نشا زوفا

زوفا گیاهی پایا از تیره نعناییان است که به حالت خودرو می‌روید. نام‌های دیگر این گیاه گل زوفا، گل پونه و زوفای یابس است. زوفا دارای گل‌هایی زیبا، معطر، آبی و گاهی سفید و صورتی است که در انتهای ساقه ظاهر می‌شوند. اسانس این گیاه شبیه نعنا است. زوفا بومی کشور فرانسه، یونان و ایتالیا است و بیشتر در مناطق اطراف دریای مدیترانه می‌روید و در ایران به حالت خودرو در نواحی جنوب یافت می‌شود. قسمت‌های مورداستفاده این گیاه اندام رویشی آن شامل گل، برگ و میوه است و برگ‌های زوفا دارای طعمی تند و مطبوع هستند. از گیاه زوفا می‌توان به شکل دم‌کرده، تنتور و جوشانده استفاده کرد.

گیاه زوفا Hyssop نام علمی Hyssopus Officinalis درختچه‌ای است که ارتفاع آن تا ۶۰ سانتیمتر می‌رسد. این گیاه به حالت خودرو در نواحی جنوب اروپا، ایران، هند، ترکیه و شوروی می‌روید. برگ‌های آن کوچک، خط‌دار، نوک‌تیز و سبزرنگ است. گل‌های آن آبی و گاهی سفیدند که در انتهای ساقه ظاهر می‌شود. ریشه زوفا مستقیم است و انشعابات فراوانی دارد. ساقه آن چهارگوش مستقیم و ارتفاع آن cm70- 50 است. قسمت تحتانی (پای ساقه) چوبی و قهوه‌ای رنگ و از انشعاب‌های فراوانی برخوردار است ولی قسمت فوقانی آن نرم و سبزرنگ است. برگ‌های صاف، فاقد دندانه، باریک، کشیده و کم‌وبیش نیزه‌ای شکل و رنگ آن سبز روشن است.

زوفا گیاهی خشبی و چندساله است. منشأ این گیاه آسیای صغیر گزارش شده و همچنین زوفا در سطح وسیعی در مرکز و جنوب اروپا، عمدتاً در روسیه، بلغارستان، مجارستان، ایتالیا و اسپانیا، فرانسه و کشمیر و هند کشت می‌شود و از دریای خزر تا دریای سیاه همچنین در مناطق شنی نواحی مدیترانه می‌روید. ریشه زوفا مستقیم است و انشعابات فراوانی دارد.

کاشت

 گیاه زوفا را هم به‌صورت مستقیم در زمین یا گلدان اصلی کشت می‌کنند و هم ابتدا بذرها را در خزانه و محیط مناسب نشاء می‌کنند و پس از رسیدن گیاه به ارتفاع مناسب اقدام به جابجایی به محل اصلی کاشت می‌نمایند. البته کشت مستقیم رایج‌تر بوده ولی تلفات بذر ممکن است در این روش بالا باشد. اگر چه قوه نامیه بذر گیاه زوفا بالا بوده و به‌راحتی حتی در شرایط کاشت پایین و متوسط نیز جوانه می‌زند. بهترین زمان برای کاشت بذر زوفا اوایل بهار یا نیمه دوم اسفندماه است. برای کاشت مستقیم می‌توان بعد از رفع سرمای بهار اقدام به کاشت نمود. درصورتی‌که هوا خیلی گرم باشد جوانه‌زنی کاهش می‌یابد.

برای کاشت بذر گیاه زوفا به‌صورت خانگی در فصل بهار یا تابستان بذر گیاه دارویی زوفا را ۲۴ ساعت در آب خیس نمایید سپس در سینی نشاء یا لیوان‌های یک‌بار مصرف که با خاک تمیز ترجیحاً ترکیب (کوکوپیت + پرلیت + پیت ماس) پرشده در عمق ۰٫۵ تا ۱ سانتی بکارید. تا قبل از جوانه‌زنی بذرها و همچنین در اوایل رشد گیاه بستر همیشه مرطوب باشد، بعد از رشد کامل گیاه آبیاری هنگامی انجام شود که خاک کاملاً خشک شده است. بعد از رشد گیاهان و رسیدن به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر لیوان یک‌بار مصرف را پاره نموده و گیاه را به همراه خاک به زمین اصلی یا گلدانی با سایز حداقل ۱۶ سانتی‌متر منتقل کنید. (یا اگر در سینی نشاء کاشته‌اید به‌آرامی گیاه را همراه خاک خارج کنید)

برای کاشت ردیفی در مزرعه فواصل بین دو بوته را ۴۰ تا ۷۰ سانتی‌متر و فواصل بین ردیف‌ها را ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر در نظر بگیرید. برای کاشت تجاری و وسیع زوفا در خاک‌های اشباع و خیس یا شنی نباید کاشته شود، ph مناسب برای خاک بستر کشت گیاه زوفا بین ۵٫۲ تا ۷٫۵ باید در نظر گرفته شود. برای کاشت خانگی و به‌صورت محدود در تمامی طول بهار و تابستان می‌توان اقدام به کاشت در باغ (باغچه) و گلدان نمود یا در کل طول سال با ایجاد شرایط کاشت اقدام به پرورش این گیاه نمود. دمای ایده آل برای رشد و جوانه‌زنی بذر گیاه زوفا ۲۰ تا ۲۵ درجه است. گیاه بالغ تا دمای ۴۰ درجه یا بالاتر از آن را نیز تحمل می‌کند.

برای کاشت بذر گیاه زوفا در باغچه و مزرعه ابتدا خاک (بستر کشت) را به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر زیرورو کنید و با کود حیوانی پوسیده یا کمپوست مخلوط کنید. بعد از رشد جوانه‌ها و آماده شدن نشاءها یعنی رسیدن گیاه به ارتفاع ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر، آن‌ها را به محل اصلی کاشت منتقل کنید. تا قبل از جوانه‌زنی بذر گیاه زوفا، بستر کشت همیشه باید مرطوب باشد ولی نیازی به غرق آبی نیست. برای تسریع در جوانه‌زنی بذرها می‌توانید بر روی بستر کشت یک مشما شفاف بیندازید. توجه کنید که با این کار دما زیر مشما بالا می‌رود و درصورتی‌که هوا خیلی گرم باشد از انجام این کار پرهیز کنید و تنها مراقب باشید که خاک خشک نشود. علف‌های هرز را از همان ابتدا حذف کنید، وجود علف هرز باعث رقابت در جذب مواد مغذی خاک میان گیاه و علف هرز می‌شود و باعث کاهش مواد دریافتی موردنیاز گیاه و کاهش اسانس گیاه می‌شود. زوفا چندساله بوده و معمولاً ۴ تا ۸ سال مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

برداشت

گیاه زوفا برای دو منظور کشت می‌شود. یکی اسانس گیری و دیگری استفاده از برگ‌ها و گل‌ها برای مصارف دارویی به‌صورت جوشانده و دم‌کرده و ادویه و چاشنی و غیره. مقدار عطروطعم گیاه زوفا در فصل گلدهی به بالاترین مقدار خود می‌رسد. در نتیجه در ابتدای فصل گلدهی برداشت آغاز می‌شود. البته درصورتی‌که قصد بهره‌برداری به‌صورت اسانس گیری داشته باشید بهتر است اواسط زمان گلدهی برداشت آغاز شود یعنی در مردادماه. هنگام برداشت گیاه از محل تلاقی اندام‌های نیمه چوبی و چوبی گیاه باید بریده شود و شاخه‌ها و ساقه‌ها به همراه گل‌ها از پایه جدا می‌شود و سپس به‌وسیله دستگاه‌های خشک‌کن یا به روش سنتی خشک و بسته‌بندی می‌شود. میزان برداشت گیاه زوفا در هر هکتار زمین تحت کشت در سال اول کاشت ۲٫۵ تا ۳٫۵ تن و در سال دوم ۶ تا ۹ تن گیاه تازه و خشک نشده است که بعد از خشک نمودن تقریباً کمتر از یک‌سوم وزن خود را از دست می‌دهد. برای اسانس گیری نیز از هر هکتار زمین تحت کشت زوفا سالانه ۹ تا ۱۶ کیلوگرم اسانس به دست می‌آید. بذر زوفا نیز ارزشمند بوده و می‌توان بذر را نیز برداشت نمود. بعد از پاپان فصل گلدهی بذرها ظاهر می‌شود در هر هکتار زمین می‌توان تا ۵ کیلوگرم یا کمی بیشتر بذر زوفا برداشت نمود.

خواص

۱) سرفه و ناراحتی‌های ریوی را برطرف می‌کند.

۲) نرم‌کننده سینه است

۳) خلط‌آور است

۴) معده را تقویت می‌کند

۵) نفخ شکم را برطرف می‌کند

۶) ادرارآور است

۷) داروی مفیدی برای مداوای آسم است

۸) اشتها را زیاد می‌کند

۹) برای رفع کم‌خونی مفید است

۱۰) افسردگی را برطرف می‌کند

۱۱) برای درمان صرع مفید است

۱۲) برای التیام زخم برگ‌های زوفا را له کرده و روی زخم بگذارید

۱۳) برای درمان تب‌خال مفید است و کسانی که تب‌خال می‌زنند باید از دم‌کرده زوفا استفاده کنند.

۱۴) درد شکستگی را می‌توان با کمپرس زوفا آرام کرد.

موارد منع مصرف

در برخی اسناد قدیمی مرتبط با طب سنتی بیان شده که از این گیاه برای سقط‌جنین استفاده می‌شده است. در نتیجه برای زنان باردار این گیاه توصیه نمی‌شود. مصرف بیش‌ازحد آن می‌تواند به کبد آسیب بزند. بهتر است مقدار مصرف آن را از یک متخصص گیاهان دارویی با توجه به نیاز خود بپرسید. مصرف زیاد این گیاه باعث افزایش فشارخون می‌شود. در نتیجه به افرادی که دارای فشار بالای خون هستند توصیه نمی‌شود. مصرف این گیاه به کودکان زیر ۵ سال بدون تجویز متخصص گیاهان دارویی توصیه نمی‌شود. در برخی موارد ممکن است برای کودکان تب و تشنج به همراه داشته باشد.

وزن	10 گرم
نام فارسی	زوفا
نام انگلیسی	Hyssop
نام علمی	hwssopus officinalis
خانواده	Lamiaceae
رنگ گل	بنفش
رنگ برگ	سبز