بذر خرفه

برای ملاحظه انواع بذر سبزی های موجود اینجا را کلیک نمایید.

خرفه نام گیاهی یک‌ساله است که بومی مناطقی از هند است. خرفه گیاهی است با برگ‌های ضخیم آبدار سبز با ساقه‌های قرمز و گل‌های زرد یا سفید کوچک و تخم‌های سیاه ریز که خواص دارویی دارند. برگ‌های این گیاه در برخی از مناطق به‌عنوان سبزی خوراکی مصرف می‌شود که مزه‌ای ترش و به نسبت شور دارد. این گیاه را می‌توانید به‌صورت خام و همچنین پخته در انواع سوپ و … مصرف کنید. در گذشته این گیاه بیشتر به‌صورت خودرو رشد می‌کرده است. ولی چون مردم اطلاعی از آن نداشتند آن را علف هرز می‌پنداشتند و آن را بیرون می‌کشیدند. ولی امروزه به خواص این گیاه پی برده‌اند طوری که بذرهای این گیاه را تهیه می‌کنند و در اوایل اردیبهشت‌ماه می‌کارند تا بتوانند از سبزی آن استفاده کنند.

نوع وحشی خرفه گیاهی است خزنده با ساقه‌های خوابیده قرمزرنگ و برگ‌های دایره‌ای گوشتی و گل‌های کوچک زردرنگ. نوع پرورشی آن ساقه‌های کلفت آبدار سرخ‌رنگی با بلندی ده الی چهل سانتی‌متر دارد. این گیاه دارویی که معمولاً به‌صورت خودرو در باغچه منازل، کنار جوی‌ها و در مناطق مرطوب می‌روید. شاید زیاد موردتوجه نباشد اما اکنون کشف‌های مهمی در مورد آن انجام‌شده که توسط سازمان بهداشت جهانی لقب اکسیر جهانی (Global panacea) به آن داده شده است. این گیاه از سوی این سازمان متداول‌ترین گیاه دارویی مورداستفاده در جهان ذکر شده است. معمولاً قسمت‌های هوایی این گیاه که شامل برگ، ساقه و دانه‌های آن است، مورداستفاده قرار می‌گیرد.

ارزش غذایی این سبزی به‌مراتب بیشتر از بعضی سبزیجات معمول است؛ بنابراین توصیه به تازه‌خوری برگ‌های این سبزی با ماست یا اضافه کردن چند گرم از آن به سالاد مناسب خواهد بود. همچنین می‌توانید آن را با سرکه با آب‌غوره نیز میل کنید. قسمت‌های هوایی جوان گیاه را می‌توان به‌صورت بورانی نیز استفاده کرد که برای درست کردن بورانی، برگ‌ها و قسمت‌های هوایی این گیاه را با مقداری آب می‌جوشانند، سپس آن‌ها را صاف کرده و به آن مقداری پیازداغ و تخم‌مرغ اضافه می‌کنند.

کاشت

کاشت بذر خرفه بسیار راحت است و کافی است بذرها را بر روی زمین ریخته و منتظر سبز شدن آن‌ها شویم. خرفه وحشی علف هرزی است آبدار که در شرایط گرم و خشک به‌خوبی رشد می‌کند و توسط بذر و نیز در صورت مرطوب بودن خاک توسط قطعات ساقه تکثیر می‌یابد. خرفه خاک‌های شل و غنی شنی را ترجیح می‌دهد، اما می‌تواند در دامنه گسترده‌ای از خاک‌ها و شرایط اقلیمی مختلف رشد کند. این گیاه آن‌قدر گوشتی است که می‌تواند پس از قطع شدن همچنان زنده بماند و حتی بذر تولید کند و به همین دلیل از بین بردن و کنترل آن بسیار دشوار است.

در ایران معمولاً خرفه را می‌کارند. ولی نوع وحشی‌اش نیز در مناطق شمالی ایران در اطراف رشت، لاهیجان، تهران، تفرش، اراک و سایر نواحی می‌روید. تکثیر خرفه از طریق کاشت بذر آن صورت می‌گیرد. بذر را مستقیماً در مزرعه اصلی در ماه‌های اردیبهشت تا تیرماه می‌کارند. خاک مزرعه باید غنی باشد و چون احتیاج به آب زیادی دارد، آبیاری آن باید مرتباً صورت گیرد.

بعد از رفع سرما اقدام به کاشت می‌نماییم. بذر خرفه را در گلدان و در باغچه می‌توان کاشت. این سبزی نسبت به سبزی‌های معمولی دارای خواص بسیار بیشتری است در نتیجه برای کاشت گلدانی و نگه‌داری در آپارتمان می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. خرفه در اغلب خاک‌ها می‌روید ترکیب خاک برگ و خاک باغچه یا کود حیوانی می‌تواند مناسب باشد، از خاک‌های آماده غنی نیز می‌توان استفاده نمود. خرفه باید در مکانی پرنور کاشته شود. بذرهای خرفه ریز هستند و می‌توان به‌صورت دست پاش نیز بر روی سطح خاک ریخت و بر روی آن کمی خاک بریزیم. بعد از رشد بذرها می‌توانید تا فاصله ۵ تا ۱۰ سانتی­متری گیاهان را تنک کنید (حذف گیاهان غیرضروری خرفه برای ایجاد فاصله بیشتر در بین آن‌ها).

جوانه‌زنی به‌سرعت اتفاق می‌افتد. تا قبل از جوانه‌زنی بهتر است خاک مرطوب باشد. کمتر از یک ماه بعد از کاشت بذر در دمای ایده آل (۲۰ تا ۳۰ درجه) خرفه‌ها قابل‌برداشت هستند. هنگام برداشت گیاه را از ریشه درنیاورید بلکه سرشاخه‌ها را به ارتفاع ۵ تا ۱۵سانتی­متری از گیاه جدا کنید و مصرف کنید. بعد از گل‌دهی گیاه به بذر می‌رود و می‌توانید بذرهای آن را جمع کنید یا اجازه دهید بذر خرفه بر روی زمین بریزد و در سال‌های دیگر نیز مجدد سبز خواهند شد.

خواص

خرفه از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی سرد و تر و دارای نیروی قابضه است.

گیاه دارویی خرفه در درمان اختلالات و التهابات مجاری ادراری مؤثر است.

خرفه در طب سنتی به‌عنوان تب بر، ضدعفونی‌کننده، ضد اسکوربوت (بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین C)، ضد اسپاسم، مدر و ضدکرم استفاده می‌شود.

در بسیاری از کشورها از قبیل کشورهای عربی همسایه این گیاه دارویی را به‌عنوان سبزی خوراکی در سبزی فروشی‌ها به فروش می‌رسانند و از شیره خرفه و یا له شده برگ‌ها و ساقه آن به‌صورت موضعی برای رفع درد، تورم و التیام زخم‌های سوختگی، کاهش تورم و آبسه‌ها، گزیدگی نیش حشرات و عقرب گزیدگی استفاده می‌شود.

این گیاه در مصرف داخلی قطع کننده و بند آورنده خون‌ریزی است و همچنین عصاره ساقه و برگ آن برای درمان بیماری‌های کبدی مفید است.

از جوشانده این گیاه که آب آن گرفته شده است در معالجه اسهال و برای رفع سرفه، تسکین دردهای سینه و سوزش مجرای ادرار و مثانه و رفع حرارت رحم و سوزش آن استفاده می‌شود.

همچنین مصرف خوراکی خرفه به‌عنوان سبزی خام و یا پخته همراه با پیاز و روغن جهت تقویت روده‌ها، قطع اسهال و تب استفاده می‌شود و مصرف خام برگ و ساقه آن به‌صورت سالاد و همراه با سرکه برای درد کلیه مفید است.

ضماد ریشه خرفه برای رفع زگیل پوستی استفاده می‌شود.

ضماد خرفه بر روی پیشانی سبب از بین رفتن سردرد و دردهای میگرنی می‌شود.

گیاه خرفه در دامپزشکی برای درمان بیماری‌های تب‌دار و برای خنک کردن بدن، دفع سموم و تصفیه خون به‌صورت پودر و جوشانده استفاده می‌شود.

این گیاه در بیماران آسمی اثر گشادکننده مجاری تنفسی و پایین آورنده قند خون را دارد و خاصیت تقویت عضلات قلبی و ضد توموری نیز در آن دیده شده است.

برگ و ساقه‌ خرفه مسکن صفرا است و حرارت خون و کبد و معده را تسکین می‌دهد و برای تسکین حدت تب‌های گرم و صفراوی و تسکین عطش و کنترل ترشح ادرار در مورد بیماری دیابت مفید است.

در مواردی که چرک از سینه آید قطع می‌کند و برای خرد کردن سنگ مثانه و ازدیاد ترشح بول مفید است، یعنی مدر است.

جویدن برگ آن به مقدار کم کندی دندان را رفع می‌کند (که از خوردن میوه ترش و یا علت دیگری ایجاد شده باشد) و زیاد جویدن آن کندی دندان ایجاد می‌کند.

از عصاره آن برای التهاب‌های گرم چشم با مالیدن در محل ملتهب استفاده می‌شود.

ضماد برگ و ساقه آن با روغن گل سرخ برای تسکین سردردهای گرم و ورم‌های گرم نافع است.

ضماد برگ و ساقه آن به‌تنهایی برای تسکین حرارت اعضا و سوختگی آتش مفید است و اگر بر معده و کبد گذارند برای تسکین حرارت آن‌ها مفید است و اگر با حنا تهیه شود و بر کف دست‌وپا گذارده شود برای حرارت و پیسی‌های دست‌وپا در صورت تکرار مفید خواهد بود.

اشتها را کاهش می‌دهد و اسراف در خوردن آن نور چشم را نقصان می‌دهد.

افراد سردمزاج باید آن را با نعناع و کرفس بخورند.

اخیراً پژوهشگران دانشگاه تبریز موفق به شناسایی قابلیت استفاده از گونه‌ای علف هرز شدند که بنا به گفته آنان می‌تواند ازاین‌پس به‌عنوان منبعی جدید برای استخراج روغن خوراکی به چرخه صنایع غذایی کشور وارد شود. این گیاه ناشناخته خرفه نام دارد که گویا منبعی غنی از اسیدهای چرب غیراشباع، به‌خصوص امگا ۳ تلقی می‌شود. خرفه در فهرست گیاهان خوراکی نیست و در کشاورزی به‌عنوان علف هرز شناخته می‌شود. ولی آنچه این گیاه را متمایز می‌کند وجود اسید چرب امگا ۳ زیاد در برگ آن (قسمت رویشی) است. البته دیگر گیاهان مثل کلزا یا بذر کتان نیز امگا ۳۳ دارند، ولی این ماده در بذرهای آن‌ها یافت می‌شود. حدود ۷۰۰ درصد اسیدهای چرب تشکیل‌دهنده روغن آن غیراشباع بوده و حدود ۵۰ درصد آن را تنها اسید چرب امگا ۳۳ تشکیل می‌دهد. از جوشانده این گیاه که آب آن گرفته شده است در معالجه اسهال و برای رفع سرفه، تسکین دردهای سینه و سوزش مجرای ادرار و مثانه و رفع حرارت رحم و سوزش آن استفاده می‌شود

استفاده از اسیدهای چرب غیراشباع موجب کاهش کلسترول خون می‌شود. منبع اصلی اسید چرب امگا ۳ روغن ماهی است، ولی منابع گیاهی نیز حاوی اسیدهای چرب غیراشباع شده‌اند. امروز از گیاهانی مثل بادام زمینی، کلزا، آفتابگردان، ذرت و هسته انگور روغن استخراج می‌شود، ولی از خرفه در دنیا روغن استخراج نمی‌شود. علاوه بر وجود امگا ۳ در قسمت رویشی آن، مواد معدنی مثل منیزیم، پتاسیم، کلسیم و همچنین ویتامین ث (۱۶ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم ماده‌تر) به مقدار زیاد در بافت‌های آن وجود دارد. غنی بودن از اکسیدان‌ها (رنگ قرمز ساقه) از دیگر مزیت‌های این گیاه است. خرفه سرشار از بتاکاروتن (پیش ساز ویتامین آ)، B1 و B2 نیز است. مقدار روغن کل در برگ پایین است که بهتر است از برگ‌های آن به‌صورت تازه خوری به‌عنوان مناسب‌ترین سبزی و از بذرهای آن‌که حدود ۲۰ – ۱۵ درصد روغن دارد، به‌عنوان منبع استحصال روغن استفاده شود. حتی اگر روغن این گیاه با روغن‌های دیگر مخلوط شود، کیفیت آن‌ها را از لحاظ ارزش غذایی افزایش خواهد داد و این امر به سلامت جامعه کمک خواهد کرد.

از خواص تخم خرفه می‌توان به تصفیه‌کنندگی خون، رفع التهابات گوارشی، رفع سرفه و تسکین‌دهنده تشنگی اشاره کرد. از تخم خرفه همچنین در شیرینی‌پزی و برای تزئین، به‌خصوص تزئین شیرینی نان برنجی استفاده می‌شود. تخم خرفه تقویت‌کننده قوای عمومی بدن است. تخم گیاه خاصیت ضد کرم به‌خصوص علیه کرم کدو دارد.

وزن	10 گرم
نام فارسی	خرفه
نام انگلیسی	Purslane
نام علمی	Portulace olearaceae