گل گاوزبان گیاهی یک یا چندساله بوده که دارای خواص دارویی زیادی است و با نام علمی Echium amoenum شناخته می‌شود که تقریباً تمامی ایرانیان با این گیاه آشنایی دارند و یکی از معروف‌ترین گیاهان دارویی ایرانی است. گل گاوزبان گیاهی پوشیده از کرک و تیغ‌های بسیار ریز است که هنگام مواجهه با بوته باید مواظب بود و از دستکش استفاده نمود. گل گاوزبان را به روش‌های مختلفی مصرف می‌کنند که دم‌کرده آن مرسوم‌تر است. ارتفاع گیاه گل گاوزبان حداکثر به ۶۰ تا ۱۰۰سانتی‌متر نیز می‌رسد. تمامی قسمت‌های گل گاوزبان (ساقه، برگ، گل و…) به‌جز ریشه کاربردهای دارویی دارند. گل‌های گل گاو زبان به رنگ‌های آبی، صورتی، قرمز یا بنفش دیده می‌شود که بعد از خشک شدن به رنگ بنفش بسیار تیره یا آبی تغییر رنگ می‌دهد. بوته گل گاوزبان را در گلدان و در باغچه می‌توان کاشت و از منظره زیبایی که گل‌های آن به وجود می‌آورد لذت برد.
کاشت بذر گل گاوزبان
کاشت بذر گل گاوزبان بسیار ساده بوده و با کمترین تجربه در کشاورزی و باغبانی می‌توان نتیجه مطلوبی از کاشت بذر گرفت. گل گاوزبان رشد سریعی دارد و معمولاً چندساله است، اگر این گیاه در قسمتی از باغ یا باغچه کاشته شود در مهروموم‌های بعد نیز مجدد رشد خواهند کرد. بذر گل گاوزبان را می‌توان بعد از رفع سرمای زمستان و اوایل بهار مستقیم در زمین اصلی یا گلدان موردنظر کاشت. البته می‌توانید دو هفته مانده به بهار اقدام به کاشت بذر و نشاء گیری در محیطی گرم و پرنور کنید و اوایل بهار نشاء را به مکان کاشت موردنظر منتقل کنید. گل گاوزبان باید در محیطی آفتاب‌گیر یا با سایه‌ای بسیار کم کاشته شود تا به رشد حداکثری خود برسد. بذرها را بهتر است قبل از کاشت در آب خیس کنید، بذرهای گل گاوزبان به‌سرعت و چندروزه جوانه خواهند زد.
گلدان موردنظر را با خاکی که از قبل آماده نموده‌اید پر کنید، سپس اقدام به آبیاری کنید به‌نحوی‌که آب از سوراخ‌های گلدان خارج شود، بعد از گذشت یک تا دو ساعت از زمان آبیاری با وسیله‌ای همانند مداد بر روی سطح خاک گلدان سوراخ‌هایی به عمق ۱سانتی‌متر ایجاد کنید و بذرها را داخل آن قرار داده و با خاک پر کنید. اکنون به‌آرامی گلدان را آبیاری کنید به‌گونه‌ای که بذرها از جای خود جابجا نشوند تا قبل از جوانه‌زنی اجازه ندهید سطح خاک خشک شود همچنین از آبیاری زیاد بپرهیزید. عمق کاشت بذرها نیابد بیشتر از یک سانتی‌متر باشد (حدوداً ۰٫۵ تا ۱سانتی‌متر مناسب است). برای کاشت در باغچه یا باغ همانند بالا عمل کنید و فاصله بوته‌های کاشته شده را در کشت ردیفی حداکثر ۳۰سانتی‌متر و فاصله بین ردیف‌های کشت را ۵۰ تا ۱۰۰سانتی‌متر در نظر می‌گیرند. خاک مناسب برای کاشت گل گاوزبان باید دارای زهکشی مناسب باشد و نسبتاً غنی باشد، برای این کار بهتر است قبل از کاشت و در اواخر زمستان مقداری کود حیوانی به خاک اضافه کنید، البته این گیاه در هر خاک رشد می‌کند و گیاهی پرتوقع نیست. برای کاشت در گلدان نیز می‌توانید از بسترهای کشت سبک و آماده همانند کمپوست، یا ترکیب خاک‌برگ با خاک باغچه استفاده کنید. گل گاوزبان گیاهی مقاوم است و نشاء آن را می‌توان هفته‌های آخر سال نیز در زمین کاشت. آبیاری بیش‌ازحد برای گل گاو زبان و هیچ گیاه دیگری مناسب نیست، هنگامی‌که سطح خاک اطراف گیاه کاملاً خشک شد اقدام به آبیاری مجدد کنید.
گرفتن بذر از گیاه
گل گاوزبان بعد از گلدهی به دانه می‌رود و دانه‌ها در غلافی کرکی و دارای تیغ‌های ریز محافظت می‌شود، ریختن دانه‌ها بر روی زمین باعث تداوم و رشد مجدد گیاه در سال‌های بعد می‌شود. اگر می‌خواهید بذرها را بردارید باید بعد از خشک شدن کامل گل‌ها غلاف‌های پر از تیغ و کرک دانه‌های را بشکافید و بذرهای آن را برداشت کنید. در هر غلاف معمولاً بین ۱ تا ۵ عدد بذر قرار دارد که هنگام برداشت آن بهتر است از دستکش استفاده کنید، تیغ‌های ریز آن داخل پوست فرو می‌روند و دردناک است. اگر نمی‌خواهید که سال بعد نیز گیاه گل گاوزبان داشته باشد باید تمامی بذرهای آن را بگیرید، ریختن بذرها بر روی زمین باعث تداوم گیاه در سال‌های بعدی آن می‌شود.
برداشت گل گاوزبان
برگ و گل گاوزبان هر دو مصرف دارویی و آشپزی دارند، البته گل‌های آن رایج‌تر است. بعد از گذشت دو تا سه ماه از کاشت بذر گل گاوزبان، در خرداد ماه اولین برداشت آغاز می‌شود، برگ‌های گاوزبان را از همان شروع رشد می‌توان برداشت کرد ولی بهتر است زودتر برداشت کرد تا لطیف‌تر باشد. گلدهی گیاه گل گاوزبان از اواخر خرداد یا اوایل تیر شروع می‌شوند و پس از برداشت به مدت حداقل ۲ هفته مجدد گل می‌دهد و قابل‌برداشت است. گل‌های برداشت‌شده را بهتر است در سایه خشک کرد تا محصول مرغوب‌تری داشته باشیم.
خواص گیاه گل گاو زبان
گل‌گاوزبان مقوی روح و اعضای رئیسه بدن بوده، حواس پنج‌گانه انسان را تقویت می‌کند. گل‌گاوزبان شکم را نرم و کیسه صفرا را باز می‌کند، اخلاط سوخته سوداوی را از معده خارج و عوارض آن را از بین میبرد. از دیگر خواص گل‌گاوزبان این است که جوشانده آن همراه با داروهای دیگر جهت سرسام (مننژیت)، برسام (ورم حجاب حاجز)، مالیخولیا، جنون و رفع حواس‌پرتی مفید است. جوشانده گل‌گاوزبان نشاط‌آور بوده رنگ رخسار را باز می‌کند. یکی دیگر از خواص گل‌گاوزبان این است که سینه را نرم می‌کند، تنگی نفس و درد گلو را تسکین می‌دهد. یکی از خواص گل‌گاوزبان این است که دلهره و وحشت را از بین میبرد و غم و غصه را کم می‌کند و برای کسانی که با خود حرف می‌زنند سودمند است. جوشانده گل‌گاوزبان با عسل جهت تنگی نفس تجویز شده است. از دیگر خواص گل‌گاوزبان این است که جویدن برگ تازه گل‌گاوزبان جهت درمان جوش‌های چرکی دهان اطفال، برفک، سستی بیخ دندان و رفع حرارت دهان نافع است. مقدار خوراک گل آن دو مثقال تا پنج مثقال است. عرق گل‌گاوزبان جهت بیماری‌های سوداوی، وسواس و خفقان مفید است.
گل‌گاوزبان دارای منیزیم بوده و از سرطان پیشگیری می‌کند. تحقیقات جدید بیانگر این مطلب هستند که عصاره آبی گل‌گاوزبان دارویی مؤثر و بی‌خطر برای درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواسی اجباری است. گل‌گاوزبان دارای موسیلاژ، فلاونوئید ۱۵/۰ درصد و آنتوسیانین با آگلیکون دلفینیدین و سیانیدین به میزان ۳۴/۱۳ درصد و به مقدار ناچیز آلکالوئید از دسته پیرولیزیدین است. گل مرغوب گلی است که دارای دم‌سفید و گلبرگ‌های بنفش باشد. برگ‌های تازه گل‌گاوزبان دارای مقدار زیادی ویتامین C است. همچنین این گیاه دارای شوره نیست، عرق و ادرار را زیاد نمی‌کند.
گل‌گاوزبان خشک‌شده
از گل‌های خشک‌شده در تهیه جوشانده، برای مصارف درمانی، استفاده می‌شود. جهت مشکلات پوستی، مثل اگزما مصرف می‌شود. همچنین گل‌گاوزبان به دلیل داشتن مقدار زیادی کلسیم و آهن و مواد مغذی مثل پتاسیم، روی، ویتامین‌های C و B و بتاکاروتن برای خانم‌هایی که دچار کمبود این مواد ضروری هستند مفید است. گل‌گاوزبان به دلیل دارا بودن خواص تسکین‌دهنده برای درمان بیماری‌های عصبی نیز توصیه می‌شود. گل‌گاوزبان درعین‌حال برای درمان افسردگی و بی‌تعادل روانی ناشی از دوره‌های قاعدگی و یائسگی مصرف می‌شود. این گیاه آرام‌بخش، در درمان جوش‌های دهانی و آفت دهانی تأثیر شگرف می‌گذارد و معمولاً دم‌نوش‌های این گیاه برای سرماخوردگی و در بعضی مواقع سرفه‌های خشک در فصل سرما جوشانده‌ای قدرتمند و مرهمی قوی است. این گیاه دارویی باعث کاهش تب می‌شود و در تمام موارد تب مثل سرخک، مخملک، آبله، کهیر و تب‌های دیگر می‌تواند مفید باشد.
مضرات گل گاوزبان
این گیاه دارای مقدار زیادی مواد شیمیایی به نام آلکالوئیدهای پیرولیزیدینی (PAS) است که مصرف زیاد این گیاه در دوز بالا یا در درازمدت، می‌تواند باعث بروز سرطان کبد و یا آسیب به این عضو مهم شود.
