شاید شما یکی دو بار در آبیاری گیاهان خود زیاده‌روی کرده باشید. بعد می‌بینید برگ‌های گیاه رنگ‌پریده و زرد می‌شوند و بیمار به نظر می‌رسند. برای حل مشکل تلاش می‌کنید ولی حال گیاه بهتر نمی‌شود. ممکن است گیاه شما به پوسیدگی ریشه دچار شده باشد. این نوع از پوسیدگی یکی دو دلیل دارد: یا باغچه‌ی شما در اثر آبیاری بیش‌ازحد یا زهکشی نامناسب غرق‌آب شده است و یا ریشه دچار بیماری قارچی شده است.
اگر طوقه (محل اتصال ریشه و ساقه) یا مقدار زیادی از ریشه آسیب دیده باشد، گیاه شما روزگار سختی را می‌گذراند و بدون اقدام فوری از بین خواهد رفت. اگر ریشه‌ها کاملاً از بین رفته‌اند، بهتر است آن‌ها را جدا کنید، گیاه را ضدعفونی کنید، قارچ‌کش بزنید و دوباره بکارید. مطمئن نیستید ریشه پوسیده است؟ پایین گیاه، اطراف ریشه را بو کنید. اگر بوی تند و زننده‌ای داشت، احتمالاً پوسیدگی ریشه است. گیاه را از خاک خارج کنید. آیا ریشه‌ها سفید، ضخیم و سالم به نظر می‌رسند یا اینکه قهوه‌ای و نازک هستند؟ اگر قهوه‌ای و نازک هستند، به احتمال خیلی زیاد به خاطر پوسیدگی ریشه است.
نشانه‌ی پوسیدگی ریشه
اگر دیدید گیاهان شما بی‌دلیل زرد و پژمرده و یا رنگ‌پریده می‌شوند، شاید به پوسیدگی ریشه دچار شده‌اند. پژمردگی و رنگ‌پریدگی ممکن است سریع اتفاق بیفتد یا طی یک دوره‌ی چندماهه. یکی از گیاهان را از خاک درآورید و با دست ریشه‌ی آن را چک کنید. اگر ریشه‌ها بجای اینکه سفید شیری یا خرمایی باشند، تیره و نرم به نظر می‌رسند احتمالاً با مشکل پوسیدگی ریشه روبرو هستید. گاهی ریشه‌ی آسیب‌دیده با دست زدن از گیاه جدا می‌شود. بعضی از ریشه‌های سالم می‌توانند سیاه یا تیره باشند ولی موقع دست زدن سفت هستند، نه نرم و بیجان. البته بیشتر ریشه‌های سالم باید به رنگ روشن باشند که یعنی به‌درستی عمل می‌کنند و باوجود آبیاری زیاد و زهکشی نامناسب از بین نرفته‌اند. ریشه‌های سالم، ریشه‌های افشان کوچک‌تری دارند که به‌راحتی قابل‌تشخیص‌اند. در گیاهان بیمار، ریشه‌های افشان از بین می‌روند. معمولاً وقتی ریشه دچار پوسیدگی می‌شود، ساقه‌ی گیاه هم شروع به قهوه‌ای یا تیره شدن می‌کند.
درمان پوسیدگی ریشه
برای نجات گیاهی که دچار پوسیدگی ریشه شده است، باید سریع وارد عمل شوید. اگر زود متوجه مشکل شوید، به‌احتمال‌زیاد می‌توانید علتش را پیدا کنید و به گیاه شانس مبارزه برای به دست آوردن سلامتی‌اش بدهید. گیاه بیمار را از خاک خارج کنید و ریشه‌ها را به‌آرامی با آب بشویید؛ تا حد ممکن خاک را از ریشه‌ها جدا کنید و نگران ریشه‌های پوسیده‌ای که در این مرحله جدا می‌شوند نباشید. درعین‌حال تا جایی که می‌توانید با گیاه با ملایمت رفتار کنید.
با استفاده از یک قیچی باغبانی یا قیچی معمولی تمام ریشه‌های آسیب دیده را جدا کنید. اگر مقدار پوسیدگی خیلی زیاد است، در این مرحله مجبور به حذف مقدار زیادی از ریشه خواهید بود. در این صورت، بعد از قطع ریشه‌های آسیب‌دیده، قیچی را با الکل تمیز کنید و بعد یک‌سوم تا نصف برگ‌های نوک ساقه را بچینید. در این صورت گیاه مجبور نیست انرژی زیادی را صرف رشد کند و شانس بیشتری برای احیای ریشه و به دست آوردن سلامتی دارد.
اگر گیاه شما در گلدان بوده است، کل خاک گلدان را دور بریزید. اگر نبوده است، شاید بهتر باشد گیاه را در گلدان بکارید و خاک باغچه را قارچ‌کشی و (یا) آفتاب‌دهی کنید. بعد از دور ریختن خاک، گلدان را به‌دقت با محلول آب و سفید‌کننده به نسبت ۹ به ۱ بشویید. اگر قارچ‌کش دارید، باقیمانده‌ی ریشه‌ها را در آن فروببرید تا هیچ اثری از قارچ باقی نماند. حالا که ریشه درمان شده و گلدان تمیز شده است، گیاه را در خاک تمیز مخصوص گلدان بکارید. از وجود زهکش ته گلدان مطمئن شوید و فقط وقتی سطح خاک خشک شد، آبیاری کنید. پنج روز تا یک هفته هیچ کودی به گیاه ندهید؛ چون ممکن است باعث شوک یا استرس گیاه در حال ترمیم شود.
کنترل
راه گریزی نیست: تمام گیاهانی که بشدت آسیب دیده‌اند باید از خاک خارج و دور ریخته شوند. فقط سعی کنید گیاهانی را که تا حدودی آسیب دیده‌اند درمان کنید. اگر گیاهان را در جعبه کاشته‌اید، کنترل راحت‌تر است. چون نمی‌خواهید ریسک کنید، تمام خاک آلوده را دور بریزید. تمام جعبه‌ها را به‌دقت با محلول آب و سفید‌کننده به نسبت ۹ به ۱ بشویید. فراموش نکنید تک‌تک ابزار استفاده‌شده در مرحله‌ی ضدعفونی، یعنی دستکش و حتی کفش‌ها را تمیز کنید.
اگر گیاهان در زمین یا باغ کاشته شده‌اند، کار کمی مشکل‌تر و وقت‌گیر‌تر از آنچه فکر می‌کردید خواهد بود، ولی نه غیرممکن. شاید به درمان با استفاده از محلول قارچ‌کش فکر کنید. این روش ممکن است پر‌خرج باشد و اگر می‌خواهید انجامش دهید، احتمالاً به کمک یک متخصص نیاز خواهید داشت. راه‌حل پیشنهادی برای جلوگیری از بروز مشکلات در آینده، آفتاب‌دهی است. آفتاب‌دهی خاک به پروسه‌ی پوشاندن خاک با پلاستیک گفته می‌شود که باعث افزایش دما تا بیش از ۵۰ درجه‌ی سانتی‌گراد می‌شود و همه‌ی قارچ‌ها و باکتری‌ها‌ی مخفی شده در خاک را می‌کشد.
با آفتاب‌دهی نه‌تنها باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌میرند، بلکه بسیاری از آفات دیگر که بستر باغچه‌ی شما را از بین می‌برند، مثل نماتد‌ها و تخم علف هرز، هم نابود می‌شوند. همچنین، گرم کردن خاک به روش آفتاب‌دهی باعث آزاد شدن مواد مغذی موجود در خاک می‌شود. پس بعد از آفتاب‌دهی خاک، بستر باغچه‌ی شما کاملاً آماده‌ی بهره‌برداری است. اول سطح خاک را شخم بزنید و بعد با شن‌کش آن را صاف و هموار کنید. چون خاک مرطوب بهتر از خاک خشک حرارت را منتقل می‌کند، محدوده‌ای را که قرار است آفتاب‌دهی کنید آب دهید تا مرطوب شود. ولی زیاده‌روی نکنید که گل‌ولای بشود، چون آب زیاد مانع انتقال درست حرارت جهت کشتن قارچ‌ها می‌شود. وقتی باغچه‌ی شما شخم زده، شن‌کشی و مرطوب شد، نوبت پوشاندن خاک با پلاستیک است.
اگر در منطقه‌ی گرمسیری زندگی می‌کنید، در فصل تابستان خاک را با یک پلاستیک شفاف به مدت ۴ تا ۶ هفته بپوشانید. در بهترین حالت ۱۵ سانتی‌متر از سطح خاک به دمای بالاتر از ۵۰ درجه‌ی سانتی‌گراد می‌رسد. اگر آب‌وهوای منطقه‌ی زندگی شما خنک است، از پلاستیک سیاه استفاده کنید چون باعث جذب اشعه‌ی خورشید و در نتیجه افزایش حرارت خاک می‌شود. در مناطق خنک‌تر، ۸ تا ۱۰ هفته صبر کنید تا همه‌ی قارچ‌ها، باکتری‌ها و آفات درون خاک نابود شوند.
پیشگیری از پوسیدگی ساقه و ریشه
تنها راه مبارزه با پوسیدگی ساقه و ریشه، پیشگیری است. حرارت و اکسیژن دو عامل اصلی پوسیدگی هستند. گیاهان، مثل همه‌ی موجودات زنده دیگر، نیاز به تنفس دارند تا بتوانند درست عمل کنند. اگر ریشه‌ها نتوانند تنفس کنند، گیاه رشد نخواهد کرد. پس مطمئن شوید ریشه‌ها در عمق خاک باشند و فشردگی خاک به اندازه‌ای باشد که ریشه بتواند تنفس کند.
دمای زیاد هم می‌تواند باعث تولید قارچ و کپک شود. متأسفانه باغبان‌های فضای آزاد کار زیادی برای تغییر دما از دست‌شان برنمی‌آید. اگر در منطقه‌ی گرمسیری زندگی می‌کنید، از تکه‌های سنگ در زیر بستر برای زهکشی و از مالچ در سطح خاک برای کاهش حرارت استفاده کنید. همچنین گیاهان را با آب خنک آبیاری کنید، چون آب گرم به همراه هوای گرم باعث تولید قارچ و کپک می‌شود. در گلخانه‌های سرپوشیده، با کاهش درجه‌ی کولر و استفاده از تهویه‌ی مناسب در طول تابستان می‌توانید دما را کنترل کنید.
پوسیدگی ساقه و ریشه مشکل غیرعادی‌ای نیست و راه‌حل دارد. البته حالا که مشکل را تشخیص داده‌اید، وقتش رسیده که رفعش کنید. درمان، کنترل و پیشگیری ممکن است زمان‌بر باشد، ولی هر چیزی قیمتی دارد. اگر این بیماری باغچه‌ی شما را تسخیر کرده است، امید داشته باشید و آستین‌ها را بالا بزنید. شما همه‌ی سلاح‌های لازم را برای جنگیدن و پس گرفتن گیاه‌تان دارید.
