در مواجه با درختان بالغ و انبوه، اولین سؤال که در ذهن بسیاری از باغداران مطرح می‌شود این است که «از کجا باید شروع کرد؟». همچون پزشکی که قربانی حادثه‌ای را درمان می‌کند، بیمار او شاید مشکلات زیادی داشته باشد که نیازمند توجه و رسیدگی باشد و در ابتدا رفع این مشکلات آسان به نظر نرسد. همچون پزشک بلافاصله نمی‌توان همه مشکلات درخت را به یک‌باره رسیدگی کرد. ابتدا باید با بدترین معضل آغاز نمود یعنی، مواردی که در صورت عدم توجه به مشکلات بیشتری می‌انجامند. در مورد گیاهان، اهداف اصلی هرس، رفع مشکلات حاصل از شاخه‌های مرده، معیوب و بیمار است.
دلیل اهمیت هرس شاخه‌های مرده، معیوب و بیمار
گیاهان همچون انسان به‌طور دائمی موردحمله باکتری، ویروس قارچ و حشرات قرار می‌گیرند. در انسان و گیاه، سلول زنده برای مبارزه با این مهمانان خارجی راه‌های زیادی دارد و پوست بدن انسان یا درخت موانعی هستند که همچون زره ای در برابر این مهاجمان می‌ایستند. آلودگی و عفونت از طریق زخم وارد می‌شود و سلول‌های مرده نمی‌توانند در برابر آلودگی مقاومت نمایند و سلول ضعیف به‌سختی یارای مبارزه با آن را دارد. گیاهان معمولاً برای جداسازی و پوشش بافت مرده، معیوب و بیمار راه‌حل‌های طبیعی دارند اما این فرایندها سالیان زیاد طول می‌کشند. پس از مدتی عامل بیماری مهاجم می‌تواند جای پای خود را محکم کند و هرس اجزا درخت می‌تواند سریع‌تر گیاه را تقویت نماید. یک هرس مناسب محل‌هایی را هدف قرار داده و خارج می‌سازد که مکان‌های دسترس بیماری یعنی، همان شاخه‌های مرده، معیوب و بیمار هستند. چون به‌هرحال این اجزا باید جدا شوند، قطع آن‌ها در مرحله اول به باغبان اجازه می‌دهد تا برای ارزیابی مجدد اوضاع قدمی عقب نهاده و گام بعدی را که هرس است بردارد.
شاخه‌های مرده
شاخه‌ی مرده بخشی از درخت است که همه سلول‌های آن مرده‌اند و دیگر به زندگی بازنمی‌گردند. البته، واژه «مرده» به معنای خوابیده نیست. در زمستان، کل درخت شاید به نظر مرده برسد اما در یک درخت سالم همه اندام‌ها در حالتی محافظتی همچون خواب زمستانی هستند که دوره نهفتگی (خواب زمستانی) نامیده می‌شود. در یک چوب نهفته، جوانه و بافت کامبیوم کاملاً زنده و در انتظار یک علامت شیمیایی برای شروع فعالیت مجدد است. زمانی که ساقه محکم یک گیاه دائمی می‌میرد، سریعاً خشک شده و به رنگ قهوه‌ای درمی‌آید. با مرگ شاخه درخت و بوته، علائم بسیار اندک و کوچکی به وجود می‌آید که وجود یا عدم وجود برگ در خارج از فصل، عدم وجود جوانه روی گره‌ها، توخالی شدن شاخه و ریختن پوست درخت را شامل می‌شود.
شاخه معیوب
بافت معیوب مترادف بافت نسبتاً مرده است. در بافت معیوب کل شاخه نمی‌میرد. درواقع کل درخت می‌تواند پر از برگ بوده و وظایف یک بافت زنده را انجام دهد. مشکل در این حالت این است که این بافت چه از خارج یا داخل خراب شده و درخت ضعیف در آینده دچار مشکل می‌گردد. مثال معمول این وضعیت ضربه‌ای است که به داخل پوست درخت نفوذ می‌کند، همچون ضربه تصادم اتومبیل یا اثر شدید یک ماشین علف چین. این ضربه ناحیه مرده‌ای ایجاد می‌کند که درخت می‌خواهد آن را در طول مدت زمانی بپوشاند. اگر این خسارت شدید و عمیق باشد، پوشش روی آسیب را نمی‌گیرد و یا قادر نخواهد بود آن را کاملاً ترمیم کند.
مثال دیگر ساقه‌ای است که بسیار خم شده است، شکسته شدن دائمی و حالت چروکیدگی شاخه و پوست است البته در صورتی که ساقه به‌سرعت نشکند. همه گیاهان خمش پذیرند و تا اندازه‌ای قابل‌انعطاف، اما اگر این خمش خیلی زیاد باشد گیاه نمی‌تواند به حالت اول خود بازگردد. در این وضعیت جریان شیره درخت قطع می‌شود و درخت شاید به حالت اولیه خود بازنگردد و کج بماند. در هر دو مثال فوق، بخشی از گیاه که خسارت ندیده می‌تواند مدتی مدید و شاید برای همیشه زنده بماند. اما نکته مهم این است که تکیه‌گاه ساختار درخت و تغذیه آن دچار انسداد شده و درخت در معرض خطر است. اگر خسارت و عیب کوچک نباشد، بهترین اقدام قطع شاخه آسیب‌دیده برای رشد دوباره شاخه‌ای قوی‌تر است.
شاخه بیمار
بیماری به اشکال مختلفی گیاه را در معرض قرار می‌دهد، مهاجمان زنده باکتری، قارچ و ویروس هستند. می‌توان آفت‌زدگی درخت که حشرات عامل آن هستند را یک «بیماری» در نظر گرفت. در این بیماری بخشی از درخت بیمار می‌شود و این بیماری به محل‌های دیگر آن سرایت می‌کند و با رشد عوامل بیماری‌زا به درخت آسیب می‌زنند. گیاه به‌طور کامل نمی‌تواند به‌راحتی بعد از بیمار شدن بهبود یابد. به‌محض ظهور علائم عفونت و آلودگی، درخت این فرصت را دارد که به‌تنهایی با آن مبارزه نماید و البته این حالت خوبی نیست و باغبان باید برای این وضعیت چاره‌ای کند. بهترین اقدام جایگزین، این است که بررسی شود آیا فقط بخشی از درخت بیمار شده یا نه و اگر این بیماری موضعی است، بخش بیمار درخت قبل از سرایت بیماری به محل‌های دیگر جدا شود.
برخلاف شاخه‌ای که به‌راحتی می‌میرد یا می‌شکند، چوب بیمار دارای مواد تلقیحی است که قابل‌گسترش بوده و باعث آلودگی مجدد درخت، بعد از جداسازی بخش بیمار می‌شود. این مواد تلقیحی تخم حشرات، هاگ قارچ‌ها یا باکتری‌هایی است که از طریق هوا و سوار بر قطرات باران وارد گیاه جدید می‌شوند. به این دلیل فقط بریدن و جدا نمودن شاخه‌های بیمار کافی نیست و باید آن را به‌عنوان جز دورریختنی از درخت جدا نموده و با روش سوزاندن معدوم نمود. همچنین، ابزار برش بخش بیمار باید سترون و عفونت‌زدایی شده و سپس برای استفاده در قطع شاخه سالم بکار روند.
