بذر درخت فندق

فندق نام میوه‌ای خوراکی است که پوست سختی همچون بادام دارد. فندق بر روی شاخ و برگ گیاه ظاهر می‌شود. فندق به‌صورت گرد و کوچک است که ابتدا دارای پوست علفی نازکی سبز رنگی دارد پس از آن دارای پوسته سختی قهوه‌ای رنگی مایل به قرمز رنگی می‌باشد که در درون آن مغر فندق قرار دارد که به رنگ سفید شیری است و بسیار خوشمزه و مقوی است و خواص بسیاری دارد. فندق درختچه‌ای به ارتفاع 5/1 متر که در اماکن مساعد به ارتفاع 6 تا 7 متر (گاهی بیشتر) درمی می‌آید و به سهولت جنگلی انبوه به وجود می‌آورد. درخت فندق برگ‌هایی پهن و نوک تیز با دو ردیف دندانه، به رنگ سبز و گل‌ها به‌صورت است یعنی گل ماده و نر جدا از هم و بر روی یک درخت هستند. گل‌های نر در بوته به‌صورت سنبله یا نوعی شاتون دارای 3 تا 8 پرچم است و مجموعه آن به‌صورت سنبله‌های آویخته در پائیز ظاهر می‌شود و به‌صورت جانبی روی چوب یک‌ساله به وجود می‌آیند. گل‌های ماده نیز جانبی‌اند و در دسته‌های 10-1 عددی روی چوب یک‌ساله پدیدار می‌شوند. گل‌های فندق فاقد گلبرگ‌اند و گرده‌افشانی آن‌ها توسط باد (Anemophyle) صورت می‌گیرد. میوه آن‌که فندق نامیده می‌شود، در حالت تازه از پوشش سبز رنگی پوشیده شده است. ولی تدریجاً پس از خشک شدن از آن جدا می‌شود. گونه C.avellana به‌عنوان فندق اروپائی شناخته شده و به‌صورت تجاری کاشته می‌شود. گلدهی فندق 4-3 سال بعد از کاشت صورت می‌گیرد ولی معمولاً باردهی از سال پنجم یا ششم شروع می‌شود.

نیاز اکولوژیکی و محیطی

درختان فندق به زمستان نسبتاً سرد و تابستان خنک نیاز دارند برای رشد و تکامل میوه تابستان خنک و طولانی از تابستان گرم و طولانی مناسب‌تر است. درختان فندق برای رفع نیاز سرمایی باید مدت نسبتاً طولانی در معرض سرمای متوسط قرار گیرند. در مناطق مرطوب درخت‌ها نسبت به عوامل بیماری‌زا حساس هستند. درختان فندق مقاوم به سرما هستند. شاتون­ها و گل‌های ماده فندق در مقایسه با گل‌های باز شده مقاومت بیشتری نسبت به سرما دارند. در صورتی که گل‌های ماده باز شده باشند دمای 5/9- درجه سانتی‌گراد به آن‌ها صدمه می‌زند بین حداقل و حداکثر دمای هوا با تاریخ‌های گل‌دهی گل‌آذین نر و ماده رابطه مستقیمی وجود دارد افزایش مجموع درجه حرارت‌های مؤثر ظهور کلاله را در ارقام زودرس به تأخیر می‌اندازد.

مقاومت بافت‌ها نسبت به سرما تعیین شده است که از حساس تا مقاوم عبارت‌اند از: استوانه مرکزی، آوندهای چوب، کامبیوم و پوست. در اواسط زمستان مقاومت جوانه‌های رویشی نسبت به سرما بیشتر از گل‌های ماده است. همچنین مقاومت اکثر گل‌های ماده در دی ماه بیشتر از گل‌های نر است از کاشت فندق در مناطق پست که هوای سرد در آنجا باقی می‌ماند باید خودداری کرد و همین‌طور بادهای خشک نیز نباید در آن منطقه وجود داشته باشد مناطقی که دارای بارندگی متوسطی بوده و توزیع بارندگی نیز در طول فصل مناسب است برای کاشت موفقیت‌آمیز فندق خیلی مناسب هستند. خاک‌های خنثی تا کمی اسیدی با 6= pH برای کاشت فندق مناسب است.

آبیاری

وجود رطوبت کافی یکی از عواملی است که برای کشت فندق ضروری است. یکی از اساسی‌ترین نیاز برای درخت فندق وجود اسید آبسیسیک کافی در اطراف ریشه‌ها و وجود رطوبت کافی (رطوبت نسبی حداقل 60 درصد) در محیط اطراف درخت است زیرا ریشه‌های سطحی و برگ‌های پهنی دارد مناطقی که دارای بارندگی متوسطی بوده و توزیع بارندگی نیز در طول فصل مناسب است برای کاشت موفقیت‌آمیز فندق خیلی مناسب هستند. میزان رطوبت بین 70 تا 80% برای کشت و پرورش فندق مناسب است. در صورتی که میزان بارندگی حداقل 800 میلی‌متر با پراکنش مناسب در فصول گرم باشد می‌توان به کشت دیم فندق اقدام نمود. در غیر این صورت برای تولید تجاری، آبیاری تکمیلی درختان در ماه‌های خرداد، تیر و مرداد الزامی است. درختان جوان به دلیل ضعیف بودن سیستم ریشه‌ای، در تمام طول فصل رشد به آبیاری نیاز دارند.

خاک

نوع خاک مناسب برای کاشت فندق در مناطق مختلف متغیر است ولی به‌طورکلی خاک باید عمیق که حداقل 50 سانتی­متر عمق داشته، حاصلخیز و دارای زهکشی خوبی باشد. در خاک‌های عمیق مقدار زیادی آب و مواد غذایی ذخیره می‌شود که در طی فصول خشک مورداستفاده قرار می‌گیرد زیرا ریشه‌های فندق تا عمق 4-5/2 متر به‌سرعت رشد می‌کنند. از آنجایی که درخت فندق به آهک حساس است باغ‌های فندق نباید در زمین‌هایی احداث شوند که میزان آهک موجود آن‌ها از 10 درصد بیشتر باشد. ریشه فندق به کمبود اکسیژن و خفگی حساس است لذا کاشت آن در اراضی مرطوب و سنگین و بدون زهکشی مناسب توصیه نمی‌شود. عوامل نامساعدی مثل وجود لایه غیرقابل نفوذ، بالا بودن سطح آب زیرزمینی وجود سنگ و شن و عدم وجود تهویه در خاک، رشد ریشه‌ها را محدود می‌کند. خاک باید تا عمق 4 متر دارای تهویه خیلی باشد درختان فندق در مقایسه با درختان گردو تحمل بیشتری نسبت به خاک‌های فشرده دارند. در خاک‌های عمیق مقدار زیادی آب و مواد غذایی ذخیره می‌شود که در طی فصول خشک مورداستفاده قرار می‌گیرد. ریشه‌های درخت فندق تا عمق 5/2 تا 4 متر به‌سرعت رشد می‌کند. بهترین خاک برای فندق خاک شنی، رسی هوموس دار با زهکشی مناسب و pH حدود 7-5/6 است. عوامل نامساعدی مثل وجود لایه غیرقابل نفوذ، بالا بودن سطح آب زیرزمینی وجود سنگ و شن و عدم وجود تهویه در خاک، رشد ریشه‌ها را محدود می‌کند. خاک باید تا عمق 4 متر دارای تهویه خیلی باشد درختان فندق در مقایسه با درختان گردو تحمل بیشتری نسبت به خاک‌های فشرده دارند.

کاشت

ازدیاد و تکثیر فندق به دو روش بذر و ازدیاد رویشی انجام می‌گیرد.

کاشت بذر فندق: در ازدیاد به‌وسیله بذر با کاشت فندق بلافاصله پس از برداشت همراه با پریکارپ به مقدار زیادی جوانه‌زنی را کاهش می‌دهد. حذف پوسته بذر مثل حذف پریکارپ جوانه‌زنی را تا 81 درصد افزایش می‌دهد. خواب بذر با یک دوره استراتیفیکاسیون به مدت 6 ماه برطرف می‌شود. در صورتی که فندق دیر برداشت شود (آخر شهریور) پریکارپ میوه‌ها سخت می‌شود در این صورت ابتدا یک دوره استراتیفیکاسیون گرم در 20 درجه سانتی‌گراد ضروری است و به دنبال آن بذور فندق باید در معرض یک دوره سرما (4 درجه سانتی‌گراد) قرار گیرند. در میوه‌هایی که زود برداشت می‌شوند (آخر مرداد) آندوسپرم و جنین اغلب به‌اندازه کافی رشد نمی‌کند و جوانه‌زنی این قبیل بذور به‌خوبی صورت نمی‌گیرد. برای از بین بردن خواب بذور فندق اگر آن‌ها را به مدت 6 هفته در معرض سرمای 5 درجه سانتی‌گراد قرار داده و سپس به 20 درجه سانتی‌گراد منتقل شوند اسید جیبرلیک در بذر تجمع یافته و موجب جوانه‌زنی می‌شود.در ازدیاد رویشی روش‌های مختلفی وجود دارد که عبارت‌اند از: تکثیر به‌وسیله قلمه، تکثیر به‌وسیله خوابانیدن، تکثیر به‌وسیله پیوند، تکثیر به‌وسیله ریزازدیادی (کشت بافتی).

تاریخ و فواصل کاشت

زمین‌های شیب‌دار قبل از کاشت باید تراس بندی شوند تا بتوان درختان فندق را با فواصل مناسب در آن‌ها کاشت این عمل استفاده از کودهای شیمیایی، دامی و نیز آبیاری را تسهیل می‌کند. در هنگام کاشت باید دقت شود داخل چاله‌ها عاری از سنگ باشد زیرا وجود سنگ ریشه‌ها را محدود می‌کند کاشت فندق در اواخر زمستان یا در بهار صورت می‌گیرد. در هنگام کاشت پس از حفر گودال‌ها در ته هر گودال مقداری خاک را به‌صورت کپه ریخته و ریشه نهال را در روی آن قرار می‌دهند سپس بقیه گودال را با خاک رویی پر کرده و آن‌ها سفت می‌کنند. اطراف نهال را با خاک اره یا خاک سست پوشانده و آن‌ها آبیاری می‌کنند. برای کاهش تعداد پاجوش‌ها و حذف آسان‌تر آن‌ها نهال‌ها را از ارتفاع 50 تا 75 سانتی‌متری سربرداری می‌کنند و تنه نهال‌ها را به‌منظور جلوگیری از آفتاب سوختگی با یک ماده سفید رنگ‌آمیزی کرده و یا با کاغذ سفید آن‌ها می‌پوشانند.

در صورتی که فندق به‌صورت بوته‌ای یا پرچین پرورش داده نشود فاصله کاشت 6 متر است. عملکرد فندق در حالت درخت بیشتر از حالت بوته‌ای است. در حالت بوته‌ای قسمت مرکزی ضعیف مانده و یا در اثر سایه قسمت‌های بیرونی از بین می‌رود. فاصله کاشت بسته به اینکه در بین درختان فندق چیز دیگری هم کاشته شود متفاوت است.

مراقبت و نگهداری

مراقبت از درختان فندق از جنبه‌های مختلفی صورت می‌گیرد که به‌قرار زیر است:

هرس شاخه‌های درخت فندق: در درختان بارده شاخه‌های جانبی که بر روی شاخه‌های اصلی قرار دارند هر سال هرس شده و شاخه‌های ضعیف حذف می‌شوند. اگر در هنگام کاشت هرس ریشه صورت گرفته باشد در مراحل بعدی نیاز به هرس کمتر خواهد بود ولی وقتی درختان فندق 12 تا 15 ساله شدند بهتر است مقدار زیادی از شاخه‌های جانبی هرس شوند تا رشد شاخه‌های قوی تحریک شود. در این حالت در هر درخت 8 تا 10 شاخه باقی می‌گذارند تا میوه بهتر پر شده و محصول افزایش یابد. اضافه کردن کود دامی به مقدار 30 تن در پائیز به همراه 600 کیلوگرم در هکتار سوپرفسفات و در بهار 400 تا 500 کیلوگرم سولفات آمونیوم یا 300 تا 400 کیلوگرم سیانید کلسیم و یا 150 تا 300 کیلوگرم در هکتار نیترات آمونیوم پیشنهاد می‌شود.

مبارزه با آفات فندق: آفات فندق‌ها از قبیل کنه فندق، سرخورطومی فندق، سوسک چوب‌خوار، کنه مولد کال فندق، سپردار فندق، نماند، پژمردگی باکتریایی، پژمردگی فندق، پوسیدگی قهوه‌ای یا آنتراکوز کپک خاکستری و بیماری ویروس موزاییک است.

آبیاری: اگر فندق در خاک‌های حاصلخیز که ظرفیت نگهداری آب زیادی دارند کاشته شود به آبیاری کمی نیاز خواهد داشت.

حذف پاجوش‌ها: حذف پاجوش‌ها در اطراف تنه فندق ضروری است به‌منظور حذف مؤثر پاجوش‌ها ضروری است که عمل حذف 3 تا 4 بار در سال و تا چند سال پس از کاشت صورت گیرد. حذف پاجوش‌های جدید باید تا حد امکان از نزدیک محل رشد آن‌ها صورت گیرد. مبارزه با علف‌های هرز که توسط علف‌کش‌های شیمیایی صورت می‌گیرد.

گل‌دهی و گرده‌افشانی فندق: گل‌دهی فندق 3 تا 4 سال پس از کاشت صورت می‌گیرد ولی معمولاً باردهی از سال 5 یا 6 شروع می‌شود مدت باردهی 10 تا 20 سال است شاخه‌هایی که طول آن‌ها 16 تا 25 سانتی‌متر است بیشترین ظرفیت باردهی را دارند. تمام گونه‌های جنس Corylus یک پایه بوده، گل‌های یک جنسی تولید می‌کنند و گرده‌افشانی آن‌ها توسط باد صورت می‌گیرد. دوره گل‌دهی فندق در شرایط طبیعی حدود 3 ماه طول می‌کشد که با گرده‌افشانی ارقام زودرس شروع شده و با مرحله اوج گل‌دهی در ارقام دیررس تمام می‌شود. فندق گیاهی خود ناسازگار است لذا برای انجام گرده‌افشانی مطلوب باید ارقام مختلف با هم کاشته شود. کاشت 12 درصد درختان گرده‌افشان در شرایط مساعد برای گرده‌افشانی رقم اصلی کافی است.

تربیت و هرس

معمولاً هرس داشت به هنگام خواب درخت یعنی از آذرماه تا اسفندماه است. پس از کاشت نهال ریشه‌دار در زمین اصلی، نخستین هرس به‌صورت زیر انجام می‌شود:

سربرداری نهال از ارتفاع 80-60 سانتیمتر از سطح زمین

حذف کلیه شاخه‌های تنه پائین تر از 40 سانتی‌متر از کف خاک

زخم‌بندی (پانسمان) شاخه‌های بریده با چسب باغبانی

حذف برگ‌هایی که در طول دوره رشد بعدی روئیده می‌شوند. (از 40 سانتی‌متر به پائین).

آفات و بیماری‌های مهم

سفیدک سطحی

به‌صورت لکه‌های تقریباً کروی به رنگ زرد و سفید دیده می‌شود که در مرکز هر یک از لکه‌ها اسپورهای قارچ در اواخر فصل به‌صورت نقطه‌های سیاه در می‌آیند. این بیماری‌ها خسارت چندانی ایجاد نمی‌کند و فقط باعث ریزش مختصر برگ می‌گردد. برای مبارزه با این بیماری، در صورت مشاهده علائم این قارچ روی برگ‌ها با در نظر گرفتن درجه حرارت هوا، می‌توان از سموم سولفوره (کوزان) با غلظت 2 تا 3 در هزار و یا مانکوزب با غلظت 5/1 تا 2 هزار استفاده نمود.

شپشک نرم تن

این حشره با مکیدن شیره گیاهی موجب تضعیف درخت می‌گردد و همچنین با ترشح عسلک باعث تجمع گردوخاک که در سطح برگ، تنه و سرشاخه‌های درختان و موجب اختلال در فعالیت‌های فیزیولوژیکی درختان بخصوص فتوسنتز می‌گردد. برای مبارزه با این آفات می‌توان از روغن ولک 4 درصد به‌صورت سم‌پاشی زمستانه قبل از مرحله تلقیح درختان استفاده نمود.

شته فندق

به شته هلو شباهت زیادی دارد و مهم‌ترین علامت تشخیص آن فعالیت دسته جمعی آن‌ها در اطراف برگ‌های اصلی است. خسارت این آفت با ترشح شدید عسلک همراه است که به نوبه خود موجب جلب مورچگان، زنبور و مگس‌های مختلف و تجمع گرد و خاک می‌شود. این حشرات ممکن است باعث انتقال بیماری‌های ویروسی نیز گردند. برای مبارزه با این آفت می‌توان از سموم مناسب استفاده نمود.

کنه جوانه خوار فندق

از مهم‌ترین آفات فندق به شمار می‌رود. این آفت ضمن مستقر شدن روی جوانه‌های تازه، با فروبردن نیش خود موجب تورم و بدشکلی جوانه‌ها در زمان باز شدن شده، همچنین باعث فساد و خشکیدگی جوانه‌های گل می‌گردد. برای مبارزه با این آفت می‌توان از سموم آندوسولفان، آذینفوس متیل، پودرگوگرد و یا دیازینون در زمان بیدار شدن گیاه و یا زمانی که شاخه ها 2 تا 3 برگی هستند، استفاده نمود.

سایر آفات و بیماری‌های فندق در ایران خسارت چندانی ایجاد نمی‌نمایند که فقط به ذکر اسامی آن‌ها اکتفا می‌شود.

آفات فندق: بالانن، سنها، سوسک چوب خوار فندق، زنبور برگ خوار فندق و کرم سفید ریشه.

بیماری‌های فندق: شامل باکتریوز، شانکر، گلوسپوریوم، مونیلیا، بوتریتیس.

برداشت

میوه‌های فندق پس از رسیدن بر روی زمین می‌ریزند میوه‌هایی که به روی زمین می‌ریزند در اثر رطوبت خاک تغییر رنگ می‌دهند ازاین‌رو برای جلوگیری از آن باید در اولین فرصت پوست میوه‌ها جدا شود. میوه‌ها در طول فصل باید 2 تا 3 بار جمع‌آوری شوند. عملکرد درختان فندق بسته به سن و قدمت درخت فاصله کاشت، عملیات آماده سازی خاک و عوامل دیگر متفاوت است اگر یک هکتار باغ 2200 کیلوگرم محصول تولید کند محصول خوبی داشته است عملکرد درختان، بارده از سالی به سال بعد دچار نوسان می‌گردد.

خواص دارویی و درمانی

1- برای سرفه‌های مزمن 30 گرم مغز فندق همراه عسل ساعت 10 صبح میل شود این باعث می‌شود که اخلاط سینه و ریه خارج گردد.

2- ضماد سوخته فندق با پی بز برای جلوگیری از ریزش مو مفید است.

3- برای زخم‌های واریس 50 گرم پوست درخت فندق و 1000 گرم آب (آبی که مخلوط با سرکه است) را جوشانده زخم‌ها را بشویید.

4- برای تنظیم قاعدگی 20 گرم پوست فندق را در 1000 گرم آب جوشانده در فواصل قاعدگی روزی یک فنجان میل شود.

5- پایین آورنده فشارخون است.

6- کسانی را که مار زده است کشمش با فندق میل کنند.

7- کسانی که سنگ کلیه دارند روزی 15 دانه، غذای مناسبی برای آن‌ها است.

8- برای رفع کرم کدو روغن را بگیرید و به مدت 15 روز، روزی یک قاشق سوپ‌خوری از آن روغن میل کنید.

9- روغن فندق تقویت‌کننده نیروی شهوانی است.

10- کسانی که درد مفاصل دارند روزانه 10 دانه فندق بخورند.

11- کسانی که نقرس دارند صبحانه 30 عدد فندق + یک قاشق عسل خوب جویده میل شود و همراه آن یک لیوان شیر مصرف شود.

12- کسانی که درد استخوان دارند صبحانه از روش شماره 14 استفاده کنند.

13- برای تقویت ریه مانند شماره 14 استفاده شود.

14- افراد مسلول فندق + خرما یا انجیر همراه شیر به‌عنوان صبحانه بخورند.

15- کسانی که ضعف عمومی دارند روزانه 10 عدد فندق بخورند.

16- کسانی که می‌خواهند لاغر شوند 10 گرم گل فندق در 300 سی‌سی آب دم کرده بعد از هر غذا یک استکان بخورند.

17- کسانی که بیماری MS دارند در غذای روزانه خود فندق را بگنجانند. روزانه 20 عدد، اطفال 10 عدد همراه یک‎ قاشق‎ عسل میل کنند.

18- کسانی می‌خواهند روده‌های آن‌ها تقویت شود در هنگام گرسنگی 10 عدد فندق بخورند.

19- مقوی مغز است و جوهر دماغ را زیاد می‌کند و برای نیروی تفکر و تعقل یک غذای بسیار خوبی است.

20- برای پادزهر سموم بعد از غذا 5 دانه فندق با انجیر میل شود.

21- کسانی که کوسه هستند فندق را سوزانده با پی بز مخلوط کنند به‌صورت بمالند.

22- اگر کم‌خون هستید بعد از هر غذا 5 دانه فندق بخورید.

23- اگر چنانچه مبتلا به قولنج کلیه شدید بعد از غذا 6 عدد فندق را خوب جویده میل نمایید.

24- خانم‌هایی که دوره قاعدگی آن‌ها دردناک و زیاد است پوست فندق را جوشانده بعد از غذا یک فنجان بخورند.

25- کسانی که رخسار زرد دارند برای درمان آن روزانه 10 دانه فندق بخورند.

26- کسانی که سرطان دارند صبحانه 20 عدد فندق و 3 عدد خرما با یک لیوان آب هویج میل کنند.

27- کسانی که موخوره دارند فندق را سوزانده با سرکه مخلوط کنند با آب رقیق نمایند سر موها را با آن محلول ماساژ دهند.

28- اگر چشم نوزادی آبی یا ازرق است شما می‌توانید فندق را بسوزانید نرم کنید با روغن زیتون مخلوط کنید و چند روز بر فرق سر نوزاد بمالید. سپس چشم آن‌ها خوب سیاه و جذاب می‌گردد.

29- خانم‌هایی که حامله هستند روزی 5 دانه فندق میل کنند.

30- جهت رفع چین و چروک صورت: روغن فندق یک قاشق چای‌خوری و روغن جوانه گندم یک قاشق چای‌خوری.

طرز تهیه روغن جوانه گندم: گندم را خیس نموده به مدت 12 ساعت سپس در یک سبد کوچک ریخته سبد را داخل پلاستیک می‌کنیم و سر آن را محکم می‌بندیم به مدت 12 الی 24 ساعت بستگی به‌شدت گرمای هوا دارد. سپس جوانه گندم را خرد نموده با روغن ذرت مخلوط نموده صاف می‌کنیم. روغن به دست آمده روغن جوانه گندم است.

31- برای درمان جوش صورت روزی 2 مرتبه با نوک انگشت از روغن فندق روی جوش‌های صورت بگذارید.

32- تقویت‌کننده‌ نطفه است. 10 صبح و 5 عصر همراه خرما میل شود.

33- حاوی منیزیم و پتاسیم است و این مواد بزرگ‌ترین داروی مقوی قلب و کلیه‌ها هستند.

34- به خاطر وجود آهن در فندق می‌توان گفت که یکی از بهترین عوامل سازنده گلبول‌های قرمز است.

35- فندق اختلال در رشد مو را برطرف می‌کند.

36- فندق به خاطر داشتن ویتامین A و C برای تقویت پوست و ناخن و مو و تقویت بینایی بسیار مفید است.

37- فندق به خاطر داشتن ویتامین‌های B برای درمان ضعف اعصاب، سستی و خمودگی، هیجان و اضطراب بسیار مؤثر است.

38- برای درمان سیاتیک برگ خشک درخت فندق را سائیده با کمی خاکستر آتش سیگار و نمک مخلوط نموده با روغن منداب مخلوط کرده محلول را به محل درد بمالید.

39- فندق باعث تنگ کردن عروق زیر پوست و باعث کشیدگی پوست و تغذیه و درمان آن می‌شود.

وزن	20 گرم
نام فارسی	فندق
نام انگلیسی	Filber tree, Hazelnut tree, cobnut
نام علمی	Corylusavellana
خانواده	Corylaceae