شانکر فوموپسیسی انجیر که به آن شانکر انجیر هم گفته می‌شود در انجیرستان های دیم کشور به‌خصوص در شهرهای استهبان، جهرم، کازرون و فیروزآباد استان فارس (فقیه، ۱۳۸۰) و منطقه راویز رفسنجان به‌شدت شیوع دارد و باعث خشک شدن بسیاری از شاخه‌ها و گاهی تمامی درخت انجیر می‌گردد. این بیماری در بسیاری از کشورهای انجیر خیز اروپا و نیز کالیفرنیای آمریکا نیز شیوع دارد. خسارت شانکر فوموپسیسی انجیر در باغ‌های فاریاب کمتر است.
نشانه‌های بیماری
بیماری به تنه درخت انجیر و شاخه‌های چندساله و قطور حمله می‌کند. در آغاز وقوع عفونت، نشانه‌ها خیلی واضح نیستند، زیرا شروع آلودگی فقط با اندکی تغییر رنگ پوست همراه است. بعد از گذشت چند سال شانکر تشکیل می‌شود و قسمتهای قدیمی‌تر آن به رنگ سفید متمایل به خاکستری در آمده، پوست محل شانکر ترک می‌خورد و تا اندازه‌ای محل شانکر فرورفتگی پیدا می‌کند. در متن شانکر نقاط ریز سیاه‌رنگ ظاهر می‌شوند که پیکنیدهای قارچ مولد بیماری هستند. توسعه سالانه شانکر به‌گونه‌ای است که گاهی نوارهای هم‌مرکز در آن ظاهر می‌شوند. پوست داخلی و قسمتی از چوب شاخه‌ها در محل شانکر بافت مرده شده، به رنگ قهوه‌ای درمی‌آیند.
اگر شانکر گرداگرد شاخه یا تنه را فراگیرد باعث خشکیدن آنها می‌شود. خشک شدن شاخه‌های شانکردار بیشتر در تابستان بروز می‌کند و برگ‌های این قبیل شاخه‌ها پژمرده، قهوه‌ای و خشک شده و روی درخت باقی می‌مانند. وقوع عفونت و ظهور شانکر گاهی در اطراف جوانه‌ها و بیشتر در محل شکستن یا هرس شاخه‌ها یا بخش‌هایی است که بر اثر تابش شدی آفتاب سوختگی پیدا کرده باشند.
عامل بیماری
عامل بیماری با بیماری شانکر انجیر Phomopsis cinerascens است. فرم جنسی این قارچ Diapornhe cinerascens نام دارد که تاکنون در ایران گزارش نشده است. پیکنیدهای این قاری ر لایه‌های خارجی پوست در محل شانگرها تشکیل می‌شوند، کروی بخ، روزنه دار و با قطر ۲۵۰ تا ۵۰۰ میکرومتر هستند. پیکنیدها محتوی دو نوع پیکنید یوسپورند: اسپورهای تیپ که بیضوی کشیده، تک سلولی و حاوی دو لکه روغنی در دو انتها و اسپورهای تیپ B که نخی شکل و در انتها خمیده‌اند.
چرخه بیماری و زیست‌شناسی
عامل بیماری به‌صورت پیکنید یا میسلیوم در شانکرهای روی درخت یا پیکنید در شاخه‌های شانکردار قطع شده موجود در باغ، زمستان گذرانی می‌کند. بارندگی‌های اوایل بهار باعث نفوذ رطوبت در پیکنید و خروج توده‌های لعابی شکل پیکنیدیوسپور می‌شوند. اسپورهای خارج شده با قطرات باران توأم با باد، وسایل هرس یا پرندگان منتشر شده، آلودگی‌های اولیه را به وجود می‌آورند. بررسی‌های انجام‌شده در شیراز به‌وسیله جوادی و بنی‌هاشمی (۱۳۸۱) در مورد زیست‌شناسی عامل بیماری نشان می‌دهند:
(۱) زخمهای هرس، آسیب‌های مکانیکی و بافتهای ضعیف شده بر اثر آفتاب یا واقع شده در زاویه شاخه‌ها مهم‌ترین محل‌های ورود بیمارگر به شمار می‌روند.
(۲) درختان انجیر در فصل تابستان در برابر عامل بیماری مقاوم و پایدارند؛ در اوایل پاییز حساسیت درختان به وقوع و پیشرفت عفونت و شانگر افزایش یافته، این حساسیت تا اواسط بهار ادامه دارد.
(۳) پیشرفت و توسعه شانکر رابطه چندانی با بارندگی ندارد، ولی با دمای محیط مرتبط است.
(۴) طول دوره حساسیت زخمهای هرس طولانی است، به‌گونه‌ای که در پاییز و زمستان و اوایل بهار حساسیت زیاد و از اواسط بهار به بعد حساسیت زخمها به عفونت کاهش می‌یابد.
(۵) مهم‌ترین عامل تشکیل پیکنید قارچ، رطوبت نسبی محیط است.
مبارزه
مبارزه برای جلوگیری از پیدایش بیماری و کاهش خسارت شانکر فوموپسیسی انجیر اقدامهای زیر مفید و مؤثرند:
۱- درختهای انجیر را با آبیاری به موقع، کود دادن و هرس مناسب باید همیشه شاداب و توی نگه داشت
۲- از شکستن شاخه ها، بروز آفتاب سوختگی یا سرمازدگی در اثر یخبندان، با تدارک و تمهیدات خاص، باید جلوگیری به عمل آید.
۳- هرس درختان انجیر را حتی الامکان باید تا پایان زمستان یا اوایل بهار به تاخیر انداخت، هر چند این تأخیر هرس، باعث تغییرات فیزیولوژیک و کاهش تشکیل جوانه های میوه دهنده می شود.
۴- لازم است شانکرهای ایجاد شده را با چاقوی تیز تراشید. هنگام تراشیدن شانکر بهتر است تمام قسمتهای آلوده و تغییر رنگ یافته پوست به انضمام نواری از بافتهای سالم حاشیه آنها برداشته شود و پوست و اندامهای تراشیده شده از باغ خارج و سوزانیده شوند.
۵- بلافاصله بعد از هرس یا قطع شاخه ها یا تراشیدن شانکرها، لازم است محل زخمهای ایجاد شده، بخشهای بدون پوست شاخه ها و تنه های درخت را با محلول غلیظ بنومیل یا تیوفنات متیل ضدعفونی کرد و پس از خشک شدن، آنها را با خمیر پیوند یا «والزا واکس» (خمیر محتوی ۳ درصد تیوفنات متیل) پوشانید. مطالعات اولیه انجام شده به وسیله فاطمی و مبین (۱۳۶۲) نشان می دهند که قارچ کشهای پلی رام کمبی و باویستین در التیام زخمها مؤثرند و از پیشروی شانکرها جلوگیری می کنند.
