درخت هلو
هلو از پرطرفدارترین و خوشمزهترین میوههای تابستانی محسوب میشود. در قدیم پرورش این میوه فقط در باغها امکانپذیر بود. ولی امروزه بهراحتی میتوان با کاشت بذر هلو به پرورش آن بپردازید. برخلاف آنچه از نام علمی هلو استنباط میشود منشأ آن ایران نیست؛ اما از آنجایی که اروپاییان نخستین بار این گیاه را در ایران مشاهده کردند آن را پرونوس پرسیکا نامیدند. یونانیان و عمدتاً رومیان هلو را از ایران به سرتاسر اروپا و انگلستان گسترش دادند. هلو تقریباً ۴۰۰-۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، روانه اروپا شد. سیاحان قرون شانزده و هفده میلادی نخستین کسانی بودند که هلو را با خود به قاره آمریکا بردند. سیاحان پرتغالی هلو را به آمریکای جنوبی و همتایان اسپانیاییشان آن را به آمریکای شمالی بردند. بهتدریج هلو توسط بومیان آمریکایی و مهاجران اروپایی از آمریکای شمالی به جنوب کانادا راه یافت و امروزه در اکثر ایالتهای آمریکا کاشته میشود.
در آسیا نیز هلو از چین به ژاپن راه یافت. هلو در فلسفه تائو، آیین فلسفی که در چین باستان پا گرفت، مظهر طول عمر انسان است. در اسطوره شناسی چین «هسی وانگ مو» مادر باغ هلو، هر سه هزار سال یک بار در هنگام رسیدن میوههای هلو ظاهر میشود تا از آن اکسیر جاودانگی خدا تهیه شود. در اسطوره شناسی روم، هلو میوه الهه ونوس است و ماگنوس آن را ماده محرک جنسی میداند. در برخی از یادداشتهای به جا مانده از دوران باستان هلو، مظهر جاودانگی، صداقت و حقیقت است. میوه هلو با برگی که به آن متصل است نشانه یکپارچگی قلب و زبان است. مصریان باستان هلو را بهعنوان پیشکش تقدیم بارگاه خدایان میکردند. لشکرکشیهای اسکندر کبیر باعث شد که نئوفراسطوس در سال ۳۹۲ پیش از میلاد از هلو بهعنوان میوه ایران یاد کند. کنفوسیوس نیز از هلو در کتاب خود نامی به میان میآورد.
گیاه شناسی
هلو گیاهی است درختی و کوچک با تاج پوشش گسترده به طول ۵/۳-۲ متر. درخت هلو معمولاً عمر کوتاهی دارد و تنها ۲۰-۱۵ سال دوام میآورد. طول عمر درختان هلویی که در باغهای پرورشی کاشته میشوند بسیار کمتر از این رقم است و معمولاً این درختان چیزی در حدود هشت سال عمر میکنند. برگها باریک و دارای رأس نوک تیز هستند. برگها از نمای نیمرخ داسی شکل به نظر میرسند. گلها از صورتی کم رنگ تا قرمز جگری و ارغوانی متغیرند و قطری معادل ۵/۲ سانتیمتر دارند. گلها معمولاً بهطور منفرد بر روی ساقه گل پدیدار میشوند. گلبرگها میتوانند بزرگ و پرزرق و برق یا کوچک و کم جلوه باشند. گل از جوانه جانبی مستقر بر روی ساقههای یک ساله به وجود میآید.
در هلوهای زینتی گل دارای گلبرگهای بسیار و ظاهر میخک مانند است و رنگ آن از صورتی تیره تا سفید متغیر است. گیاه هلو خود بارور است و معمولاً نیازی به گرده افشانی ندارد. میوه آن جزو میوههای هستهدار است و مزوکارپ یا میان بر همان گوشت میوه است. در بیشتر ارقام هلو، میوه ۵-۳ ماه پس از شکوفه دادن میرسد. البته در شمار اندکی از واریتهها نیز طول دوره رسیدن میوه ممکن است شش ماه به طول بینجامد.
شرایط محیطی
درخت هلو برای رشد نیاز به شرایط مطلوب محیطی دارد که به معرفی هر کدام از این شرایط میپردازیم.
خاک: زهکشی خوب میتواند بر رشد درختان هلو تأثیرگذار باشد. خاکهای سنگین که زهکشیشان نامناسب است، آب را در خود حفظ میکنند و برای کاشت هلو مناسب نیستند. خاکهای لومی شنی برای کاشت هلو مناسب است. درخت هلو خاکهای آهکی را دوست ندارد. خاک مخلوط شده با خاک برگ، پیت موس و شن بسیار برای این درخت عالی است و آن را خوشحال میکند.
آبیاری: نیاز آبی هلو زیاد است و این نیاز در زمان میوه دهی بیشتر هم میشود. با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه در تابستان، شاید به دو بار آبیاری نیاز داشته باشند. خشکی کشیدن درخت در این مقطع زمانی باعث کم آب شدن میوهها میشود. از طرفی غرقاب شدن خاک این درخت هم میتواند منجر به پوسیدن ریشه آن شود.
کود: در نخستین سال کشت، حدود ۷ تا ۱۰ روز بعد از کاشت، میتوان از ۲۵۰ گرم کود ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده کرد و بعد از گذشت چهل روز نیز میتوان از این کود استفاده کرد. برای درختان بزرگتر یعنی درختان ۴ تا ۱۰ ساله دو بار در سال یک بار اوایل فروردین و یک بار اواخر خرداد از ۴۵۰ تا ۹۰۰ گرم کود ۱۰-۱۰-۱۰ میتوان استفاده کرد.
هرس: برای درختان هلو چهار نوع هرس داریم که نام آنها هرسهای باردهی، جوانسازی، تنک کردن، فرم دهی است. هرس باردهی به منظورم بالا بردن کیفیت و تعداد محصولات طی دوران بلوغ درخت انجام میشود. هرس جوانسازی عمر درخت را طولانیتر میکند. هرس فرم دهی باعث شکل دادن به اسکلت درخت میشود. تنک کردن یعنی حذف بخشی از محصول برای بالا بردن باقی محصولات. اواخر اسفند و اوایل بهار (قبل از آن که گلها باز شوند) هنگامی که خطر سرمای زمستانه دیگر وجود ندارد بهترین زمان برای هرس هلو است؛ زیرا در این زمان به علت متورم شدن جوانههای گل، تشخیصشان برای هرس راحتتر میباشد.
ازدیاد و تکثیر
یکی از مهمترین روشهایی که برای پیوند زدن هلو استفاده میشود. پیوندک باید از درخت هلویی گرفته شود که خصوصیات کیفی و کمی بالایی داشته باشد. این پیوندکها روی پایههای هلو، بادام (برای زمینهای سنگلاخی و آهکی) و شلیل (زمینهایی که نماتد سابقاً در آنها فعالیت میکرده) پیوند میخورند. در بعضی از خاکهای سنگین یا خاکهایی که زهکشی مناسبی ندارند از پایههای گوجه و آلو استفاده میشود.
کاشت بذر نیز یکی دیگر از راههای تکثیر هلو است. برای آماده کردن بذر، باید تمام گوشت آن از هسته جدا شود، هرچه هسته تمیزتر باشد برای رشد آن بهتر است. هسته هلو را در فصل پاییز در فضای باز میکارند. عمق کاشت هسته باید حدوداً ۱۰ سانتیمتر باشد.
آفات و بیماریها
شته، شپشک، انواع کنههای گیاهی و لارو حشره بید زرد رنگ از جمله آفات درخت هلو هستند. راه کنترل این آفات استفاده از سموم مناسب هر کدام است. پیچیدگی برگهای هلو مانند شلیل یکی از رایجترین بیماریهای قارچی در درختان هلو است. در این بیماری برگها دور خود میپیچند و دچار لکههای قرمز رنگی میشوند، این لکهها نهایتاً زرد و سفید میشوند. ماندن برگها و میوههای پوسیده زیر درخت میتواند باعث ایجاد بیماری شود.
خواص
هلو مثل تمام میوهها خواص ادرارآور و ملین دارد. گوشت هلو دارای سلولوزهای نرم است و کاملاً هضم میشود. هلو میوهای نسبتاً کم ترشی است. مواد قندی و نشاستهای آن بهآسانی هضم میشود و معده بهراحتی هضم آن را تحمل میکند. هلو سرشار از انواع ویتامینها بهخصوص ویتامینهای ب ۱، ب ۲ و آ است.