شوکران گیاهی از زیرتیره چتری‌ها از جنس شوکران ها است. این گیاه که همان شوکران معروف قدیم است که طبق گفته تاریخ به سقراط خورانده شده است. در قدیم به شوکران دوراس تفتی، بیخ کوهی و تفت بیخ هم گفته می‌شد. به‌ویژه در جنوب ایران به آن دوراس تفتی گفته می‌شد که منسوب به شهر تفت یزد است. شوکران گیاهی علفی و دوساله با ساقه‌ای صاف و بدون کرک است. گیاهى است بلند که تا یک متر و یا بیشتر ارتفاع دارد. ساقه آن استوانه‌ای توخالى و قوى با شاخه‌های منشعب در قسمت فوقانى ساقه بوده که اغلب در قسمت‌هایی از ساقه بخصوص زیر چتر گل‌ها لکه‌های ارغوانى بنفش دیده می‌شود. برگ‌های آن متناوب و در بعضى قسمت‌های ساقه متقابل، به رنگ سبز تیره با بریدگى زیاد، کمى شبیه برگ جعفرى منتهى با رنگ سبز تیره‌تر و با بوی قوى سم است. بخصوص اگر این برگ‌ها را لاى انگشتان بمالند بوى آن خیلى بیشتر می‌شود. گل‌های آن سفیدرنگ و برگ‌هایش دارای بریدگی‌های زیاد است. گل‌هاى سفید به‌صورت گروهى مانند چتر در رأس ساقه گل دهنده ظاهر می‌شوند. میوه آن گرد، بسیار کوچک و داراى تعدادى برجستگى با سطح خارجى ناصاف است.
تمام اعضاى گیاه سمّى است و سمیت آن در شرایط اقلیم‌های مختلف متفاوت است. بیخ شوکران و عصاره برگ و ساقه آن سمی بوده و جنون‌آور است. بوی آن ضعیف و مزه‌اش اندک است. از نظر ظاهری با رازیانه همانندی دارد. شوکران در ایران در مناطق شمال و جنوب ایران و در سایر مناطق مانند فارس و خراسان می‌روید. در شمال ایران در دامنه‌های سنگى پوشیده از درختان سرو کوهى در ارتفاعات ٢٠٠٠ متر و بالاتر دیده شده است. به‌طورکلی این گیاه در اراضى سنگلاخ و متروکه و مرطوب می‌روید و گل‌هاى آن معمولاً در تیر و مردادماه سال دوم ظاهر می‌شوند.
شوکران حاوی آلکالوئیدهای سیکوتین، متیل کونیسین، کونهیدرین، پسودوکونهیدرین، صمغ، پکتین، رزین، کاروتن، اسید استیک و املاح است. این گیاه خاص مناطق مرطوب، خاک‌های غنی از مواد غذایی است و به‌طور عمده در محصولات زراعی چندساله و حاشیه نهرها یافت می‌شود. آلکالوئید کونین (Coniine) و ترکیبات مرتبط با آن در تمامی اندام گیاه وجود دارد. مخصوصاً در میوه‌ها (بیش از ۳/۵%) بیشترین تمرکز را دارد. این آلکالوئید سمی است تا جایی که دیواره درونی میوه را لایه کونین می‌نامند.
کاشت
قبل از کاشت درخت شوکران خاک را آماده کنید. با چنگال باغ، خاک را شل کرده و محیطی خوب برای کاشت که عاری از تکه‌های بزرگ زمین است ایجاد کنید. خاک نرم شده به ریشه گیاه اجازه می‌دهد که در زمان رشد به‌طور آزادانه‌ای حرکت و گسترش پیدا کند. با یک وسیله تست PH، PH خاک را اندازه‌گیری کنید. شوکران خاک‌هایی با PH بین ۵ و ۶ را ترجیح می‌دهد. اگر PH خاک شما مناسب نیست، باید آن را اصلاح کنید. اگر آزمون خاک نشان می‌دهد که PH خاک زیر ۵ است، به آن آهک اضافه کنید. اگر آزمون خاک، عددی بالاتر از ۶ را نشان می‌دهد، از کودهای گیاهی در خاک استفاده کنید. مواد اصلاحی را طبق دستورالعمل تولیدکننده به خاک اضافه کنید. این مواد را با استفاده از یک بیل کشاورزی به خاک اضافه کنید. دانشگاه کشاورزی فلوریدا پیشنهاد می‌کند که آهک به عمق ۱۵ سانتی‌متری خاک اضافه شود.
گودالی که برای درخت شوکران حفر می‌کنید. باید دو برابر عرض ریشه و هم عمق ریشه آن باشد. هر گودال را با فاصله حداقل ۶ متری از گودال دیگر حفر کنید. درخت شوکران را طوری از ظرف گلخانه آن جدا کنید که خاک اطراف ریشه آن سالم باقی بماند. هر کدام از درخت‌ها را در مرکز گودال قرار دهید. درصورتی‌که فکر می‌کنید مکان تمام شدن ریشه و شروع شدن تنه درخت پایین‌تر از سطح خاک قرار می‌گیرد، به پایین گودال مقداری خاک اضافه کنید. گودال را تا نصف آن با خاک پر کنید. خاک را برای اطمینان از سالم ماندن ریشه‌ها، با شلنگ باغ خیس کنید. پس از پر کردن بقیه گودال، با فشارهای پیاپی، خاک را به پایین فشار دهید تا حباب‌های هوایی که در خاک باقی مانده‌اند از بین بروند.
در زیر سایبان هر درخت شوکران حدود ۸ سانتی‌متر کود گیاهی بریزید. یک لایه از تراشه‌های چوب، نی و یا سوزن‌های کاج، به بهبود زهکشی و کاهش رشد علف هرز کمک خواهد کرد. کود را حدود ۲۰ سانتی‌متر دورتر از تنه درخت پخش‌کنید تا از آفت حشرات به درخت جلوگیری به عمل آید. هر هفته، با استفاده از یک شلنگ آبیاری، درخت‌های شوکران را به‌طور کامل آبیاری کنید. همیشه لازم است خاک در عمق ۳ سانتی‌متری مرطوب باشد، به همین دلیل شاید لازم باشد که در آب‌وهوای خشک، دو بار در هفته آبیاری انجام دهید. زمانی که درخت شوکران قدرت گرفت، تنها در زمان‌های خشک‌سالی به آب نیاز خواهد داشت.
در اوایل بهار شاخه‌های مرده، آسیب‌دیده و معیوب را با استفاده از ابزار هرس از درخت جدا کنید. درصورتی‌که درخت شوکران نشانه‌های آفت‌زدگی را از خود نشان داد، با یک گیاه‌شناس مشورت کنید. از آبیاری بیش از حد درختان شوکران خودداری کنید. آب ایستا می‌تواند باعث پوسیدگی ریشه‌های درخت شود. اگر احساس می‌کنید که خاک در عمق ۳ سانتی‌متری مرطوب است، برنامه آبیاری را تغییر داده و مجدداً در چند روز آینده خاک را بررسی کنید.
خواص
در چین و هند از گیاه شوکران در استعمال خارجى براى معالجه ناراحتی‌های جلدى و گرفتگی‌های غدد و سرطان استفاده می‌کنند. این گیاه را به‌عنوان داروى ضداسپاسم، آرام‌بخش، ضدهاری و ضدکزاز می‌شناسند. از این دارو به‌عنوان تریاق یا ضد سم در مورد مسمومیت‌های ناشى از استریکنین به کار می‌برند. ولى به‌هرحال میوه‌ها، برگ‌ها و ریشه یا تمام قسمت‌های گیاه سمّى است. در کتب طب سنتى حکماى ایران چنین آمده است که شوکران از نظر طبیعت خیلى سرد و خیلى خشک است. از نظر خواص، خیلى مخدّر و مسکر است و از نظر دارویى بیشتر استعمال خارجى دارد. براى استعمال داخلى، با مقدار بسیار کم و با احتیاط تجویز می‌شود. مقدار خوراک این گیاه و عصاره آبى آن ۰٫۲ گرم است که عصاره آبى را می‌توان به‌صورت حب مصرف کرد. از عصاره الکلى و تنطور آن ٣٠ - ١٠ قطره ممکن است در داخل یک پوسیون خورده شود. چون سمّى است در مواردى که مصرف داخلى آن لازم می‌شود، حتماً باید زیر نظر پزشک باشد.
شوکران اگر به مقدار بیش‌ازحد مجاز مصرف شود موجب بروز تهوع و سردرد و سرگیجه می‌شود. ابتدا عضلات اراده را فلج می‌کند، سپس عضلات تنفسى سینه و در آخر عضلات دیافراگم فلج می‌شود و حالت اختناق عارض شده و موجب مرگ می‌گردد، ولى مقدار کم آن از عوامل مؤثر براى تسکین دردها است. معمولاً شوکران را براى درمان اقسام سرطان تجویز می‌نمایند و در اقسام تومورهاى خنازیرى نتایج خوب داده است. ضمناً براى کنترل آسم و سیاه سرفه و سرفه‌های شدید و بیشتر اختلالات عصبانى سودمند است. در رفع سل ریه نیز تجویز می‌شود. از نظر سایر خواص معتقدند که اگر خوشه دانه بسته آن را قبل از آنکه تخم آن کامل و خشک شود گرفته و بکوبند و عصاره آن را گرفته در آفتاب خشک کنند، داروى بسیار نافعى است. براى تسکین دردهاى چشم بسیار مفید است. اگر ضماد آن را بر شکم بگذارند اسهال را قطع می‌کند و بر روى هر عضوى بگذارند مانع خونریزى آن می‌شود. اگر ضماد یا عصاره آن را بر پیشانى بمالند خونریزى از بینى را قطع می‌کند.
هشدار
تمامی اجزاء این گیاه سمی هستند. ماده سمی آن Coniin و از خانواده آلکالوئیدها است. پزشکان ایرانی و یونانی از این ماده در قدیم استفاده‌های داروئی بسیار می‌بردند. نیم تا یک گرم این سم برای یک انسان بالغ کشنده است. گیاه «نرسیده» و جوان سمی‌تر از گیاه رسیده و بالغ است. تأثیر سم مستقیماً بر روی سیستم اعصاب بوده و پس از عوارضی چون حالت تهوع و لکنت زبان از طریق از کار افتادن سیستم تنفسی عامل مرگ می‌شود. شوکران در قدیم برای کشتن محکومین به اعدام مصرف می‌شده است. نوشیدن جام شوکران توسط سقراط قدیمی‌ترین مورد ثبت شده در این رابطه است. در یونان باستان مجازات اعدام به‌وسیله خوراندن شوکران به‌طورمعمول در مورد اشخاص ذی الحقوق، یعنی کسانی که واجد حقوق مدنی و اجتماعی بودند، به کار گرفته می‌شد، چراکه مقرر گردیده بود که اعدام این افراد در کمترین زمان ممکن و با کمترین میزان رنج و درد و عذاب صورت بپذیرد. به همین منظور وقتی شوکران به فرد محکوم به مرگ خورانده می‌شد، بدن وی به‌تدریج کرخت و بی‌حس می‌گردید و این بی‌حسی از پا آغاز می‌شد و چون به قلب می‌رسید موجب هلاکت فرد می‌گشت.
