بذر مرزنجوش

مرزنجوش (Origanum majorana) گیاهی علفی، یک‌ساله و در بعضی مواقع دوساله با ساقه‌ای راست و شاخه و برگ‌های متقابل بیضی‌شکل است. گل‌های سفید و ریز آن از بغل برگ‌ها در خوشه‌های به هم فشرده‌ای می‌رویند. میوه آن به‌صورت فندقه و چهار قسمتی است و فقط در مناطق گرمسیری تشکیل می‌شود. تمام قسمت‌های گیاه دارای عطر خوشایند است. نام‌های دیگر مرزنجوش عبارت‌اند از توکلیجه، مرزنجوش، حب الفیل، اذان الفار، ثاموس و ریحان سلیمان. مرزنجوش گیاهی دارویی و با عطر قوی و شیرین مایل به‌لیمو بومی سرزمین‌های شمال آفریقا و غرب آسیا بوده و در مکان‌هایی که به‌صورت خودرو رشد می‌کند چندساله می‌روید ولی در مناطق با آب‌وهوای کوهستانی و دارای زمستان یک یا دوساله کشت می‌شود و زمستان را تحمل نمی‌کند.

ساقه‌های مرزنجوش مایل به رنگ قرمز بوده و گل‌های خوشه‌ای این رقم (ماجورانا) معمولاً به رنگ سفید است گل‌های رقم‌های دیگر مرزنجوش صورتی یا بنفش نیز می‌باشند، برگ‌ها بیضی‌شکل و سبز- خاکستری بوده و دارای کرک‌های بسیار ریزی بر روی سطح آن است که در برگ‌های جوان بیشتر نمود می‌کند، به دلیل این کرک‌ها برگ‌های جوان به رنگ سفید دیده می‌شود. مرزنجوش نسبت به خشکی و گرما مقاوم است ولی سرما را تاب نمی‌آورد و از بین می‌رود. مرزنجوش ادویه‌ای مناسب برای طعم دادن به شیرینی و نوشیدنی‌های مختلف است. مرزنجوش بومی سرزمین‌های شمال آفریقا و غرب آسیا بوده و در مکان‌هایی که خودرو می‌روید به‌صورت چندساله می‌روید ولی در مناطق با آب‌وهوای کوهستانی و دارای زمستان یک یا دوساله کشت می‌شود و زمستان را تحمل نمی‌کند.

نکات و آموزش کاشت بذر مرزنجوش

مرزنجوش به دو روش تکثیر می‌یابد:   ۱) کاشت بذر یا نشاء گیری     ۲) تقسیم بوته (تکثیر رویشی) در خردادماه

مرزنجوش گیاهی چندساله است و به سرما حساس بوده و با شروع سرما قسمت هوایی گیاهان از بین می‌رود و در سال بعد مجدد رشد می‌کند البته در برخی مناطق سرمای شدید را تاب نمی‌آورد و به‌صورت یک‌ساله کشت می‌شود (مرزنجوش تنها در مناطق گرمسیری به‌صورت چندساله کشت می‌شود). مرزنجوش نیاز نوری بالایی دارد و در نیم‌سایه و سایه عملکرد پایینی دارد.

در تکثیر رویشی بوته‌های قوی دو یا سه‌ساله را انتخاب کرده و از خاک خارج می‌کنیم و گیاه را به چند قسمت تقسیم می‌کنیم به‌طوری‌که در هر بخش ریشه و ساقه و… وجود داشته باشد سپس اقدام به کاشت آن‌ها با فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر در ردیف‌هایی با فاصله ۵۰ سانتی‌متری از هم در زمینی دیگر می‌کنیم. برای کاشت خانگی و به‌صورت محدود در تمامی طول بهار و تابستان می‌توان اقدام به کاشت در باغ (باغچه) و گلدان نمود. برای کاشت بذر مرزنجوش در باغچه و مزرعه ابتدا خاک (بستر کشت) را به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر زیرورو کنید و با کود حیوانی پوسیده یا کمپوست مخلوط کنید. بذرهای مرزنجوش ریز بوده و باید در عمق کمی کاشته شود و بر روی آن خاک نرم ریخته شود. برای کاشت بذر مرزنجوش در گلدان، گلدان انتخابی باید عمقی حداقل ۱۰ سانتی‌متری داشته باشد. چون بذرها در عمق کمی کاشته شده حتماً به نحوی آبیاری شود که بذرها شسته نشود.

برای کاشت بذر در گلدان ابتدا بذرها را ۲۴ ساعت در آب خیس کنید تا آب به زیر پوسته آن برود و جوانه‌زنی زودتر اتفاق بیفتد، سپس آن‌ها را در گلدان و عمق نیم سانتی‌متر بکارید و به‌آرامی آبیاری کنید و تا قبل از جوانه‌زنی اجازه ندهید خاک خشک شود، خاک توصیه‌شده برای کاشت گلدانی ترکیب کمپوست و پیت ماس یا کوکوپیت است البته استفاده از هر ترکیب خاکی بلامانع است. تا قبل از جوانه‌زنی بذر، بستر کشت همیشه باید مرطوب باشد ولی غرق آبی نه برای تسریع در جوانه‌زنی بذرها می‌توانید بر روی بستر کشت یک مشما شفاف بیاندازید، توجه کنید که با این کار دما زیر مشما بالا می‌رود و درصورتی‌که هوا خیلی گرم باشد از انجام این کار پرهیز کنید و تنها مراقب باشید که خاک خشک نشود. علف‌های هرز را از همان ابتدا حذف کنید، وجود علف هرز باعث رقابت در جذب مواد مغذی خاک میان گیاه و علف هرز می‌شود و باعث کاهش مواد دریافتی موردنیاز گیاه و کم شدن اسانس و عطر گیاه می‌شود. بذرهای مرزنجوش در دمای حداقل ۱۳ تا ۱۵ درجه نیز قابلیت جوانه‌زنی دارند. PH مناسب برای خاک مرزنجوش ۶ تا ۷ است. مرزنجوش آفات و بیماری خاصی ندارد و گیاهی مقاوم به‌حساب می‌آید تنها ممکن است در برخی خاک‌های سنگین و با زهکشی پایین دچار پوسیدگی ریشه شود

مرزنجوش در اکثر خاک‌ها رشد می‌کند و به خاک حساسیتی ندارد البته خاک قلیایی را بیشتر می‌پسندد و نیاز به نور کافی برای رشد دارد. آبیاری مرزنجوش به‌گونه‌ای باشد که خاک بستر خیلی خشک نشود البته این گیاه مقاومت خوبی نسبت به خشکی دارد.

برداشت گیاه مرزنجوش

مرزنجوش در سال اول یک‌بار و در سال‌های بعد دو تا سه بار برداشت می‌شود که البته به شرایط محیط کشت نیز بستگی دارد، برداشت مرزنجوش هنگامی انجام می‌شود که گیاه بر روی گل بوده، هنگام برداشت، گل‌ها همراه ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر از ساقه برداشت شده و خشک می‌شوند. در سال‌های دوم به بعد برداشت یک‌بار در فصل گلدهی و بار دوم بعدازاینکه مجدد گیاه رشد نمود و قابل‌برداشت شد انجام می‌شود. برای مصرف طبی سرشاخه‌های آن را هنگامی‌که گیاه کاملاً گل کرده در هوای آزاد می‌چینند. گیاه پس از مدتی دوباره جوانه می‌زند. سرشاخه‌های چیده شده را به‌صورت دسته‌ای درمی‌آورند و در محلی که هوا جریان داشته باشد یا در خشک‌کن با حداکثر ۴۰ درجه سانتی‌گراد گرما خشک می‌کنند. آن‌ها محتوی ۱ تا ۲ درصد اسانس روغنی که ۶۰ درصد آن ترپینئول است، تانن‌ها و شیره‌های تلخ، کاروتن‌ها و ویتامین C هستند و علیه بیماری‌های گوارشی مؤثرند. مرزنجوش برخلاف تصور به سرما حساس بوده و بوته‌ها با شروع سرما از بین می‌روند درنتیجه در شهرهای نیمه گرمسیری به‌صورت دوساله و شهرهای سردسیری یک‌ساله و مناطق گرمسیری به‌صورت چندساله کشت می‌شود. در هر هکتار زمین‌های تحت کشت گیاه مرزنجوش، می‌توان سالانه ۲ تا ۳ تن محصول برداشت نمود.

ارزش تغذیه‌ای مرزنجوش

در صورت مصرف منظم، مرزنجوش یک افزودنی فوق‌العاده به یک رژیم غذای سالم است. دو قاشق غذاخوری مرزنجوش سرشار از انواع آنتی‌اکسیدان، ویتامین و سایر ترکیبات مغذی است. هر دو قاشق غذاخوری مرزنجوش حاوی:

ویتامین آ = ۶ درصدِ مقدار مجاز روزانه

کلسیم= ۸ درصد مقدار مجاز روزانه

ویتامین سی = ۵/۳ درصد مقدار مجاز روزانه

آهن = ۱۸ درصد مقدار مجاز روزانه

فواید برای سیستم گوارش

برای بهبود عملکرد سیستم گوارش، ۲-۴ فنجان چای مرزنجوش طی ۲ ساعت استفاده شود. نوشیدن دم‌نوش مرزنجوش به هضم و سیستم گوارش از طریق موارد زیر کمک می‌کند:

– با افزایش آنزیم‌های گوارشی و بزاق، عملکرد مناسب هضم را افزایش می‌دهد.

– آرامش‌دهنده معده و سیستم گوارش

– بهبود اشتها

– تسکین‌دهنده حالت تهوع

– برطرف‌کننده نفخ

– درمان یا جلوگیری از عفونت‌های روده‌ای اولیه

– کاهش درد اسپاسم‌ها یا کرامپ‌های معده

– تسکین‌دهنده اسهال

– تسکین‌دهنده یبوست

محافظت در برابر بیماری‌های متداول

مرزنجوش یک ضدعفونی‌کننده، ضدقارچ و ضدویروس بسیار عالی است؛ درنتیجه در برابر انواع بیماری‌های متداول مبارزه می‌کند، ازجمله:

– مسمومیت غذایی

– عفونت استافیلوکوک

– مالاریا

– آنفلوانزا و سرماخوردگی معمولی

– اوریون و سرخک

بهبود سلامت قلب و عروق

فایده دیگر مرزنجوش، تقویت سیستم قلبی- عروقی و گردش خون، از طریق حذف عوامل خطرناک و متداول مرتبط با بیماری قلبی – عروقی است. برخی از عملکردهای آن شامل:

– کاهش‌دهنده فشارخون: کاهش حداکثری خطر فشارخون بالا و مشکلات قلبی مرتبط با آن.

– جلوگیری از ایجاد کلسترول به میزان قابل‌توجه: کاهش خطر سخت شدن دیواره رگ‌ها.

– کمک به بهبود گردش خون از طریق گشاد شدن شریان‌ها در مواقع لزوم.

مطالعات نشان دادند که سطوح کلسترول و فشارخون پایین‌تر با کاهش میزان بیماری قلبی و حمله قلبی مرتبط هستند.

اثرات ضدالتهاب

مرزنجوش یک گیاه ضدالتهاب نیز است. مصرف خوراکی آن انواع مشکلات ناشی از التهاب را تسکین می‌دهد؛ ازجمله:

– آسم

– اسپاسم‌های عضلانی

– سردردهای سینوسی

– انواع میگرن

– تب

– دردهای مزمن بدن

فواید حسی و عصبی

با داشتن خواص آرام‌بخش و ضدافسردگی، مرزنجوش فواید فیزیولوژیکی و نورولوژیکی متنوعی دارد. مرزنجوش به موارد زیر کمک می‌کند:

– تسکین بی‌خوابی

– کاهش استرس

– آرامش عصبانیت

– به حداقل رساندن عکس‌العمل‌های احساسی

– بهبود کنترل میل جنسی

در صورت استفاده در دوزهای بالاتر، خواص ضدافسردگی ملایمی دارد.

سایر فواید سلامتی

سایر فواید متنوع مرزنجوش شامل موارد زیر است:

کاهش میزان خلط، جلوگیری از عفونت‌های قارچی، تنظیم چرخه قاعدگی در زنان، تسکین سندرم پیش از قاعدگی (PMS) و کاهش کوفتگی.

چند پیشنهاد برای مصرف مرزنجوش

۱- دم‌نوش مرزنجوش: برگ‌های مرزنجوش را آسیاب کنید و آن را به آب داغ یا چای اضافه کنید. یک قاشق چای‌خوری از پودر برگ مرزنجوش را به ۷ انس آب اضافه کنید. به مدت حداکثر ۱۵ دقیقه آن را بجوشانید. ۲ تا ۴ فنجان از این دم‌نوش را در مدت ۲ ساعت بنوشید تا از فواید آن برای هضم بهره‌مند شوید.

۲- دم‌نوش غلیظ مرزنجوش: دو قاشق چای‌خوری از مرزنجوش را به ۷ انس آب سرد اضافه کنید و اجازه دهید به مدت ۲۴ ساعت خیسانده شود. سپس به آن عسل اضافه کنید. برای داشتن دم‌نوش غلیظ‌تر ۶ قاشق چای‌خوری مرزنجوش را به ۷ انس آب اضافه کنید. این دم‌نوش اثر آرام‌بخش و ضدافسردگی دارد.

۳- اسانس روغنی مرزنجوش: روغن آن ممکن است بر روی پوست با هدف تسکین انواع کرامپ، رگ به رگ شدن یا پیچ‌خوردگی، دندان‌درد یا سایر بیماری‌ها مالیده شود.

وزن	10 گرم
نام فارسی	مرزنجوش
نام علمی	Origanum majorana
رنگ گل	رنگارنگ
رنگ برگ	سبز
زمان کاشت	فصل بهار
زمان گل دهی	تابستان تا پاییز