بذر گزنه

این بذر به‌صورت عمده و با تماس تلفنی به فروش می‌رسد.

گزنه گیاهی گل‌دار و چندساله از خانواده Urticaceae بومی اروپا، آسیا و غرب آفریقای شمالی می‌باشد که امروزه به سراسر جهان راه یافته و به‌صورت خودرو در کنار رودخانه‌ها و دیگر مناطق یافت می‌شود. نام‌های رایج گیاه گزنه عبارت از common nettle، stinging nettle، گزنه کبیر، گزنه دوپایه، گزنه سفید (انجره)، گزما، گزنک و… می‌باشند. گزنه گیاهی علفی یک‌ساله، چندساله و پایا است. این گیاه ساقه‌های منشعب زیادی دارد. ساقه این گیاه نیز به شکل چهارگوش و به شکل شاخه‌شاخه و بالارونده می‌باشد. گل‌های این گیاه معمولاً کوچک و کرک دار هستند که به شکل نر و ماده بر روی یک بوته به‌صورت جدا رشد می‌کند و به‌وسیله باد گردافشانی می‌شود. گل‌های این گیاه نیز به رنگ سبز روشن می‌باشد. برگ‌های متقابل و بیضی مانندی دارد. برگچه‌های این گیاه نیز دانه‌دار و نوک‌تیز می‌باشند. هر دو سمت برگ این گیاه کرک دار می‌باشد. برگ‌ها به رنگ سبز روشن هستند. میوه این گیاه نیز مسطح و بیضی مانند هست. رنگ میوه آن نیز زرد و قهوه‌ای می‌باشد. برگ‌های گزنه به ساقه متصل می‌شود. ساقه این گیاه را معمولاً پرزها و تارها مخروطی شکلی احاطه می‌کند که به هنگام لمس به لباس و دست چسبیده می‌شود و سبب خارش و سوزش می‌شود. استفاده از گزنه در مواد غذایی، نساجی و چای قدمت طولانی دارد. امروزه دم‌نوش و روغن گیاه گزنه به‌راحتی یافت می‌شود و خواصی نیز دارد که در ادامه خواص آن را بیان می‌کنیم.

تماس برگ‌های گزنه با پوست دست ایجاد حساسیت، سوزش و خارش می‌کند و برداشت آن باید به‌وسیله دستکش و قیچی انجام شود. برگ‌های آن پوشیده از کرک‌های گزنده‌ای است. این کرک‌ها بعد از پخته شدن یا خشک کردن برگ‌ها از بین رفته و دیگر حس نمی‌شود. وجود این کرک‌های سوزش‌آور دلیل نام‌گذاری این گیاه به گزنه است. اکثر گیاهان خانواده Urticaceae دارای این کرک‌های سوزش‌آور هستند. گزنه گیاهی است که نادیده گرفته شده و امروزه کشاورزان آن را به‌عنوان علفی هرز از بین می‌برند. این گیاه در مناطق نسبتاً مرطوب و محل‌های انباشت زباله‌های حیوانی بیشتر دیده می‌شود. برگ‌های گیاه گزنه بیضی شکل و نوک تیز و دندانه دار است. گیاه گزنه بعد از کاشت در زمین و به واسطه ریشه‌های رونده خود و خروج پاجوش‌های آن از خاک به‌راحتی تکثیر می‌شود. برگ سرشاخه‌های گل‌دار، دانه و ریشه گیاه گزنه خاصیت و مصارف دارویی دارد که در ادامه به‌طور کامل به خواص آنها می‌پردازیم.

پای‌های نر و ماده گل‌های گزنه به‌صورت جداگانه بر روی گیاه قرار دارند و توسط باد یا حشرات گرده افشانی می‌شوند. همان‌طور که گفته شد گزنه گیاهی چندساله می‌باشد. در مناطقی که زمستان‌های سردی دارند اندام‌های هوایی (برگ و ساقه) گیاه از بین می‌رود ولی ریشه‌ها سالم می‌ماند و در سال بعد مجدد سبز خواهند شد. ریزوم ها یا همان ساقه‌های زیرزمینی و استولون ها یا همان ساقه‌های سطحی روی خاک در زمستان سالم می‌ماند و دلیل سبز شدن گیاه در بهار می‌باشند. تحمل سرمایی گیاه گزنه کم بوده و در دمای کمتر از ۱۰ تا ۱۵ درجه قسمت‌های هوایی (برگ و ساقه) گیاه از بین می‌رود. گزنه آفتاب دوست است اگرچه نیم سایه را نیز تحمل می‌کند ولی سایه کامل برای آن مناسب نیست.

در ایران در ییلاقات اطراف تهران، شمیرانات و در کرج در دامنه‌های البرز، کندوان، پل زنگوله، در مناطق شمالی در مازندران و گیلان در هرزویل و جنگل نودی، عمارلو، راه کبوترچاک به زردچیان، رودبار، آستارا، بندرگز و در آذربایجان در دامنه‌های سهند، همچنین در دامنه‌های کوه‌های قافلانکو و بزگوش شهرستان مراغه و میانه، زنقاب، دیلمان وارسباران، لرستان (در کنار رودخانه کشکان) و منطقه سرمشهد کازرون و فراشبند در استان فارس بطور خودرو دیده می‌شود و در مشهد در روستای زشک این گیاه را به نام محلی (سوگوزو) میشناسند. در منطقه استان گلستان هم نیز مشاهده شده‌است

کاشت

گیاه گزنه از دو طریق کاشت بذر یا از طریق کاشت پاجوش و تقسیم ریشه تکثیر می‌شود که البته کاشت بذر ساده ترین راه برای کشت و کار خانگی است و برای روش‌های دیگر باید به خود گیاه دسترسی داشت. گیاه گزنه به‌صورت چندساله بوده و ریشه‌های آن در زمستان سالم می‌ماند و بهار سال بعد مجدد رشد می‌کند. همچنین بذرها در آخر فصل بر روی زمین پراکنده می‌شود و باعث رشد و تکثیر بیشتر در سال‌های آینده می‌شود. بذر گیاه گزنه نسبتاً درشت بوده و به‌راحتی سبز می‌شود. گیاه آن باید از دسترس کودکان به دور باشد زیرا تماس با برگ‌های آن باعث خارش و سوزش می‌شود. قبل از کاشت بذر گیاه گزنه را به مدت ۱۲ ساعت در آب خیس نمایید. سپس بذر گیاه گزنه را در عمق ۱ تا ۲٫۵سانتی‌متری بکارید. بهترین فصل برای کاشت بذر گیاه گزنه بهار و تابستان می‌باشد هنگامی‌که دمای هوا بالاتر از ۱۵ درجه شد و سرمای زمستان به اتمام رسید می‌توانید بذرهای خود را مستقیم در زمین اصلی یا گلدان موردنظر بکارید.

برای کاشت در گلدان باید گلدانی با حداقل سایز ۱۰ انتخاب نمایید و به‌طورکلی در هر سایز گلدان بذرها را به فاصله ۵ تا ۱۰سانتی‌متر در گلدان بکارید. بعد از اینکه گیاهان رشد کردند می‌توانید گیاهان اضافی را برای رشد بهتر باقی گیاهان حذف نمایید. برای کاشت خانگی در فصل بهار یا تابستان بذر گیاه گزنه را ۱۲ ساعت در آب خیس نمایید سپس در سینی نشاء یا لیوان‌های یک‌بارمصرف که با خاک تمیز ترجیحاً ترکیب (کوکوپیت + پرلیت + پیت ماس) پرشده در عمق ۱ تا ۲٫۵سانتی‌متری بکارید. تا قبل از جوانه‌زنی بذرها و همچنین در اوایل رشد گیاه بستر همیشه مرطوب باشد. بعد از رشد کامل گیاه آبیاری هنگامی انجام شود که خاک کاملاً خشک شده است. بعد از رشد گیاهان و رسیدن به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵سانتی‌متر آنها را به زمین اصلی یا گلدانی با سایز حداقل ۱۰سانتی‌متر منتقل کنید یا اینکه از همان ابتدا بذرها را به‌صورت مستقیم در محل اصلی بکارید تا نیاز به جابجایی نباشد.

برای کاشت خانگی و به‌صورت محدود در تمامی طول بهار و تابستان می‌توان اقدام به کاشت در باغ (باغچه) و گلدان نمود یا در کل طول سال با ایجاد شرایط کاشت اقدام به پرورش این گیاه نمود. برای کاشت بذر گیاه گزنه در باغچه و مزرعه ابتدا خاک (بستر کشت) را به عمق ۱۵ تا ۲۰سانتی‌متر زیرورو کنید و با کود حیوانی پوسیده یا کمپوست مخلوط کنید. بعد از رشد جوانه‌ها و آماده شدن نشاءها یعنی رسیدن گیاه به ارتفاع ۱۰ تا ۲۰سانتی‌متر آنها را به محل اصلی کاشت منتقل کنید. تا قبل از جوانه‌زنی بذر گیاه گزنه، بستر کشت همیشه باید مرطوب باشد ولی غرق آبی نه. برای تسریع در جوانه‌زنی بذرها می‌توانید بر روی بستر کشت یک مشما شفاف بی اندازید. توجه کنید که با این کار دما زیر مشما بالا می‌رود و درصورتی‌که هوا خیلی گرم باشد از انجام این کار پرهیز کنید و تنها مراقب باشید که خاک خشک نشود.

علف‌های هرز را از همان ابتدا حذف کنید. وجود علف هرز باعث رقابت در جذب مواد مغذی خاک میان گیاه و علف هرز می‌شود و باعث کاهش مواد دریافتی موردنیاز گیاه می‌شود. گیاه گزنه را هم به‌صورت کرتی و هم به‌صورت ردیفی می‌توانید کشت کنید. برای کاشت ردیفی فواصل بین ردیف‌ها را ۵۰ تا ۱۰۰ و فواصل بین گیاهان را ۲۰ تا ۸۰سانتی‌متر در نظر بگیرید. خاک مناسب برای کاشت این گیاه خاک سبک و غنی از نیتروژن است. همچنین غنی بودن از مواد آلی به رشد بهتر گیاه کمک می‌کند. بهترین محصول در زمانی به دست می‌آید که در خاک‌هایی عمیق و حاصلخیز کشت شده باشد.

نیاز آبی گیاه نسبتاً کم است. زمان آبیاری گزنه زمانی است که خاک آن کاملاً خشک شده باشد. ۱یا ۲ هفته یک‌بار مناسب است و به‌طورکلی به آب زیادی نیاز ندارد. گیاه گزنه نمی‌تواند در سایه رشد کند و برای رشد به نور کافی نیاز دارد. به‌ویژه اینکه یکی از کاربردهای دارویی مهم آن استخراج کلروفیل از برگ‌های گیاه است. این گیاه به سرما حساس بوده و در دماهای زیر ۱۰یا ۱۵ درجه سانتی‌گراد قسمت هوایی کاملاً از بین می‌رود. از آفات این گیاه می‌توان به شته اشاره کرد. همچنین در صورت نبود زهکش مناسب رشد بیماری‌های قارچی از دیگر بیماری‌های گیاه محسوب می‌شود.

برداشت

برای مصارف و کاشت خانگی گیاهان را قبل از گلدهی از کف قطع کنید و با توجه به دستور مصرفی که در ادامه بیان کرده‌ایم مصرف نمایید. به‌صورت دم‌نوش، جوشانده و… یا اینکه برگ‌ها را به‌صورت جداگانه از گیاه جدا سازید و به روش‌های گفته‌شده مصرف نمایید. تماس برگ‌های گزنه با پوست دست ایجاد حساسیت، سوزش و خارش می‌کند و برداشت آن باید به‌وسیله دستکش و قیچی انجام شود. برگ‌های آن پوشیده از کرک‌های گزنده‌ای است. این کرک‌ها بعد از پخته شدن یا خشک کردن برگ‌ها از بین رفته و دیگر حس نمی‌شود. وجود این کرک‌های سوزش‌آور دلیل نام‌گذاری این گیاه به گزنه است. اکثر گیاهان خانواده Urticaceae دارای این کرک‌های سوزش‌آور هستند.

در کاشت تجاری در مزارع که از گیاه برای مصارف خاصی نظیر صنایع رنگ رزی، پارچه‌بافی یا…استفاده می‌شود. پس از رشد کامل گیاه ساقه هوائی آنها را درو می‌کنند و بلافاصله به کارخانه جهت مصارف تهیه کلروفیل و غیره حمل می‌نمایند در هر سال نیز می‌توان دو بار اقدام به جمع‌آوری ساقه گیاه نمود. برگ‌های جوان گزنه به مصارف تغذیه مشابه اسفناج می‌رسد. (در رامسر و بعضی از شهرهای شمال کشور) گل آذین آن نیز که بعد از ظاهر شدن گل ولی قبل از رسیدن میوه چیده می‌شود و به‌صورت له شده و مخلوط با تخم‌مرغ آب پز جهت تغذیه جوجه پرندگان در پرورش طیور مورداستفاده قرار می‌گیرد.

خواص دارویی

به‌طورکلی گزنه گیاهی گمنام بوده و معمولاً به‌عنوان علف هرز از مزارعی که می‌روید حذف می‌شود و خیلی از افراد و کشاورزان با خواص آن آشنا نیستند. در زیر سعی شده خواص دارویی و مصارف و فواید این گیاه به‌طور کامل آورده شود. دقت شود که همان‌طور که گفته شد برگ‌ها و ساقه‌های تازه و خام گیاه گزنه دارای کرک‌هایی بر سطح آن می‌باشد که تماس با آنها باعث سوزش و خارش می‌شود که البته بعد از پختن و خشک کردن این ویژگی بین می‌رود.

برگ‌های گزنه به‌صورت پخته شده همانند اسفناج نیز مصرف می‌شود. در ادامه نحوه مصارف آن را کامل بیان می‌کنیم. قسمت‌های مورداستفاده گیاه گزنه شامل برگ‌ها، سرشاخه‌های گل‌دار و ریشه گزنه می‌باشد. در مازندران به‌خصوص در روستاهای قائم شهر و جنوب ساری از جمله تاکام و آقامشهد در شب چهارشنبه سوری از شاخه‌های ظریف و نورسته آشی پخته می‌شود که طعم خاص و مطبوعی دارد. این آش مخصوص چهارشنبه سوری است و برخلاف انتظار طعم تند و گزنده نداشته و کمی شیرین است.

بذر گیاه گزنه نیز دارای خواص دارویی بوده و مصارفی دارد. خواص این گیاه را به‌صورت کوتاه بیان می‌کنیم و در ادامه موارد منع مصرف آن را ذکر می‌کنیم:

گزنه خواص ضد آسم، ضد شوره سر، ضد خونریزی دارد.

یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین خواص آن کاهش قند خون می‌باشد که بیشتر به همین دلیل مصرف می‌شود

این گیاه تصفیه کننده خون بهبوددهنده کم‌خونی است.

شیرافزا بوده و باعث افزایش سطح انرژی بدن می‌شود.

از سرشاخه‌های این گیاه ماده قرمز رنگی بنام اورتی سین استخراج می‌شود.

این گیاه سرشار از ویتامین است.

درمان‌کننده و بهبوددهنده بواسیر، رماتیسم، مشکلات پوستی و اگزما است.

درمان نیش حشرات و سوزش حاصله و بهبود زخم‌ها می‌باشد.

از گزنه در صنایع نخ‌ریسی، پارچه‌بافی، تولید رنگ سبز طبیعی و… نیز استفاده می‌شود.

تولید رنگ زرد طبیعی از ریشه‌های آن است.

دورکننده حشرات و آفات است.

ماساژ دادن سر با جوشانده گزنه غلیظ باعث درمان شوره سر می‌شود.

تقویت‌کننده دستگاه هاضمه است.

مقابله با اسهال از فواید گزنه به شمار می‌رود.

روغن گزنه در درمان بیماری‌های مفصلی بسیار مؤثر است.

درمان و رفع وجود خون در ادرار است.

ریشه‌ گزنه برای مقابله با مشکلات پروستات مفید است.

رفع گرفتگی‌های کبداست.

افزایش‌دهنده گلبول‌های قرمز خوناست.

از بین برنده زگیل و زائده‌های پوستی است.

خواص ضد آلرژی گیاه گزنه ثابت شده است.

رفع عفونت مثانه و دفع سنگ کلیه است.

گزنه از نظر طب سنتی دافع بلغم بوده و در تسکین دردهای مفصلی و رماتیسمی ناشی از بلغم فاسد در بدن مؤثر است.

کرم معده و روده زا از بین می‌برد.

پیشگیری از پوکی استخوان است.

نحوه مصرف

۱- دم‌کرده گیاه گزنه

برگ گزنه را به نسبت معین درون آب جوش ریخته و همانند چای دم کنید و دم‌نوش آن را روزانه میل نمایید. با جوشانده شدن برگ‌ها کرک‌های آن از بین می‌رود.

۲- جوشانده گزنه

مقدار معین برگ گزنه (تازه یا خشک) را همراه با آب به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه بجوشانید و بعد از صاف کردن میل نمایید.

۳-تنطور گزنه

یک قسمت برگ گزنه را با پنج قسمت الکل ۵۰ درجه طبی مخلوط کرده و در داخل شیشه در بسته بریزید و به مدت ۱۵ روز هر روز آن را تکان دهید بعد از این مدت آن را صاف کرده و در شیشه دربسته نگهداری کنید. مقدر مصرف آن ۱۵-۱۰ قطره سه بار در روز می‌باشد.

منع مصرف

مصرف بیش از اندازه گزنه باعث اختلال در عملکرد کلیه‌ها می‌شود و ممکن است باعث بند آمدن ادرار شود در نتیجه با احتیاط و در مقدار کم‌مصرف شود. از عوارض جانبی آن می‌توان به دل‌درد، احتباس مایعات، عرق کردن، اسهال و کهیر یا خارش (معمولاً در هنگام استفاده موضعی) اشاره کرد. بر روی این گیاه کرک‌هایی وجود دارد که در صورت تماس با دست ایجاد خارش می‌کند. خشک کردن و یا پختن باعث از بین رفتن این کرک‌ها می‌شود.

زنان باردار نباید از این گیاه استفاده کنند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که این گیاه می‌تواند باعث افزایش قند خون شده و احتمالاً با داروهای کنترل‌کننده دیابت تداخل دارد. از سویی دیگر مدارکی دال بر کاهش قند خون توسط این گیاه وجود دارد بنابراین افراد مبتلا به دیابت نباید بدون مشورت با پزشک این گیاه را استفاده کنند. این گیاه مدر است از این‌رو افراد مبتلا به مشکلات کلیوی نباید بدون مشورت با پزشک از این گیاه مصرف کنند. این گیاه در لخته شدن خون تأثیر می‌گذارد و می‌تواند با داروهای تنگ‌کننده عروق تداخل داشته باشد.

نام فارسی	گزنه
نام انگلیسی	urtica
نام علمی	Urtica dioica
خانواده	Urticaceae
درصد خلوص بذر	97 درصد
درصد قوه نامیه بذر	70 درصد
وزن هزار دانه (gr) بذر	0.1
تعداد بذر در کیلوگرم بذر	10000000