکثير رويشي بوته‌هاي دو تا سه ساله را از خاک خارج کرده و آن را به سه تا چهار قسمت تبديل می‌کند. هر بوته جديد بايد شامل ريشه ساقه و چند برگ سالم و مفيد باشد. ازآنجاکه اين کار هزينه زيادي را در بردارد معمولاً کمتر استفاده می‌شود.

 چون رشد اوليه فرنجمشک بسيار کند است بايد در ابتدای رشد علف‌های هرز به‌طور مرتب وجين شوند که در سطوح وسيع تجاري به‌طور مکانيکي ممکن نيست و باید از علف‌کش‌هایی مانند مرکازين به مقدار 4 تا 6 کيلوگرم در هکتار استفاده کرد. کک نباتي شلغم که با تغذيه از برگ‌های گياه آن را توري شکل می‌کند، زنجره سبز که از شيره نباتي گياه تغذيه می‌کند و باعث بیماری‌های ويروسي می‌شود از مهم‌ترین آفات اين گياه هستند. براي مبارزه با آن‌ها می‌توان از محلول يک درصد BI-58 يا محلول يک درصد فوسدرين استفاده کرد. لازم به ذکر است که اين کاربرد سموم بايد حداکثر تا 25 روز قبل از برداشت محصول انجام شود و بعد از آن به خاطر عدم اتمام دوره کارنس سموم استفاده از آن‌ها به صلاح نيست. آبياري بايد به‌طور مرتب هر يک هفته تا ده روز انجام شود. اگرچه فرنجمشک قادر به تحمل خشکي است ولي کم‌آبی و خشکی‌های طولاني سبب خشک شدن آن می‌شود. در هر دوره آبياري بايد گياهان حدود 30 تا 40 میلی‌متر آب دريافت کنند. کاربرد محلول غذايي مانند واکسال و يا ميکراميد به مقدار چهار تا شش ليتر در هکتار دو تا سه هفته قبل از برداشت اثر بسيار چشمگيري بر افزايش عملكرد رويشي گياه دارد.

در سال اول يك مرحله و در سال‌های بعدي دوتا سه مرحله می‌توان محصول فرنجمشک را برداشت کرد. براي اين کار بايد کليه پيكره رويشي گياه از فاصله حدود 4 تا 5 سانتی‌متری زمين چيده شود. براي برداشت اول بهترين زمان مرحله گلدهي است و براي برداشت دوم اواسط شهريور و برداشت سوم اواخر مهر ماه انجام می‌گیرد. بهترين ساعت براي شروع کار برداشت ساعات 8 تا 9 صبح است که شبنم موجود روي برگ‌ها تبخير شده و برگ‌ها خشک هستند. برگ‌ها پس از برداشت براي جلوگيري از خشک شدن بايد به‌سرعت با خشک‌کن‌های الکتريکي و با دماي 45 تا 50 درجه خشك شوند. ازآنجاکه بيشتر ماده مؤثر فرنجمشک در برگ‌های آن است بهتر است که فقط برگ‌های آن مورداستفاده قرار گيرند تا ميزان ماده مؤثر حاصله بيشتر باشد.

خواص

فرنجمشک گیاه دارویی با تلفظ فَرَنجمُشک با نام علمی scutellaria lateriflora است که اسم آن کمتر شنیده شده است؛ اما معروف نبودن این گیاه دلیلی برای بی‌خاصیت بودن آن نیست، به‌طوری‌که فرنجمشک پر از خاصیت است و توسط بسیاری از پزشکان سنتی توصیه می‌گردد. این گیاه حاوی مواد معدنی مفید مثل روی، آهن، کلسیم، منگنز، پتاسیم و فسفات است. همچنین فرنجمشک یکی از مهم‌ترین منابع ویتامین K به‌حساب می‌آید. فرنجمشک به روش‌های متعدد قادر است وزن را کاهش دهد. این گیاه حاوی ترکیبات ارگانیک می‌باشد که بر روی متابولیسم بدن اثر دارد و سوخت‌وساز بدن را زیاد می‌کند. این امر موجب می‌گردد شما چربی بیشتری را از دست بدهید. همچنین، در مطالعات ارائه شده مشخص گردید که استفاده از دم‌نوش فرنجمشک باعث ترشح هورمون لپتین می‌گردد. لپتین هورمونی است که به‌وسیله بافت چربی (سفید) در بدن انسان ساخته و در خون آزاد می‌گردد. این هورمون دستور سیر شدن را به مغز ارسال می‌نماید. درنتیجه شما با استفاده از این گیاه سریع‌تر احساس سیری نموده و کمتر غذا میل می‌کنید. چای فرنجمشک فشارخون بالا را کاهش می‌دهد. تب را کاهش می‌دهد. ویژگی ضد میکروب و باکتری دارد.

برای افرادی که احساس خستگی بیش‌ازحد می‌کنند مفید است. تخم فرنجمشک قهوه‌ای رنگ است و مانند برگ‌های آن داری خواص بی‌نظیری می‌باشد. تخم این گیاه موجب درخشندگی و شفافیت پوست می‌گردد. بدین منظور باید از دم‌نوش تخم فرنجمشک که یک دم‌نوش شاداب کننده پوست است مصرف نمایید. استفاده همیشگی از آن به دلیل خاصیت ضد باکتریایی برای کاهش جوش‌های پوستی مؤثر است. تخم فرنجمشک جهت معالجه بیماری‌های گوارشی مثل نفخ مؤثر است. بسیاری از مشکلات گوارشی به خاطر اعصاب است. همچنین برای کاهش تپش قلبی ناشی از استرس مؤثر می‌باشد. تخم فرنجمشک دارای ویژگی آرام بخشی است و قادر است خواب آرامی برای شما به ارمغان بیاورد.

مهم‌ترین خواص فرنجمشک عبارت‌اند از:

فرنجمشک دارای خواص قابض، بادشکن و پایین آورنده تب است.

ضماد فرنجمشک جهت درمان سردرد سردمزاجان مؤثر است و معالجه اختلال تیروئید گریوز تسریع می‌نماید.

 در طب سنتی چینی این گیاه جهت معالجه تومور، سرطان‌های کبد، مثانه و پروستات استفاده می‌گردد.

دانه‌های فرنجمشک در طب سنتی جهت محرک در ناتوانی‌های جنسی مصرف می‌گردد.

همچنین جهت از بین بردن تنش‌های عصبی و اضطراب به کار می‌رود.

فرنجمشک داری خواص ضد درد است. به جهت معالجه سردردهای خفیف تا متوسط کاربرد دارد. همچنین مصرف آن به جهت کم کردن دردهای قاعدگی مؤثر می‌باشد.

جهت کنترل فشارخون مصرف دم‌کرده گیاه مفید است.

این گیاه خاصیت آرام‌کنندگی دارد و خواب‌آور می‌باشد.

فرنجمشک برای معالجه التهاب‌های ناشی از سرماخوردگی یا ضایعات متأثر از ویروس‌های تب خال (هرپس) مؤثر است.

مقوی برای قلب، کبد؛ طحال و بازکننده گرفتگی مغز و سوراخ‌های بینی است. رطوبت قفسه سینه را از بین می‌برد.

نحوه مصرف

دانه (فرنجمشک) و برگ و سرشاخه‌های گل‌دار گیاه دارای خواص دارویی می‌باشند. بهترین راه برای مصرف فرنجمشک استفاده به‌صورت دم‌کرده و عصاره سرد آن است که از راه حل کردن 2 قاشق مرباخوری برگ فرنجمشک در یک فنجان آب جوش یا آب سرد به دست می‌آید. همچنین می‌توان یک قاشق تخم فرنجمشک را در عرق نسترن ریخته و پس از ۲۰ دقیقه مصرف کنید. از این نوشیدنی با شکم خالی و یک ساعت قبل از غذا میل نمایید.

مضرات

طبق تحقیقات استفاده از فرنجمشک هیچ‌گونه اثرات یا علائم مسمومیت را نشان نداده است اما ازآنجاکه این گیاه به‌منظور ایجاد قاعدگی استفاده می‌گردد، درنتیجه در صورت باردار بودن از استفاده آن خودداری نمایید. همچنین برای زنان شیرده مناسب نیست. استفاده از فرنجمشک می‌تواند با اثر داروهای تیروئیدی یا سایر درمان‌های بیماری گریوز تداخل می‌یابد.

وزن	20 گرم
نام فارسی	فرنجمشک
نام انگلیسی	Lemon balm
نام علمی	scutellaria lateriflora
خانواده	نعنائیان (Labiatae)