بیشتر زندگی گیاهی از دانه متواضع و فروتن شروع می‌شود. این مقاله را ورق بزنید تا با فرآیند رویش دانه آشنا شوید. زندگی برای تمام گیاهان به‌طور یکسان از دانه شروع می‌شود. دانه و بذر اساساً پوسته‌ای است که درون خود یک گیاه رویانی کوچک را در برگرفته است که با یک پوشش دانه‌ای سخت پوشانده شده است و مقداری غذای ذخیره شده دارد که بسته به دریافت شرایط آب‌وهوایی مناسب، رشد را ارتقا خواهد داد. دانه، تخم (تخم مرغ) رسیده و یا بارورشده گیاهان است که متعلق به superphylum Spermatophyta است. این تخم، محصول نهایی فرآیند گرده‌افشانی است که در آن گامت نر و ماده با هم ترکیب می‌شوند تا آن را تشکیل دهند که بعداً رشد می‌کند و به جنین تبدیل می‌شود و پوشش دانه، پوشش محافظ بیرونی را تشکیل می‌دهد. توانایی تکثیر و تولیدمثل مداوم و موفق خود از طریق استفاده از دانه‌ها و بذرها، میزان بقای بیشتر این گیاهان را نسبت به آن گیاهانی که وابسته به قلمه و برش، ریشه هوایی، شاخه و یا ریزوم هستند، ممکن می‌سازد. بیایید از طریق خواندن فرآیند رویش، با این توانایی جالب و شگفت‌انگیز آشنا شویم.
فرآیند رویش دانه
دانه حاوی گیاه نابالغی (جنینی) است که موجب ایجاد گیاه بالغ خواهد شد که با برگ‌ها و ریشه کامل خواهد گشت. دانه حاوی برگ‌های رویانی و جنینی به نام لپه است؛ دانه‌هایی که حاوی یک برگ رویانی‌اند مشهور به تک لپه و یا مونو کات هستند اما دانه‌های با دو برگ رویانی و جنینی به‌صورت دولپه و یا دی کات عنوان می‌شوند. بخشی از گیاه که از آن شاخه روییده می‌شود، «ساقه چه» نامیده می‌شود و ریشه از «ریشه‌چه» می‌روید. این زیر لپه است که به ساقه گیاه جدید تبدیل می‌شود. غذایی که در دانه یافت می‌شود و نهال تخمی جنین را در طول مراحل اولیه رشد آن تغذیه می‌کند، به پرده داخلی هاگ مشهور است.
اصول ویژه‌ای از رویش دانه وجود دارد. برای این‌که دانه به‌طور موفق بروید، شرایط مناسبی لازم و موردنیاز است. با این‌که بیشتر دانه‌ها تحت شرایط متفاوتی می‌رویند اما کیفیت دانه مهم است نه سن آن. دانه‌های درخت کنار باوجود ۲۰۰۰ سال سن خود می‌رویند چون کیفیت جنین آن‌ها حفظ می‌شود. رطوبت و یا آب برای دانه‌ها و بذرهای خشک لازم است تا متابولیسم سلولی و رشد خود را از سر بگیرند. رطوبت همراه با گرما و حرارت، رشد را تحریک می‌کند که احتمالاً به همین دلیل است که دانه‌های کاشته شده باید در جای گرم نگه‌داری شوند. گرما و حرارت، رطوبت را افزایش می‌دهد که حضور رطوبت کافی برای دانه‌ها را تأمین می‌کند. اندازه دانه و عمقی که در آن کاشته می‌شود تعیین‌کننده این است که با چه سرعتی دانه از خاک جوانه خواهد زد. هر چه دانه بزرگتر باشد، انرژی بیشتری در آن ذخیره می‌شود و برعکس. به همین دلیل است که دانه‌های بزرگ در عمق بیشتری نسبت به دانه‌های کوچکتر کاشته می‌شوند. این‌که دانه به نور (کامل و یا نسبی) و یا تاریکی برای جوانه زدن نیاز دارد یا نه بستگی به نیاز فیزیولوژیکی فردی آن دارد. هم‌چنین سطح نهفتگی دانه‌ها، تعیین‌کننده زمان لازم برای رویش آن‌ها است.
نهفتگی به‌عنوان حالت رشد معوق و معلق تعریف می‌شود. دوره نهفتگی با گونه‌های گیاهی مختلف فرق می‌کند. در واقع نهفتگی یک سازگاری است که به گیاه کمک می‌کند در شرایط رشد مغایر و ناسازگار زنده بماند و رشد کند. برای مثال دانه‌های ویژه‌ای به گیاهان جدید تبدیل می‌شوند فقط وقتی‌که در معرض برخی شرایط آب‌وهوایی ویژه قرار بگیرند چون اگر قبلاً برویند، ممکن است نهال تخمی زنده نماند. وقتی نوبت به رشد دانه می‌رسد، انواع مختلف نهفتگی وجود دارند. در مورد نهفتگی پوشش دانه، پوشش دانه بسیار سفت است که آب را برای رویش جذب کند. چنین دانه‌هایی باید تغییرات آب‌وهوا و یا عمل موجودات زنده را تجربه کنند تا پوشش درونی خود را نرم سازند. در برخی موارد، گذر از مسیر گوارشی حیوانات یک روش طبیعی برای نرم شدن و پراکندگی پوشش دانه است.
در حالت نهفتگی جنینی، رویش جنین و رویان مسدود می‌شود تا این‌که دانه‌ها در معرض شرایط مطلوب قرار گیرند. آن‌ها باید به مدت مشخصی در معرض گرما و یا سرما قرار گیرند تا این‌که برویند. هم نهفتگی پوشش دانه و هم نهفتگی جنینی در برخی از انواع دانه‌ها مشاهده می‌شود. نوع دیگری از نهفتگی وجود دارد که در آن دانه‌ها حاوی مواد شیمیایی ویژه‌ای هستند که مانع رویش می‌شوند. اگر آن‌ها در معرض شرایط مطلوب قرار گیرند، مواد شیمیایی آن‌ها از بین می‌روند درنتیجه رویش را ممکن و تسهیل می‌سازند. برای مثال، دانه‌ها و بذرهای برخی گیاهان صحرایی نمی‌رویند تا این‌که در معرض باران قرار گیرند چون آب، مواد شیمیایی موجود در آن‌ها را از بین میبرد. به‌طور خلاصه، نهفتگی یک عامل و فاکتور مهم است که بر رویش دانه تأثیر می‌گذارد. روش‌های مختلفی برای غلبه بر نهفتگی دانه ایجاد شده‌اند. برای مثال برخی انواع دانه‌ها باید به مدت محدودی خنک شوند تا این‌که موجب رشد شوند. روش دیگر برای رویش دانه‌ها از طریق کاشت دانه‌ها بدون خاک است.
رویش دانه‌ها
وقتی شرایط برای فرآیند رویش دانه فراهم شود، فقط لحظه‌ای طول می‌کشد تا آن‌ها به نهال تخمی تبدیل شوند. برخی دانه‌ها به‌ویژه آن‌هایی که پوشش سختی دارند مثل دانه‌های گل آفتابگردان، نیلوفر پیچ، خرما، مازو، ذرت و غیره به چند ساعت خیساندن قبل از کاشت نیاز دارند تا این‌که رویش را سرعت ببخشند.
وقتی دانه کاشته شد، خاک باید با آب مرطوب شود. دانه آب را از طریق پوشش خود جذب خواهد کرد و رطوبت را برای جنین لانه کرده در درون خود تأمین خواهد کرد. این امر آنزیم‌هایی را فعال می‌کند که به تکثیر سلول‌های گیاهی کمک می‌کند و آن‌ها را وادار به استفاده از انرژی و یا غذای ذخیره شده در دانه می‌کنند تا سبب ایجاد گیاه رویانی شود. دانه‌ها از این انرژی بهره می‌برند تا پوشش اولیه و اصلی را تولید کنند که به خاک نفوذ می‌کند و عمل جذب مواد غذایی و آب را شروع می‌کند. این امر منجر به رشد بیشتر جنین می‌شود تا سبب ایجاد شاخه گیاه شود. وقتی شاخه بسیار بزرگ شد در جستجوی نور برای شروع فتوسنتز، شکافی در پوشش دانه ایجاد کرده و به بیرون راه پیدا خواهد کرد در نتیجه گیاه در حال رشد، ظهور می‌کند. هم ریشه و هم شاخه به سمت پایین و بالا به ترتیب و به‌طور هم‌زمان حرکت می‌کنند. در یک لحظه نهال تخمی راه خود را درون خاک باز می‌کند.
تماشای فرآیند رویش و هم‌چنین آشنایی با روشی که تکثیر می‌شود و زنده ماندن گونه‌های آن را اطمینان می‌بخشد، شگفت‌انگیز است. بنابراین پیش بروید و چند دانه بکارید و ببینید که چگونه زندگی از خاک جوانه می‌زند و می‌روید.
