بذر گیاه چای ترش

چای ترش یا چای قرمز با نام‌های رز چینی، رزول، راسل، هیبیسکوس، Belchanda، Tengamora نیز شناخته می‌شود. این گیاه با نام علمی (Hibiscus Sabdariffa) گیاهی علفی یک‌ساله و گاهی چندساله از جنس بامیه و خانواده پنیرکیان بوده که ارتفاع آن حدود ۲ متر می رسد. چای ترش بومی غرب آفریقا بوده و تاکنون ۲۰۰ گونه از آن شناخته شده است. ولی در دنیا بخصوص در هند، استرالیا، مالزی و خیلی از کشورهای گرمسیر این گیاه کشت می‌شود. مصرف این چای در دنیا مرسوم بوده در آمریکای لاتین بخصوص در جامائیکا مصرف آن متداول است و بنام گل جامائیکا یا Sorrel  و در شمال آفریقا بنام چای سودانی و در مصر بنام کرکده Karkade مشهور است. مزه آن ترش است و معمولاً با شکر نوشیده می‌شود.

چای قرمز از کاسبرگ گیاه چای ترش تهیه می‌شود و در بسیاری از مناطق دنیا به‌صورت نوشیدنی گرم یا سرد مصرف دارد. برگ‌های رزو چینی دارای سه تا پنج لوب بوده که در ساقه‌ها مشاهده می‌شود. گل‌های این گیاه بزرگ به فقط ۱۰ سانتی‌متر به رنگ سفید بسیار زیبا بوده که گلبرگ‌هایی به رنگ قرمز دارند و کاسه گوشتی که دو سانتی‌متر پهنا داشته و زمان رسیدن به رنگ قرمز درمی‌آید. در بعضی کشورها از الیاف ساقه‌های آن در تهیه وسایل استفاده می‌شود. کاسبرگ این گیاه در ابتدای تشکیل به رنگ سبز بوده و سپس به رنگ قرمز درمی‌آید که همان قسمت مصرفی چای ترش می‌باشد، همانطور که در تصاویر مشخص است کپسول بذرها توسط قسمت مصرفی چای ترش (کاسبرگ) احاطه شده است. علاوه بر دم‌کرده چای ترش، از کاسبرگ‌های قرمز و تازه آن برای ساخت مربا، ژله، ترشی و تزئینات و از پودر آسیاب شده آن به‌عنوان طعم و رنگ­دهنده در کیک و شکلات استفاده می‌شود. چای ترش را بهتر است در سایه خشک کنیم. خشک کردن در سایه بسیاری از خواص این گیاه را به‌طور مطلوبی حفظ می‌کند.

کاشت

بذرهای چای ترش به‌سرعت و کمتر از یک هفته در شرایط کاشت ایده آل جوانه می‌زنند. چای ترش را معمولاً به‌صورت مستقیم در زمین اصلی می‌کارند. البته نشاء گیری آن نیز رواج دارد. بذرها را فروردین و بعد از پایان سرما و گرم شدن هوا به‌صورت مستقیم می‌توان کاشت. برای کاشت تجاری چای ترش مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر بهترین انتخاب هستند. البته می‌توان به‌صورت تفریحی و خانگی و کشت محدود در تمامی مناطق کشت نمود. چای ترس به یخ‌بندان حساس بوده و با شروع یخ‌بندان بوته‌ها از بین می‌روند و در دمای کمتر از ۱۵ درجه رشد این گیاه بسیار محدود می‌شود. دمای ایده آل برای رشد و پرورش چای ترش ۲۰ تا ۳۵ درجه بوده و باید در آفتاب کامل کاشته شود. چای ترش نسبت به خاک حساس نیست و در هر خاکی رشد می‌کند، PH ایده آل برای خاک باید خنثی یا کمی اسیدی باشد (۵٫۵ تا ۵٫۷).

بذر چای ترش قرمز را قبل از کاشت ۲۴ ساعت در آب ولرم خیس کنید. برای نشاء کردن بذرها می‌توانید از سینی نشاء یا لیوان‌های یک‌بارمصرف استفاده کنید. بذرها را در عمق ۰٫۵ تا ۱ سانتی‌متری قرار دهید و بر روی آن خاک نرم بریزید و سپس آبیاری کنید تا قبل از جوانه زدن بذرها اجازه ندهید خاک به هیچ وجه خشک شود. آبیاری زیاد نیز باعث خفه شدن بذرها می‌شود. بعد از جوانه زدن بذرها باید نور کافی برای رشد گیاهچه­ها بر آن‌ها بتابد. هنگامی‌که نشاءها به ارتفاع ۱۰ سانتی رسید اقدام به جابه­جایی آن‌ها به محل اصلی کنید. آبیاری چای ترش باید به‌صورت منظم انجام شود، البته تحمل خشکی نسبتاً خوبی دارد. در ایران قطب اصلی تولید چای ترش سیستان و بلوچستان و در شهرهای ایرانشهر و نیک­شهر می‌باشد. البته در شهرهای دیگر همانند داراب و شهرستان گناباد استان خراسان رضوی نیز به طور پراکنده پرورش می یابد. در مناطق گرمسیر چای ترش به‌صورت چند ساله کشت می‌شود و ارتفاع گیاه‌ها گاهی به ۳ متر نیز می­رسد. در مناطق نیمه گرمسیر و معتدل که زمستان سردی دارند این گیاه به‌صورت یک ساله کشت می‌شود.

چای ترش را میتوانید داخل گلدان سایز متوسط و بزرگ در تمامی مناطق آب و هوایی بکارید و با شروع سرما آن را با مشما یا بردن داخل فضای گرم همانند گلخانه از سرما محفوظ کنید یا اینکه در سال بعد اقدام به کاشت مجدد کنید. برای کاشت در گلدان می‌توانید بذرها را بدون نشاء کردن و به‌صورت مستقیم داخل آن بکارید. چای ترش نیازهای کمی از نظر آبیاری، کود و سم دارد. در نتیجه از نظر کشت اقتصادی به‌صرفه بوده و در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می‌توان به‌صورت منبع درآمد خوبی کشت نمود.

برداشت

کاسبرگ این گیاه در ابتدای تشکیل به رنگ سبز بوده و سپس به رنگ قرمز درمی‌آید که همان قسمت مصرفی چای ترش می‌باشد. کپسول بذرها توسط قسمت مصرفی چای ترش (کاسبرگ) احاطه شده است و بعد از جداسازی کاسبرگ‌ها از گیاه و درآوردن کپسول بذرها اقدام به خشک کردن آن‌ها می‌کنند. بعد از گذشت ۲۰ تا ۳۰ روز از ریزش گلها، کاسبرگ‌ها به حداکثر رشد و اندازه خود می‌رسند و بعد از گذشت ۱۰ تا ۲۰ روز دیگر کاسبرگ‌ها به رنگ قرمز و رسیدگی کامل می‌رسند و آماده برداشت می‌باشد. در واقع بعد از گذشت ۴۰ تا ۵۰ روز از زمان ریزش گلها برداشت آغاز می‌شود.

برداشت چای ترش با دست انجام شده و کاسبرگ‌ها را از کپسول بذر جدا می‌کنیم و بر روی صفحات مشبک یا توری که هوا از دو طرف آن جریان دارد همانند تصویر زیر قرار داده و آن‌ها را در سایه یا آفتاب برای خشک شدن قرار می‌دهیم. حدوداً دو ماه بعد از ریزش گل­ها، کاسبرگ‌ها قابل برداشت است. آن‌ها را بعد از برداشت نباید آلوده نمود یا بر روی زمین ریخت و بلافاصله بعد از برداشت باید برای خشک کردن آماده شوند. چای ترش را معمولاً قبل از ظهر و قبل ساعت ۹ صبح برداشت می‌کنند زیرا آفتاب باعث کاهش خواص و ماده مؤثر آن می‌شود.

خواص

۱- تنظیم فشارخون

براساس نتایج پژوهشی که در ژورنال J Ethnopharmacol منتشر شد، مصرف چای ترش در بیماران مبتلا به فشارخون بالا سبب کاهش فشارخون می‌شود. در پژوهش دیگری مشاهده شد که مصرف این چای اثر مثبتی بر فشارخون مبتلایان به دیابت نوع ۲ داشت که فشارخونشان کمی بالا بود. با اینکه سازوکار کاهش فشارخون هنوز به اثبات نرسیده است، مطالعات زیادی اثر مستقیم چای ترش را بر دیواره رگ‌ها، سیستم عصبی سمپاتیک، کانال‏های کلسیم و مکانیزم‏ های کولینرژیک (بخش‌هایی از سیستم عصبی که در عملکردشان از استیل کولین استفاده می‌کنند) گزارش کرده‌اند. وجود آنتی‌اکسیدان‌ها و اثرات مدّر چای ترش از دلایل ارائه شده برای تأثیر این گیاه بر کاهش فشارخون هستند. برخی پژوهشگران، گشاد شدن رگ‌ها بر اثر مصرف چای ترش و برخی دیگر هم کاهش ضربان قلب پس از مصرف این نوشیدنی را گزارش کرده‌اند. گفته می‌شود چای ترش با مهار ACE(آنزیمی که باعث افزایش فشارخون می‌شود) یا از طریق مکانیزم های مربوط به نیتریک اکسید در اندوتلیوم (بافت درون پوششی) باعث کاهش فشارخون می‌شود. ترکیبات اصلی مؤثر در کاهش فشارخون را آنتوسیانین هایی مثل هیبیسکین و دلفینیدین-۳-گلوکوزید می‌دانند.

۲- تنظیم قندخون

در پژوهشی که نتایج آن در Journal of Pharmacy منتشر شد، اثر عصاره چای ترش بر میزان قندخون موش‌های صحرایی دیابتی شده با استرپتوزوتوسین بررسی شد. یافته‌های این آزمایش نشان داد که عصاره گیاه چای ترش بر میزان انسولین افزود و از مقدار قندخون کاست. افزایش قندخون می‌تواند به تشکیل گونه‌های فعال اکسیژن بینجامد که سبب بروز تنش اکسیداتیو و آسیب به سلول­های بتا (سلول­های ترشح‌کننده انسولین در لوزالمعده) می‌شوند. این گونه‌های اکسیژن می‌توانند از میزان آنتی‌اکسیدان درون-سلولی هم بکاهند. آنتوسیانین ها که گروهی از فلاونوئیدها هستند و در چای ترش هم یافت می‌شوند، خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند و می‌توانند این گونه‌های فعال اکسیژن را از بین ببرند. دِلفینیدین و سیانیدین از آنتوسیانین های چای ترش هستند. در این تحقیق، مصرف عصاره چای ترش با ترمیم سلول های بتا در پانکراس سبب افزایش ترشح انسولین از آن‌ها و در نتیجه کاهش قندخون شد. در آزمایش‌های دیگر هم مشاهده شده است که چای ترش با ممانعت از فعالیت آنزیم‌های دخیل در جذب کربوهیدرات، از میزان قندخون می‌کاهد.

۳- کاهش وزن

چای ترش کالری کمی دارد و مدّر بودن آن سبب دفع سموم و مایعات اضافی بدن می‌شود. در یک پژوهش ۱۲ هفته‌ای که نتایج آن در ژورنال Food & Function منتشر شد، مصرف عصاره چای ترش از میزان چاقی و چربی شکمی افراد چاق کاست و آسیب کبدی را بهبود بخشید. تحقیق دیگری که در ژورنال Medical Hypotheses منتشر شد هم چای ترش را در کاهش وزن به روش طبیعی مؤثر دانسته است. در آزمایش‌ها چای ترش کاهش اشتها در موش‌ها را سبب شد. دلیل این کاهش بیشتر کم شدن جذب غذا به نظر می‌رسد تا چربی سوزی. محققان ترکیب فعال زیستی به نام اسید هیبیسکوس را مسبب کاهش اشتها در موش‌ها می‌دانند. ترکیبات چای ترش مثل اسید هیبیسکوس می‌توانند از فعالیت آنزیم‏های لوزالمعده جلوگیری کنند که این امر سبب جلوگیری از شکستن و جذب پلی ساکاریدها و کاهش وزن می‌شود.

۴- تنظیم کلسترول خون

در پژوهش‌های آزمایشگاهی انجام‌شده اثر چای ترش بر کاهش چربی را به بازدارندگی از اکسیداسیون LDL (کلسترول مضر) نسبت می‌دهند. در پژوهش انجام‌شده روی موش‌ها و خرگوش‌هایی با چربی خون بالا مصرف چای ترش سبب کاهش کلسترول، تری گلیسرید و LDL شد. محققان معتقدند، چون ترکیبات گیاهی مثل سیتوسترول و پکتین اثرِکاهنده بر کلسترول دارند، می‌توان اثر چای ترش بر کاهش کلسترول را به این ترکیبات نسبت داد. به‌علاوه عصاره‏ آبی این گیاه حاوی مقادیر زیادی موسیلاژ و پکتین است. مطالعات نشان داده‌اند که پکتین، مقدار چربی در بافت‌ها و سرم خون را بسیار کاهش می‌دهد.

۵- ضد سرطان

آنتوسیانین ها می‌توانند باعث آپوپتوز سلولی در سلول های HL-60 (سلول های سرطانی خون) شوند. این مواد با اثر گذاشتن بر اکسیداسیون LDL در سلول، فعالیت آنتی‌اکسیدانی خود را اِعمال می‌کنند. آنتوسیانین های چای ترش می‌توانند در جلوگیری از پراکسیداسیون LDL مؤثر باشند. محققان براساس یافته‌های یک پژوهش (منتشرشده در ژورنال Pharmacology Biochemical) بیان کردند اسید پروتوکاتچوئیکِ چای ترش، با القاء مرگ سلولی در سلول های لوسِمیک (سرطان خون) در انسان، از رشد سلول های سرطانی جلوگیری می‌کند. اثر بازدارندگی اسید پروتوکاتچوئیک بر تومور پوست موش‌های آزمایشگاهی هم نشان داد که این اسید قابلیت حفاظت از بدن در برابر سرطان را دارد. اسید پروتوکاتچوئیک یک ترکیب فنلی است که از گل خشک گیاه هیبیسکوس استخراج می‌شود و دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضد توموری است. در این تحقیق، به دنبال استفاده از اسید پروتوکاتچوئیک چای ترش روی سلول های HL-60، شکسته شدن DNA و تغییرات مورفولوژیک مرتبط با آپوپتوز در این سلول‌ها مشاهده شد.

۶- بهبود عملکرد کبد

براساس مقاله منتشرشده در ژورنال Natural Product Radiance، در پژوهشی اثر حفاظتی عصاره‌های گل خشک چای ترش در برابر تنش اکسیداتیو در هپاتوسیت (سلول‌های بافت کبد) موش‌های صحرایی مشاهده شد. یافته‌ها نشان دادند اسید پروتوکاتچوئیک که ترکیب فنلی استخراج شده‌ای از هیبیسکوس و دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی است، از کبد در برابر اثر سمیِ القا شده با t-BHP، محافظت کرد. همچنین اثر محافظتی عصاره آبی هیبیسکوس در کبد موش‌های صحرایی در برابر اثر سمی پاراستامول گزارش شده است. عصاره آبی-الکلی گل‌های این گیاه هم باعث کاهش میزان پراکسیداسیون چربی در آسیب کبدی القا شده با تتراکلرید کربن شد.

۷- بهبود افسردگی

مصرف چای ترش در آرام کردن اعصاب مفید است. نتایج پژوهشی در Indian Journal of Pharmacology چاپ شد. در این پژوهش محققان دریافتند که آنتوسیانین های چای ترش دارای خاصیت ضدافسردگی هستند. محققان یکی از دلایل افسردگی را کمبود یک یا چند عدد مونوآمین (سروتونین، نورآدرنالین و دوپامین) در بدن می‌دانند. در این آزمایش محققان اثر مثبت ضدافسردگی عصاره متانولی چای ترش بر موش‌های سوری را مشاهده و نتیجه‌گیری کردند آنتوسیانین ها و آنتوسیانیدین های چای ترش از طریق سازوکارهای دوپامینرژیک، نورآدرنرژیک و سروتونرژیک (سازوکارهایی که با سه ماده دوپامین، تورآدرنالین و سروتونین در ارتباط هستند) اثر آرامش بخشی بر اعصاب دارند.

وزن	10 گرم
نام فارسی	چای ترش
نام انگلیسی	Roselle
نام علمی	Hibiscus sabdariffa
خانواده	پنیرکیان
رنگ گل	قرمز
رنگ برگ	سبز