سفیدک پودری مو نخستین بار در سال ۱۸۳۴ در آمریکای شمالی به‌وسیله شورای نیتس گزارش و توصیف و در سال ۱۸۴۵ در انگلیس دیده شد. در حال حاضر این بیماری در بیشتر نقاط موخیز جهان، حتی در نواحی استوایی، شیوع دارد. در ایران در سال ۱۲۵۰ یا ۱۲۵۱، حسنعلی نواب این بیماری را از ارومیه گزارش کرد و هم اکنون تقریباً در همه تاکستان‌های کشور به‌ویژه استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، خراسان، اطراف تهران، زنجان، اراک، قزوین، اصفهان، فارس، گلپایگان، باختران، خرم‌آباد، لرستان و محلات شیوع دارد.
سفیدک پودری مو که بعضی از محققان به آن سفیدک سطحی یا حقیقی هم می‌گویند، در نقاط مختلف ایران به اسامی سیاه بور (اصفهان)، آق (ارومیه)، چور (مراغه)، قاریا (قزوین) و بادزدگی (شهریار) نیز شناخته می‌شود. سفیدک پودری از شایع‌ترین و زیان‌بارترین بیماری‌های تاک در ایران محسوب می‌شود و در صورتی که به‌طور مؤثر با آن مبارزه نشود، کاهش رشد بوته‌های مو، نقصان کیفیت و کمیت محصول را در پی خواهد داشت.
نشانه‌های بیماری
قارچ سفیدک پودری می‌تواند به تمام قسمت‌های سبز تاک حمله کند. این قارچ فقط در سلول‌های اپیدرم میزبان نفوذ می‌کند و مکینه هایی برای جذب مواد غذایی به درون این سلول‌ها می‌فرستد. گر چه مکینه ها فقط در داخل سلول‌های اپیدرم دیده شده‌اند، با این همه در سلول‌های مجاور سلول‌های آلوده نیز ممکن است به حالت بافت مرده دیده شوند. تشکیل میسلیوم ها با کنیدیوفورها و کنیدی های این قارچ روی اندام‌های گیاه میزبان موجب پیدایش پوشش پودری با گرد آنوش خاکستری متمایل به سفید می‌گردد.
هر دو سطح برگ در تمام مراحل رشد می‌توانند موردحمله قرار گیرند و آلوده شوند. اگر برگ‌های جوان در حال رشد موردحمله قرار گیرند، چین خوردگی و پیچ و تاب پیدا کرده، رشد آن‌ها متوقف می‌گردد. دم برگ و دمگل اصلی خوشه نیز در سراسر فصل رشد به بیماری حساس هستند و اگر موردحمله قرار گیرند، ترد و شکننده شده، ممکن است قسمت‌های آلوده بشکنند. وقتی بیماری به سرشاخه‌های سبز حمله کند، در قسمت‌های آلوده، لکه‌های پرمانند به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه ظاهر می‌شوند. رنگ این لکه‌ها روی شاخه‌های یک‌ساله که به خواب زمستانی می‌روند، قهوه‌ای متمایل به قرمز است. در این مرحله، در محل لکه‌ها فقط بقایای قطعات میسلیوم در حال فساد قابل رؤیت هستند.
چنانچه خوشه‌ها قبل با کمی بعد از مرحله گلدهی موردحمله قرار گیرند، تشکیل میوه دچار اختلال شده، مقدار محصول کاهش پیدا می‌کند. حبه‌های انگور از زمان تشکیل تا موقعی که میزان قند آن‌ها به ۸ درصد برسد به آلودگی حساس‌اند. همچنین حبه‌ها تا هنگامی‌که میزان قندشان به ۱۵ درصد برسد، عفونی می‌شوند، ولی قارچ عامل بیماری نمی‌تواند اسپورافشانی کند. اگر حبه‌ها در اواخر مرحله رشد و نمو موردحمله بیماری قرار گیرند سلول‌های اپیدرم از بین می‌روند و رشد اپیدرم آن‌ها متوقف می‌شود، ولی پولپ (گوشت) حبه‌ها به رشد خود ادامه می‌دهد؛ در نتیجه حبه بر اثر فشار داخلی ترک برمی‌دارد. حبه‌های ترک خورده خشک می‌شوند یا بیشتر بر اثر حمله قارچ Botrytis cinerea می‌پوسند. گاهی هم نوعی نقش مشبک در سطح حبه‌های آلوده به وجود می‌آید. در بیشتر مناطق موکاری، در اواخر فصل رویش قارچ عامل بیماری اندام تولیدمثل جنسی خود را که کروی و تیره‌رنگ است، در سطح برگ، روی سرشاخه و خوشه به وجود می‌آورد. این اندام کلیستونس نام دارد.
عامل بیماری
بیمارگر سفیدک پودری تاک، قارچی به نام Uncinula necator است. نام این قارچ اخیراً Erysiphe nectator اصلاح شده است. شکل غیرجنسی آن Oidium tuckeri نام دارد. عامل بیماری سفیدک پودری مو یک انگل اجباری است. ریسه‌های این قارچ سطحی، نیمه پایدار بی‌رنگ‌اند، ۴ تا ۵ میکرومتر قطر دارند و چنگک‌های چندبخشی تولید می‌کنند قارچ سطحی، نیمه پایدار، بندبند و بخشی تولید می‌کنند که از آن‌ها زائده نفوذی گوه‌ای شکل به وجود می‌آید. این زائده بعد از نفوذ در کوتیکول و دیواره سلولی اندام‌های موردحمله، مکینه هایی کروی شکل در داخل سلول‌های اپیدرم تشکیل می‌دهد.
کنیدیو فورهای چند سلولی به طول ۱۰ تا ۴۰۰ میکرومتر، از ریسه‌های روی سطح اندام‌های آلوده و به فواصل معین به وجود می‌آیند. کنیدی ها بی‌رنگ و استوانه‌ای متمایل به تخم مرغی هستند؛ دنبال سر هم روی کنیدیو فور تجمع پیدا می‌کنند و بالغ‌ترین کنیدی در رأس آن قرار دارد. در شرایط طبیعی موستان زنجیره کنیدی کوتاه و از ۳ تا ۵ عدد تشکیل می‌شود. کلیستوتس ها که بر اثر تلاقی ریسه‌های با ماهیت جنسی مخالف تشکیل می‌شوند.
چرخه بیماری و اپیدمیولوژی
قارچ عامل بیماری سفیدک پودری مو به‌صورت ریسه، داخل جوانه‌های خفته، یا به شکل کلیستوتس منفرد در سطح اندام‌های آلوده نبات و یا به هر دو صورت زمستان گذرانی می‌کند. همچنین در گلخانه‌ها و یا نواحی استوایی، قارچ می‌تواند به‌صورت میسلیوم و کنیدی از فصلی به فصل دیگر روی بافت‌های سبزرنگ باقیمانده روی درخت مو زمستان گذرانی کند.
جوانه‌های در حال رشد، در فصل رویش آلوده می‌شوند و میسلیوم قارچ در داخل آن‌ها رشد کرده، به حالت کمون در سطح داخلى فلس‌های جوانه تا فصل دیگر زمستان گذرانی می‌کند. در فصل بعد، بلافاصله بعد از شکفتن جوانه‌ها، قارچ مولد بیماری دوباره فعال می‌شود و شاخه‌های جوان در حال رشد را با ریسه‌های سفیدرنگ می‌پوشاند. بعد روی همین شاخه‌های مبتلا به سفیدک، کنیدی های فراوان تولید می‌شود. کنیدی های تولید شده با باد پخش می‌شوند و پایه‌های مو مجاور خود را آلوده می‌سازند.
تندش کنیدی ها در دمای بالاتر از ۳۵ درجه سانتی‌گراد متوقف می‌شود و در بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد، کنیدی ها خود از بین می‌روند. در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد نزدیک ۵ سانت طول می‌کشد تا کنیدی ها جوانه بزنند. زمان بین آلودگی میزبان تا اسپورزایی در دمای ۲۳ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد، حداقل ۵ تا ۶ روز است، در حالی که این مدت در ۷ درجه سانتی‌گراد، ۳۲ روز خواهد بود. گزارش‌های پژوهشگران نشان می‌دهند چنانچه پرگنه های قارچ سفیدک پودری مو ۱۰ ساعت در معرض دمای ۳۶ درجه سانتی‌گراد یا ۶ ساعت در دمای ۳۹ درجه سانتی‌گراد قرار گیرند منهدم می‌شوند.
آب آزاد معمولاً باعث کاهش میزان تندش کنیدی ها یا جوانه زدن غیرطبیعی و ترکیدن آن‌ها بر اثر ازدیاد فشار داخلی می‌گردد. بارندگی، چون باعث شست‌وشوی کنیدی ها از روی اندام‌های درخت و اختلال در جدار میسلیوم می‌شود، برای انتشار بیماری مضر است. رطوبت نسبی جو چنانچه بین ۴۰ تا ۱۰۰ درصد باشد برای تندش کنیدی ها و پیدایش آلودگی کفایت می‌کند، گرچه تندش کنیدی ها در کمتر از ۲۰ درصد رطوبت هم گزارش شده است. چنین به نظر می‌رسد که رطوبت، بیشتر در اسپورزایی کنیدی ها مؤثر است تا روی تندش آن‌ها. نور کم غیرمستقیم اثر مثبت در توسعه بیماری دارد، ولی آفتاب تابان از تندش کنیدی ها ممانعت می‌کند. در یک بررسی، میزان تندش کنیدی ها در نور غیرمستقیم ۴۷ درصد و در آفتاب ۱۶ درصد گزارش شده است.
مبارزه
۱. کنترل سفیدک پودری در موستان های تجاری به‌طورکلی بر اساس استفاده از قارچ‌کش‌هاست. گوگرد اولین قارچ‌کش مؤثری بود که برای مبارزه با بیماری به کار برده شد و به لحاظ کارایی خوب (هم در پیشگیری و هم در معالجه) و قیمت پایین هنوز هم از پرمصرف‌ترین قارچ‌کش‌هاست. گوگرد معمولاً به شکل گرد یا پودر قابل تعلیق در آب و قابل توصیه می‌شود در مناطق دارای آب‌وهوای خشک گوگرد به شکل گرد و در مناطق پرباران به‌صورت پودر وتابل یا «دوغابی» جهت چسبندگی بیشتر به کار برده می‌شود.
خاصیت عمده قارچ‌کشی گوگرد مربوط به مرحله تصعید آن است. تولید بخار گوگرد و میزان تأثیر آن روی سفیدک پودری به نوع گوگرد مصرفی (از لحاظ فرمولاسیون) و نیز به عوامل جوی، به‌ویژه دما بستگی دارد. کارایی بهینه گوگرد در دمای بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است. گوگرد در دمای کمتر از ۱۸ درجه سانتی‌گراد در کنترل این سفیدک تأثیری ندارد. مصرف گوگرد در دمای بالاتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد ممکن است باعث سوختگی گیاه گردد و در ۳۵ درجه سانتی‌گراد یا بیشتر به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. اثر مصرف گوگرد در هوای خشک بیش از هوای مرطوب است.
فرمولاسیون‌های مختلف قارچ‌کش‌های آلی، مانند استروبی، توپاس، تریمیدال و کالکسین نیز برای کنترل سفیدک پودری مو به کار برده می‌شوند. بر اساس آزمایش ارومچی (۱۳۸۱) در آذربایجان غربی، قارچ‌کش‌های استروبی، توپاس، تریمیدال، کالکسین، با غلظت‌های به ترتیب ۰٫۲، ۰٫۳، ۰٫۳ و ۱٫۵ در هزار از نظر کار آیی در کنترل سفیدک پودری مو در یک گروه قرار می‌گیرند و تأثیر آن‌ها به‌مراتب بهتر از گل گوگرد و گوگرد و تابل است. بررسی‌های انجام شده در کهکیلویه و بویراحمد به‌وسیله کیانوش (۱۳۸۳) نشان می‌دهند که تریمیدال و توپاس در کنترل سفیدک پودری مو از استروبی و گوگرد و تابل، ۸۰ درصد مؤثرترند و کالکسین و گل گوگرد در گروه سوم قرار دارند.
۲. عملیات به زراعی باعث کاهش شدت بیماری و افزایش کارایی قارچ‌کش‌ها می‌شود. احداث موستان در مکان‌هایی که هوا به‌خوبی جریان دارد و بوته‌ها در معرض تابش آفتاب قرار می‌گیرند و نیز ایجاد ردیف‌های موکاری در جهتی که از این عوامل استفاده شود، به کاهش شدت بیماری کمک می‌کند. سیستم‌های نگهداری و کاشت مو که جریان هوا را در گیاه آسان و از ایجاد سایه زیاد ممانعت کنند نیز سودمندند.
۳. پژوهندگان در مؤسسات تحقیقاتی خارج، مشغول ایجاد و تهیه دورگه‌های تاک‌های مقاوم شیخ الادر برابر سفیدک پودری مو هستند و تاکنون قدم‌های مثبتی نیز برداشته‌اند. در ایران شیخ‌الاسلامی و حاجی امیری ۴۸ رقم از تاک‌ها محلی کرمانشاه را بررسی کردند و نتایج نشان داد که اغلب بسیار حساس‌اند، از ارقام محلی مو مشکین شهر، خلیلی، الدرق، تبریز کشمشی و کوپک بوغان مقاوم و شاهانی، سیرک پوسته و قره شلیق حساس به سفیدک پودری مو تشخیص داده شدند.
